آخرين قسمت
امام على(ع) از ديدگاه برخى از مخالفان
معاوية بن ابىسفيان
معاويه از بزرگترين دشمنان امام على(ع) است، و پيوسته در كنار پدرش (ابوسفيان) با مسلمانان جنگيده، و سرانجام در “فتح مكه” كه سال هشتم هجرت بود، به ناچار “اسلام” را پذيرفت، ولى در باطن “كفر” خود را حفظ نمود.()
مخالفتهاى آشكار و پنهان معاويه و عمّال وى، و طغيانهاى بىحدّ و حساب آنان در برابر امام على(ع) زبانزد خاصّ و عام است، و كسى نيست كه اين واقعيّت را انكار نمايد. دشمنى معاويه نسبت به امام على(ع) از حدّ فزون است، به گونه‌اى كه دشمنىهاى او نسبت به امام على(ع) و يارانش در مقايسه با عداوتها و ظلمهاى پدرش ابوسفيان نسبت به پيامبر اكرم(ص) و
مسلمانان بيشتر بوده است.
مگر “معاويه” و دارو دسته‌اش هشتاد سال بر ضدّ امام على(ع) قيام نكردند؟ مگر آنان در منابر رسمى و نمازجمعهها بر سبّ و ناسزاگويى مولا على(ع) بسيج نشدند؟
مگر سرمايهها و دراهم و دنانير “بني‌اميّه” براى نابود كردن فضايل و مناقب اميرالمؤمنين به كار گرفته نشد؟
مگر معاويه نبود كه در مقابل امام على(ع) صف‌آرايى كرده و جنگيد، و سرانجام، مسلمانان را نيز فريب داد، و با حيله و نيرنگ به مسند خلافت نشست و مردم را از حكومت صالحان محروم گردانيد؟
سخن كوتاه اين كه: با تمام تلاشهاى پليد و بسيج دولتى، و مزدور كردن مبلغان
خودفروش و … سرانجام نتوانستند بر مراد خويش نايل آيند، بلكه گاه و بىگاه خود نيز مجبور مىشدند لب به اعتراف گشوده و فضايل مولي‌الموحدين على(ع) را بازگو كنند، زيرا حقيقت سرانجام پيروز است. با مراجعه و مطالعه در منابع اصيل شيعه و سنّى، درمىيابيم كه حتّى دشمنان درجه يك آن امام همام در مواضع متعدد در مورد عظمت شخصيّت و كمال و فضايل آن حضرت سخنها گفته‌اند؛ از معاويه اعترافات مهم و قابل توجّهى در مورد عظمت شخصيت و فضايل مولي‌الموحدين على(ع) نقل شده است.
در اينجا به اختصار و از باب نمونه به ذكر برخى از اعترافات معاويه، طرفداران، عمّال و كارگزاران وى و برخى ديگر از
مخالفان آن حضرت مىپردازيم.
معاويه در نامه‌اى به امام على (ع) نوشت :”به جانم سوگند كه من منكر فضايل اسلامى و خويشاوندى تو با رسول خدا(ص) نيستم.”
