در مكتب توحيد، آن چيزى داراى ارزش و ماندگارى است كه در راه خدا و براى خدا شكل گيرد. هر مقدار از عمر انسان كه براى خدا صرف شود. هر كارى كه براى خدا انجام گيرد، مالى كه در اين راه هزينه شود. از ارزش واقعى و ماندگارى برخوردار است و در اين راستا هرچه انجام كارى براى خدا سختتر و نيت خالصتر باشد ارزش و اثر آن بيشتر است. بنابراين هرگونه اهتمام و تلاش در راه خدا مصداق جهاد فى سبيل اللّه است.
در اين مكتب، از خود گذشتگى در راه خدا و دفاع از حق در بالاترين حد، ارزشگذارى شده است و فرهنگ ايثارگرى و شهادتطلبى در متن اسلام از درخشش و ويژگى برجسته‌اى برخوردار است.
دستاورد اساسى حضرت امام خمينى در رهبرى انقلاب اسلامى، احياء اسلام ناب محمّدى(ص) و مهمترين ويژگى آن احياء فرهنگ شهادت و ايثارگرى بود. با مرورى گذرا در فرايند نهضت امام خمينى و قوام نظام اسلامى به خوبى مىتوان دريافت كه اگر فرهنگ شهادتطلبى و ايثارگرى نبود، نه انقلاب به پيروزى مي‌رسيد و نه نظام اسلامى دوام مىيافت، همانگونه كه در صدر اسلام نيز اگر اين ويژگى نبود نه اسلام شكل گرفته بود و نه دوام مىيافت.
بنابراين موضوع شهادت و ايثارگرى
سكه پربهايى است كه در يك روى آن بايد والاترين ارزشهاى الهى را مشاهده كرد و در روى ديگر آن دستاوردها و آثار و بركات بى بديل را.
شهيد در لغت به معنى گواه، حاضر، ناظر و… و در اصطلاح دينى به كسى اطلاق مىشود كه با انتخاب آگاهانه، و بر اساس حجت شرعى، در راه خدا به شهادت مي‌رسد و در قانون اساسنامه بنياد شهيد انقلاب اسلامى اين گونه تعريف شده است، «شهيد به كسى گفته مىشود كه جان خود را در راه انقلاب اسلامى و حفظ دستاوردهاى آن يا دفاع از كيان جمهورى اسلامى در مقابل تهديدات و تجاوزات دشمن و عوامل ضد انقلاب و اشرار نثار نموده يا مىنمايد.»
شهادت قلّه كمال
شهادت از برترين واژههاى فرهنگ اسلامى و از مقدّسترين مفاهيم معارف الهى است. شهادت اوج كمال انسان است، آنگاه كه‌انسان تمام هستى خود را يكجا نثار معبود مىكند و قطره وجودش به درياى بيكران هستى مطلق مىپيوندد.
رسول خدا صلى اللّه عليه و آله فرمود:
«فوق كلّ ذى برٍّ برٌّ حتى يقتل فى سبيل اللّه، فاذا قُتِلَ فى سبيل اللّه فليس فوقه برّ؛() بالاتر از هر خير و نيكى، خير و نيكى وجود دارد تا انسان در راه خدا كشته شود كه
بالاتر از كشته شدن در راه خدا، خير و نيكى يافت نشود.»
همچنين پيغمبر اكرم(ص) فرمود: «اشرف الموت قتل الشهادة؛() شهادت برترين مرگها است.»
و نيز از آن حضرت نقل شده كه فرمود: «لوددت انّى اُقتَل فى سَبيل اللّه، ثمّ احيا ثمّ اُقتَل ثمَّ اُحيا ثم اقتل ثمّ اُقتَل؛() دوست دارم در راه خدا كشته شوم(نه يك بار و دو بار كه) بارها كشته شوم و زنده شوم و باز هم كشته شوم.»
حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام در مقام دعا و درخواست از خداوند متعال عرضه مي‌دارد: «نسأل اللّه منازل الشّهداء؛() از خداوند جايگاه شهيدان را طلب مىكنم.»
مقام شهيد
شهيد مصداق عينى شهادت است ه با انتخاب آگاهانه و در كمال خلوص، هستى خود را يكجا به آفريدگار جهان تقديم مىكند و به سرچشمه بقا و حيات، پيوند مىيابد.
درك مقام شهيد از توان و ظرفيت فهم ما خارج است و تنها منبع وحى الهى است كه شمه‌اى از اين مقام را براى ما بازگو فرموده است: «ولاتقولوا لِمَن يُقتَلُ فى سَبيل اللّه اَموات بل احياء ولكن لاتشعرون؛() براى كسانى كه در راه خدا
كشته مىشوند نگوييد مردگانند (كلمه اموات را درباره شهدا به كار نبريد) بلكه آنها زنده‌اند، لكن شما درك نمىكنيد.»
اين آيه ضمن آن كه بر زنده بودن شهدا تأكيد مي‌ورزد، درك اين مقام را از حيطه شعور و فهم بشر در اين دنيا خارج مىشمارد. در حالى كه در آيه فوق از به كار بردن تعبير اموات در مورد شهدا نهى مىكند، در آيه‌اى ديگر از پندار مرده بودن آنان نيز نهى فرموده است كه نه فقط به زبان نگوييد آنها مرده‌اند بلكه به دل نيز راه ندهيد.
«ولا تحسبنَّ الّذين قُتِلوا فى سَبيل اللّه امواتاً بل احياءٌ عند ربّهم يرزقون؛() كسانى را كه در راه خدا كشته شده‌اند مرده مىپنداريد، بلكه زنده‌اند و نزد پروردگارشان روزى داده مىشوند.»
امام خمينى(قدّس سرّه) در اين زمينه مىفرمايد :«اگر نبود در شأن و عظمت شهداى معظم فى سبيل اللّه جز اين آيه كريمه، كه با قلم قدرت غيب بر قلب مبارك نورانى سيد رسل صلى اللّه عليه و آله و سلّم نگاشته و پس از تنزل مراحلى به ما خاكيان صورت كتبى آن رسيده است، كافى بود كه قلمهاى ملكوتى و مُلكى شكسته شود و قلبهاى ماوراى اصفياءاللّه از جولان در حول آن فرو بسته شود. ما خاكيان محجوب يا افلاكيان چه دانيم كه اين «ارتزاق عند الرّب شهدا» چى است. چه بسا مقامى باشد كه خاص مقربان درگاه او جلّ و علا و وارستگان از خود و ملك هستى باشد، پس مثل من وابسته به علائق و وامانده از حقايق چه گويم و چه نويسم، كه خاموشى بهتر و شكستن قلم اولى است.»()
امام خمينى همچنين پيرامون نكاتى از همين آيه مىفرمايد :«در اين آيه كريمه بحث در زندگى پس از حيات دنيا نيست كه در آن عالم همه مخلوقات داراى نفس انسانى به اختلاف مراتب از زندگى حيوانى و مادون حيوانى تا زندگى انسانى و مافوق آن زنده هستند، بلكه شرف بزرگ شهداى در راه حق، «حيات عند الرّب» و ورود در «ضيافة اللّه» است.
اين حيات و اين ضيافت را با قلمهاى شكسته‌اى مثل قلم من نمىتوان توصيف و تحليل كرد، اين حيات و اين روزى غير از زندگى در بهشت و روزى در آن است. اين لقاء اللّه و
ضيافة اللّه مىباشد. آيا اين همان نيست كه براى صاحبان نفس مطمئنه وارد است «فادخلى فى عبادى و ادخلى جنّتى» كه فرد بارز آن سيد شهيدان سلام اللّه عليه است.»()
«از شهدا كه نمىشود چيزى گفت. شهدا شمع محفل دوستانند. شهدا در قهقهه مستانه شان و در شادى وصولشان «عند ربّهم يرزقون»اند، و از «نفوس مطمئنه‌اى» هستند كه مورد خطاب «فادخلى فى عبادى و ادخلى جنتى» پروردگارند. اينجا صحبت از عشق است و عشق؛ و قلم در ترسيمش بر خود مىشكافد.»()
درباره مقام شهيد احاديث بسيارى از معصومين عليهم السلام نقل شده است كه در اينجا به مواردى از آنها اشاره مىشود.
حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام فرمود:
«ان اللّه كتب القتل على قومٍ و الموت على آخرين و كلّ آتيةٌ منيّتُه كما كَتبَ اللّه لَه فَطوبى للمجاهدين فى سبيل اللّه و المقتولين فى طاعته؛() خداوند براى گروهى كشته شدن و براى گروهى ديگر مرگ را مقرر فرموده است و هر كدام به اجل مقرر خود به آنگونه كه خدا مقدّر فرموده مي‌رسند. پس خوشا به حال مجاهدان در راه خدا و كشتگان در راه اطاعتش.»
امام زين العابدين عليه السلام از قول جدش رسول اللّه(ص) مىفرمود:
«ما من قطرةٍ احبُّ الى اللّه عزّ و جلّ من قطرة دمٍ فى سبيل اللّه؛() هيچ قطره‌اى در پيشگاه خداوند محبوبتر از قطره خونى كه در راه خدا ريخته مىشود، نيست.»
از پيغمبر اكرم(ص) نقل شده كه فرمود:
«…و اول من يدخل الجنة شهيد؛() اول كسى كه وارد بهشت مىشود، شهيد است.»
امام صادق عليه السلام از طريق پدرانش از جدش رسول اللّه(ص) نقل فرموده:
«ثلاثة يشفعون الى اللّه يوم القيامة فيفشَفِّعُهم الانبياء ثم العلماء ثمّ الشهداء؛() سه گروه روز قيامت شفاعت مىكنند و شفاعت آنان مورد پذيرش خداوند قرار مىگيرد:انبياء، علما، و شهداء.»
همچنين از پيغمبراكرم(ص) نقل شده كه فرمود :«يشفع الشهيد فى سبعين فى
اهله؛() شهيد هفتاد نفر از بستگان خود را شفاعت مىكند.»
امام خمينى درباره شفاعت مىفرمايد: «جلوه شفاعت شافعان در اين عالم، هدايت، آنها است و در آن عالم، باطن هدايت شفاعت است. تو از هدايت اگر بىبهره شدى از شفاعت بى بهره‌اى و بهر قدر هدايت شوى شفاعت شوى.»()
با توجه به معنى شفاعت و رابطه آن با هدايت در اين دنيا و نقشى كه شهدا در امتداد انبياء و علماء براى هدايت مردم ايفا مىكنند، جايگاه رفيع شهدا را مىتوان دريافت. اگر در حديث اخير سخن از شفاعت هفتاد نفر از اهل شهيد آمده است اولاً كلمه هفتاد ظاهراً اشاره به كثرت است و وسعت دائره شفاعت شوندگان در آخرت وابسته به دائره هدايت شوندگان از شهادت شهيد در اين دنيا است و ممكن است شهادت شهيدى مانند امام حسين عليه السلام منشأ هدايت ميليونها ميليون انسان در اين دنيا و شفاعت آنان در آخرت شود. ثانياً به كاربردن تعبير اهل در حديث مزبور اشاره به اهليت شفاعت شوندگان دارد كه با نظر امام خمينى مبنى بر تطابق بين ظاهر و باطن شفاعت همسو مىباشد. آن چنانكه شفاعت حضرت نوح در مورد پسرش به درگاه خداوند پذيرفته نشد به دليل آن كه در فرهنگ قرآن «انه ليس من اهلك؛() او اهل حضرت نوح نبود!»