همچنين معاويه به ابوهريره گفت: “گمان نمىكنم كه من براى زمامدارى، از على شايستهتر باشم.”()
معاويه روزى به وزير و مشاورش (عمرو بن عاص) گفت :”سوگند به خدا من حتمآ مي‌دانم كه اگر على(ع) را بكشم، مستحقّ آتش دوزخ خواهم شد، و چنانچه او مرا در اين جنگ (صفّين) بكشد، باز هم من در آتش خواهم بود! “عمروبن عاص” پرسيد: پس چرا با على مىجنگى؟ معاويه گفت: پادشاهى نازاست!!”()
روزى محصن ضَبى بر معاويه وارد شد، معاويه از او پرسيد: از كجا مي‌آيى؟ او (براى چاپلوسى) گفت: از نزد بخيلترين مردم، على بن ابيطالب! معاويه بانگ برآورد و گفت :”واى بر تو، چگونه على را بخيلترين مردم مىنامى در حالى كه اگر يك خانه پر از طلا و يك خانه پر از نقره داشت، طلاها را پيشتر از نقرهها به بينوايان مي‌داد و به طلا و نقره مىگفت: اى طلاى زرد و اى نقره سفيد! (برويد) و غير على را فريب دهيد. آيا متعرض من مىشوى يا مرا تشويق مىكنى و مىفريبى؟ هرگز، فريب تو را نمىخورم، به تحقيق كه تو را سه طلاقه كردم كه ديگر رجوعى در آن نيست.”()
ابن ابى الحديد معتزلى شارح نهج‌البلاغه مىنويسد: “هنگامى كه جاسوسان معاويه اعزام مالك اشتر توسط امام على(ع) به مصر را به او گزارش دادند و او مأمور مالياتى “قلزم” را با وعده معافيت از پرداخت مالياتهاى موجود و مالياتهايى كه بعدآ جمع آورى مىكند وادار نمود تا مالك اشتر را قبل از رسيدن به مركز استاندارى مصر بكشد. او هم با تظاهر به دوستى على(ع) مالك را با عسل مسموم مورد پذيرايى قرار داد و او را شهيد كرد و عهد نامه‌اش را كه در حقيقت اساسنامه حكومت اسلامى تنظيم شده از ناحيه امام اميرمؤمنان(ع) و در اختيار وى براى اجراى عملى آن در مصر بود عينآ براى معاويه فرستاد. معاويه وقتى كه اين اساسنامه را
مطالعه و بررسى كرد، آن را سرشار از علم و برخوردار از عالىترين فرازهاى قانونى و نقش سرنوشتساز كشوردارى يافت؛ بهت زده شد و حالت تعجب و حرص بر پىگيرى و نگهدارى آن نوشته از وى نمايان گرديد.
وليد بن عقبه كه حاضر در مجلس بود، پيشنهاد سوزاندن اساسنامه و ديگر نامههاى ارسالى از مالك و على(ع) را مطرح كرد. معاويه گفت: بس است، تند مرو كه رأى قابل قبولى ندارى. وليد گفت: آيا رأى صحيح اين باشد كه اعلام شود چنين اثرى به دست آمده، تا مردم بدانند احاديث و نوشتههاى ابوتراب على(ع) نزد تو است و تو از آن بهره بردارى علمى و حكومتى مى كنى؟
معاويه گفت :”واى برتو، آيا دستور مي‌دهى يك اثر علمى همانند اين اسناد را به آتش كشم؟ به خدا سوگند علمى جامعتر و حكيمانهتر از اين آثار و نوشتهها به گوشم نرسيده است.”
وليد گفت: اگر اين چنين از مقام علمى و قضايى على(ع) به شگفت آمده‌اى، پس از چه رو به جنگ و كشتار با وى برخاسته‌اى؟ معاويه بعد از قدرى بگو مگو درباره زمامداران قبل از اميرالمؤمنين، على(ع)، و سكوت گفت :”بگذاريد من در عهدنامه مالك اشتر تأمّل و بررسى نمايم، زيرا من نه علمى را خوانده و برخورد كرده‌ام كه جامعتر و حكيمانهتر از آن باشد و اثرى ديده‌ام كه از حيث اشاره به آداب قضايا، احكام و سياست اين چنين پر مايه و پر محتوا باشد.”