وظيفه جامعه نسبت به شهيد
از آنجا كه شهيد براى خدا و در راه خدا، هستى خود را براى نجات و سعادت جامعه فدا مىنمايد، هر چند پاداش اصلى خود را از خداوند دريافت مىكند، اما بنابر حكم عقل، جامعه نيز به لحاظ حقى كه شهيد بر گردن آنان دارد. مديون شهيد است و بايد با تمام وجود دَين خود را در قبال شهيد ايفاء نمايد.
زنده نگهداشتن ياد و نام شهيد و بزرگداشت زمان و مكان شهادت و مدفن او و الگوسازى از شخصيت و سيره زندگى و حماسه ايثارگرانه شهيد، بخشى از وظائف جامعه نسبت به شهيد مىباشد.
اين نكته افزودنى است كه فايده انجام اين نوع وظائف عمدتاً به خود مردم باز مىگردد و در حقيقت اين ما هستيم كه
نيازمند شهدا هستيم نه آن كه شهدا نيازمند بزرگداشت ما باشند. اجر و مقامى كه شهدا نزد پروردگارشان دارند با بزرگداشت يا غفلت مردم از آنان كم و زياد نمىشود. بزرگداشت و تكريم شهيد در جامعه يعنى بزرگداشت و تكريم فرهنگ شهادت و تمام نيكىها و ترويج روحيه ايثارگرى و فداكارى براى ارزشها و دفاع از جامعه و سرزمين اسلامى. فرهنگ و روحيه‌اى كه قوام و بقاء جامعه و نظام و سرزمين اسلامى، همواره نيازمند به آن مىباشد. و اين مطلبى است كه تمام ملل و كشورها در چارچوب جهان بينى و ارزشهاى خود به منظور حفظ استقلال و دفاع از موجوديتشان در برابر بيگانگان و مهاجمان مورد توجه و اهتمام جدى آنان قرار دارد.
منزلت خانواده شهيد
خانواده شهيد از جهات مختلف، داراى مقام و منزلت ويژه‌اى در پيشگاه خداوند و در نظام و جامعه اسلامى مىباشد. پدر و مادر شهيد با توجه به اين كه معمولاً بيشترين نقش را در تربيت شهيد ايفاء و با داشتن بيشترين علاقه به فرزند خود او را تقديم خدا كرده‌اند از ارزش والايى برخوردار مىباشند. والدين، مخصوصاً مادر، بطور طبيعى آنچنان علاقه‌اى به فرزند خود دارند كه عادتاً براى حفظ فرزندشان حاضرند همه چيز خود را فداى او كنند و مىتوان گفت والدين، فرزند خود را از جان خود بيشتر دوست مي‌دارند. اين بيت از شعر سعدى بهترين توصيف حالت بدرقه والدين به هنگام عزيمت فرزندانشان به سوى جبهه است.
در رفتن جان از بدن گويند هر نوعى سخن من خود به چشم خويشتن ديدم كه جانم مي‌رود
بنابر اين والدين مخصوصاً آنانى كه با طيب خاطر و بر اساس اعتقادشان فرزندانشان را از زير قرآن عبور داده و بعد از شهادت آنان نيز صبورانه، رضايت خود را در برابر تقدير الهى ابراز و از اين كه خداوند اين افتخار را نصيب آنها فرموده خود را سربلند و مفتخر مىبينند، شاهدان عينى فرهنگ شهادت و ايثار و ره يافتگان وصال حقند.
همسر شهيد نيز كه افتخار همزيستى با
شهيد را داشته و شريك زندگى و پشتيبان و سرپرست خود را به ظاهر از دست داده و بار نگهدارى و تربيت فرزندان شهيد و مسؤوليت حفظ كرامت و عظمت شهيد را در جامعه به دوش گرفته، به همراه فرزندان شهيد به عنوان يادگاران شهيد كه نزديكترين نسبت و انتساب را به او دارند، منزلت و جايگاه برجسته‌اى را نزد خداوند و مردم دارند.