مرحوم () شيخ عباس قمى در منتهى الآمال مىنويسد: معاوية بن ابىسفيان گفت :”به خدا قسم راه فصاحت و بلاغت را بر قريش كسى غير از على(ع) نگشوده و قانون سخن را كسى غير از او تعليم نكرده است.”()
جرير از مغيره نقل مىكند: “زمانى كه على(ع) به شهادت رسيد، معاويه خواب بود، او را بيدار كردند و خبر شهادت آن حضرت به وى رساندند. معاويه برخاست، نشست و سپس شروع به گريه كرد و گفت: “انا لله و انا اليه راجعون” زن وى فاخته هم از خواب بيدار شد و گفت: تو ديروز بر على(ع) طعن مي‌زدى و در حق وى ناسزا مىگفتى و امروز براى او گريه مىكنى؟
معاويه گفت: واى بر تو! من گريه مىكنم
بر كسى كه مردم از علم، حلم و بردباري‌اش محروم شدند. واى بر تو اى فاخته، آنچه از علم و فضل و سوابق او از بين رفت تو نمي‌دانى.”()
عمرو بن عاص
عمرو بن عاص، اشعارى در مدح و عظمت امام على سرود و براى معاويه فرستاد كه ترجمه بخشى از آن چنين است:
“سفارشهاى رسول خدا(ص) را در مورد على(ع) فراوان شنيديم، پيامبر(ص) در روز غدير خُمّ بالاى منبر رفت و ولايت على(ع) را اعلام كرد، در حالى كه همه همراهان آن حضرت حاضر بودند كه (پيامبر) اميرىِ مؤمنان را از طرف خدا به على(ع) بخشيد، در حالى كه خوب امير و جانشينى (براى پيامبر) بود.”()
در تاريخ آمده روزى معاويه، دشمن سرسخت امام على(ع) به اتفاق فرزند نابكارش يزيد، و عمرو بن عاص نشسته بود؛ در اين هنگام شخصى از مصر هديه نفيسى (قاليچه نفيسى) آورد و به معاويه اهداء كرد. معاويه در آن روز پيشنهاد عجيبى به يزيد و عمرو بن عاص كرد، گفت :”هر يك از ما يك بيت شعر در شأن على(ع) بگوئيم و شعر هر كدام از ما، اگر از نظر ظاهر و معنى، جالب و زيبا بود، اين هديه مال او باشد.”
يزيد و عمرو بن عاص پيشنهاد معاويه را پذيرفتند.
معاويه گفت :
خَيرُالوَرى مِن بَعد احمد حَيدَرٌ
و النّاسُ ارضٌ و الوصىُّ سَماءٌ
يعنى :”بهترين مردم بعد از پيامبر(ص)، حيدر است؛ زيرا تمام مردم به منزله زمين هستند و على(ع) به مثابه آسمان است، و هر چه بركت از زمين به دست مي‌آيد از آسمان است؛ زيرا اگر آسمان نبارد و آفتاب به زمين نتابد…هرگز از زمين چيزى روييده نخواهد شد و حقآ شعر خوبى انشاد كرده است.”
عمرو بن عاص در مقابل او گفت :
و هُو الَّذي شَهِدَ العدُوُّ بفضله
و الفَضلُ ما شَهِدَت به الاعداءُ
يعنى :”على(ع) كسى است كه مثل معاويه دشمن او، او را ستايش و تمجيد مى كند، و فضيلت آن است كه دشمن بگويد: پس على(ع) كسى است كه دوست و دشمن اعتراف به فضل او دارند و او را ستايش مىكنند.”
يزيد گفت :
كَمَليحَةٍ شَهِدَت بِها ضَرّائُها
و الحُسنُ ما شَهِدَت به ضَرّاءُ
يعنى :”على (ع) همچون بانوى زيبا روى و نمكينى است كه هووهاى او، به نيكى و بزرگوارى او گواهى دهند، زيبايى آن است كه هووها به آن گواهى دهند.”
به هر حال شعر عمرو بن عاص از نظر شيوايى عبارت، برنده تشخيص داده شد، و آن هديه، نصيب او گرديد.()
در مناقب خوارزمى آمده است كه معاويه براى مقابله با امام على(ع)، جهّال شام و عناصر فرومايه را فريفت، و دنياطلبان را با مال و مقام خريدارى كرد، درباره شيوه مبارزه با امام على(ع) با مشاورانش به رايزنى پرداخت. برادرش (عقبه) گفت: اى معاويه! اين كار بزرگى است كه جز با عمرو بن عاص كه داهيه زمان و مكّار دوران است سامان نگيرد. مردم شام نيز نسبت به او گرايشى دارند. معاويه گفت: به خدا راست گفتى، اما او از دوستداران على است، مىترسم دعوتم را اجابت نكند.
عقبه گفت: او را با مال و مقام تطميع كن.