مجموعاً مىتوان گفت مشابه همان فاصله‌اى كه شهيد و مقتول فى سبيل اللّه نسبت به مقتولين در مسير طاغوت دارد. بين خانواده آنها نيز وجود دارد و نمودى از اين تفاوت و فاصله را در مقايسه بين خانوادههاى شهداى ايران و بازماندگان مقتولين جنگها در بسيارى از كشورهاى ديگر مىتوان به دست آورد. در حالى كه بازماندگان مقتولين آن جنگها بعد از جنگ به عوامل عمده نارضايتى و بحرانهاى اجتماع و اخلاقى تبديل مىشوند و ما شاهديم خانوادههاى شهداى انقلاب اسلامى همچون خاندان شهداى كربلا ادامه دهندگان راه شهدا و از پشتيبانان اصلى نظام و ارزشهاى اسلامى هستند بگونه‌اى كه ميزان حمايت از آرمان شهدا در خانواده شهدا بيشتر از ساير اقشار است و به همين ترتيب خانوادههايى كه دو شهيد تقديم اسلام كرده‌اند نسبت به يك شهيدىها، و چند شهيدى دادهها نسبت به دو شهيد دادهها، التزام و پيوند محكمترى با شهدا و راه آنان دارند و نويسنده خود بارها شاهد بود مادرى كه تصوير سه شهيد خود را در دست داشت و به زيارت امام راحل نائل مىشد ـ به جاى اظهار تأثر از شهادت فرزندانش، قهرمانانه اصرار داشت كه امام دعا كند او هم توفيق شهادت در راه خدا را پيدا كند!
به اين ترتيب خانواده شهيد از دو جهت شايسته تكريم و تجليل و خدمت مىباشند:
اولاً به دليل اهليت و شايستگى اكتسابى و نقشى كه در همراهى و همسوئى با شهيد ايفاء مىكنند و ثانياً بخاطر انتسابى كه با شهيد دارند و در سايه دَينى كه جامعه به شهيد دارد بخشى از تكريم و تعظيم شهيد در احترام و تجليل از خانواده و اهل بيت او تجلّى مىيابد و مسأله تكريم خانواده
شهيد و تقديم خدمات لازم به آنان نه تنها به عنوان يك كار مطلوب بلكه يك وظيفه همگانى براى جامعه و نظام اسلامى به حساب مي‌آيد.
اين مطلب را نيز با سخنى از امام راحل كه جلوه‌اى از نگرش اسلام درباره اين قشر والامقام است مي‌آرائيم :«سلام و درود بر شما پدران و مادران، همسران، فرزندان و بازماندگان شهدا كه از بهترين عزيزان خود، در راه بهترين هدف كه اسلام عزيز است، بزرگوارانه گذشته‌ايد و در امر دفاع از دين خدا، آنچنان صبر و مقاومت نشان داده‌ايد كه رشادت و استقامت ياران سيد شهيدان حضرت امام حسين ـ عليه السلام ـ را در خاطره جهانيان تجديد مىكرديد.»()
منزلت بىمانند ايثارگران در مكتب وحى
آيات فراوان قرآن و احاديث بسيار زياد معصومين عليهم‌السلام پيرامون رزمندگان راه خدا بيانگر جايگاه رفيع و بى نظير آنان است. براى نمونه اين آيه را مرور مىكنيم:
«انّ اللّه اشترى من المؤمنين انفسهم و اموالهم، بانَّ لَهُمُ الجَنَّةَ، يُقاتِلُونَ فى سبيل اللّهِ، فَيقتلون و يقتلون، وعداً عليه حقّاً فى التّورية و الأنجيل و القرآن، و من اوفى بعهده من اللّهِ، فاستبشروا ببيعكم الّذى بايعتُم بِهِ، وَ ذلِكَ هُوَ الَفوز العظيم؛() همانا خدا(مشترى) از مؤمنان( بايع) جان، مالشان (مثمن) را به بهاى بهشت (ثمن) خريدارى كرد. آنان در راه خدا مىجنگند و مىكشند و كشته مىشوند. اين در تورات و انجيل و قرآن وعده حقى بر عهده خداست و چه كسى از خدا بر عهدخويش وفادارتر است؟ پس به اين معامله‌اى كه با خدا كرده‌ايد شاد باشيد و اين همان كاميابى بزرگ است»
اين جلوه‌اى از منزلت والاى رزمندگان راه خداست بكشند يا كشته شوند و آنگاه كه جان خويش را در جبهه فدا كنند يا بعد از مجروح شدن و تحمّل مشقتها و درد بسيار كه خود پاداشى بزرگ دارد در اثر جراحات و جانبازى به شهادت برسند و يا آن كه در اسارت، شكنجه و آزار مضاعف دشمن را به جان بخرند و به مقام آزادگى برسند. همگى برخوردار از اين فضيلت والا هستند و آنگاه
كه رزمنده‌اى جان بر كف، در اثر جراحتهاى جنگ به مقام جانبازى نائل شود و همزمان در اسارت سختترين رنجها و دردها را تحمّل كند و در اثر جراحتهاى جانكاه جبهه به مقام شهادت رسد با برخوردارى از چهار عنوان: رزمنده، آزاده، جانباز و شهيد در اوج اين قلّه رفيع جاى مىگيرد.
دقت در آيه مذكور و ملاحظه ويژگيهاى مشترى، بايع، ثمن و مثمن كه به عنوان يك پيمان از سوى خدا مطرح شده و سند آن را نيز بزرگترين كتابهاى آسمانى يعنى تورات و انجيل و قرآن قرار داده و بر وفاى بر اين عهد تأكيد نموده و آن را فوز عظيم دانسته است، افقهاى شگفت انگيزى را به روى انسان مىگشايد.
در اينجا مرورى بر آمار شهداء، جانبازان و آزادگان و اشاره به پاره‌اى از ويژگىهاى آنان مىتواند دستمايه‌اى براى تحليلهاى گوناگون باشد.
مجموع شهدايى كه در بنياد شهيد انقلاب اسلامى داراى پرونده هستند 000/219 نفر مىباشند كه از اين رقم حدود 000/20 نفر در درگيرى با شرارتهاى ضد انقلاب و ترورهاى منافقين به شهادت رسيده‌اند.
و افرادى كه در درگيريهاى مستقيم دفاع مقدس شهيد شده‌اند 000/172 نفر و شهداى بمبارانهاى دشمن 000/16 نفر مىباشند و به اين ترتيب جمع شهداى جنگ تحميلى به 000/188 نفر مي‌رسد.
برخلاف شايعه پراكنىهاى بيگانگان كه رقم شهداى جمهورى اسلامى را چندين برابر واقعيت، بزرگ نمايى مىكردند و به منظور القاء ناتوانى در مديريت جنگ و تضعيف روحيه مردم، بهرهگيرى از امواج انسانى را به جاى مديريت و تكنولوژى دامن مي‌زدند.
رقم 000/188 در مقايسه با كشتههاى عراق در جنگ عليرغم همه برخورداريها و پشتيبانىهاى جهان استكبار از ارتش عراق از جمله نكات مهمى است كه بايد از ابعاد گوناگون مورد بررسى قرار گيرد.
يادآورى مىشود مشابه اين تفاوت را در رقم 175/42 اسراى ايران در قبال 000/70 نفر اسير عراق شاهد هستيم كه بايد مورد تجزيه و تحليل قرار گيرد.
در مورد شهدا به چند نكته اشاره مىكنيم:
بيشترين شهيد دفاع مقدّس را در سال 1365 داشته‌ايم با 000/41 شهيد.
سن 72% از شهدا (يعنى حدود 000/155نفر) بين 16 تا 25 سال (يعنى نوجوان و جوان)
بيشترين تعداد شهيد از جهت سن شهداى 20 ساله مىباشند با تعداد 000/30 نفر.
در جنگ تحميلى به طور ميانگين از هر 230 نفر جمعيت كشور يك نفر به شهادت رسيده است. در اين ميان استان اصفهان از هر 144 نفر يك نفر و قم از هر 148 نفر يك نفر و استان سمنان هر 155 نفر يك نفر به شهادت رسيده‌اند و دارنده رتبه اول تا سوم در كشور مىباشند.
در ميان اقشار جامعه روحانيت بيش از ده برابر ميانگين كل جامعه به شهادت رسيده‌اند و بيش از 5 برابر ميانگين جامعه شهيد داده‌اند (يعنى فرزندانشان به شهادت رسيده‌اند).
شهداى مؤنث بيش از 400/6 نفر و نزديك به 3% كل شهدا مىباشند.
حدود 000/56 نفر از شهدا متأهل و بقيه مجرد بوده‌اند اين نكته كه اكثريت قاطع شهدا مجرد بوده‌اند و در بين متأهلين، آنان كه فرزندان كمترى داشته‌اند نسبت بيشترى را دارا هستند و در كنار اين نكته حدود %97 شهدا به قشر مستضعف تعلّق دارند مىتواند اين نتيجه را بدهد كه هر كه سبكبارتر بوده است سبكبالتر به معراج شهادت پرواز كرده است. اين نكته را نيز بايد يادآور شد كه اكثريت شهداء از پايگاه مسجد و سنگر نماز جمعه و جماعت به جبهه عزيمت كرده‌اند و بر اساس تحقيقى كه روى وصيت نامه
شهداء انجام يافته انگيزه اصلى آنها در پيمودن راه شهادت به ترتيب الگوگيرى از نهضت حسينى و پيروى از امام خمينى و دفاع از اسلام مورد تأكيد قرار گرفته است و به اين ترتيب نتيجه مىگيريم كه با سبكبارى از تعلّقات زندگى مادى به همراه انگيزه نيرومند ايمان به مبدأ و معاد و عشق و پيروى از جايگاه امامت و ولايت، روحيه شهادتطلبى به فعليت و شكوفائى مي‌رسد.
و اما آمار جانبازان دفاع مقدّس با درصدهاى مربوطه به اين ترتيب مىباشد:
زير %25500/219
تا 50% 800/151
تا 70 %700/19
%70500/7
و از ميان 175/42 آزاده 000/21 نفر آنها جانباز هم هستند كه در ارقام فوق ملحوظ شده است. نكات فراوان ديگرى در اين زمينه وجود دارد كه در فرصت مناسب بايد مطرح و مورد بررسى قرار گيرد.
پىنوشتها:ـــــــــــــــــــــــ
. وسائل الشيعه، ج 11، ص 10، ح .21
. بحارالانوار، ج 67، ص 8، ح .4
. صحيح بخارى، ج 4، ص .21
. نهج البلاغه، خطبه .23
. سوره بقره، آيه .154
. سوره آل عمران، آيه .169
. صحيفه امام، ج 20، ص 101، 20/5/.65
. همان، ج 18، ص 325، 19/11/.62
. صحيفه امام، ج 21، ص 147، 1/7/67.
. شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحديد، ج 3، ص 183.
. وسائل الشيعه، ج 11، ص 8، ح 11.
. بحارالانوار، ج 66،ص 393،ح .75
. همان، ج 97، ص 14، ح 24.
. كنزالعمال، ج 4، ص 401، ح .11119
. كلمات قصار امام خمينى، صفحه 45، چاپ اول.
.سوره هود، آيه .46
. صحيفه امام، جلد 17، ص 95، 25/8/.1361
. سوره توبه، آيه .111