معاويه نامه‌اى به عمرو بن عاص نوشت و در آن نامه از مظلوميت عثمان سخن گفت و خود را خليفه عثمان خواند كه قصد خونخواهى او را دارد و على(ع) او را به قتل وى متهم كرد كه معاويه در صدد جنگ با اوست.
عمرو بن عاص نامه معاويه را خواند و در پاسخ او نوشت: نامه تو را خواندم و در آن تأمّل كردم. مرا دعوت كرده‌اى كه از اسلام شانه خالى كنم و با تو در گمراهى جسورانه‌ات همراه شوم و در باطل، ياور تو باشم و به روى على(ع) شمشير بكشم، در حالى كه او برادر رسول خدا، وصىّ او، ادا كننده دين او، عمل كننده به وعدههاى او، همسر دختر او كه سيده زنان اهل بهشت است و پدر دو سبط گرامى حسن و حسين، آقايان جوانان اهل بهشت است. چنين چيزى هرگز روا نباشد…
ابوالحسن، برادر رسول خدا و وصىّ او را، به بغى و حسد بر عثمان متهم ساختى و او را محرّك قتل عثمان شمردى كه اين ادّعا دروغ و تهمت است. واى بر تو اى معاويه! آيا مي‌دانى كه ابوالحسن در محضر پيامبر جانفشانى كرد، در بستر او آرميد، به اسلام سبقت گرفت و براى خدا هجرت نمود و پيامبر خدا درباره او فرمود :”او از من است و من از او هستم.”
و در روز غدير خُم گفت: “مَن كنتُ مولاهُ فَعَلىٌّ مولاهُ، اللّهُم والِ مَن والاهُ و عادِ مَن عاداهُ، و انصُر مَن نَصَرهُ و اخذُل مَن خَذَلَهُ” و در روز خيبر درباره او گفت :”فردا پرچم را به دست كسى مي‌دهم كه او خدا و رسول را دوست دارد، و خدا و رسول او را دوست دارند.” و در آن روز كه مرغى بريان شده در محضر پيامبر حاضر بود و از خدا خواست كه بهترين مخلوقش را بفرستد تا با او هم غذا شود، على آمد، و در غزوه بنىنضير فرمود: “علىٌّ قاتلُ الفجَرةِ و امامُ البَررةِ و مَنصورُ مَن نَصَرهُ، مخذولٌ مَن خذلهُ؛ على(ع) قاتل فاجران، و امام ابرار است هر كه ياريش كند منصور است، و هر كه دست از ياريش بردارد مخذول است.”
درباره او گفت: “على امامكم بعدى؛ على (ع) پس از من پيشواي شما است.” و براى من و تو و خويشاوندانش تأكيد فرمود كه: من در ميان شما دو چيز گرانسنگ را مىگذارم: كتاب خدا و عترتم. فرمود: “أنا مدينة العلم و علىٌّ بابها” و تو خود مي‌دانى اي معاويه! كه آياتى در فضيلت او رسيده كه درباره هيچكس نرسيده است؛ مانند آيات “يُوفُونَ بِالنَّذْرِ…”)() و “إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ.”() و “أَفَمَن كَانَ عَلَى بَيِّنَةٍ مِّن رَّبِّهِ وَيَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِّنْهُ.”() و “مِنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْه.”() و “…قُل لا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلّا الْمَوَدَّةَ فِى الْقُرْبَى.”() سپس به ذكر رواياتى چند از پيامبر اكرم(ص) در فضايل اميرالمؤمنين پرداخت و در خاتمه نامه نوشت: اى معاويه! اين پاسخ نامه تو! نامه‌اى است كه اگر كسى عقل يا دين داشته باشد، فزيب آن را نمىخوردى والسلام.
معاويه نامه عمرو بن عاص را گرفت و مطابق آن بار ديگر مال و رياست را بر او عرضه داشت، اشعارى براى او نوشت و باز
هم عمرو بن عاص با اشعارى پاسخ منفى داد. مجددآ معاويه نامه‌اي نوشت و منشور ولايت مصر را همراه نامه براى او فرستاد همينجا عمرو بن عاص به فكر فرو رفت كه چه كند! شب را با بىخوابى سپري كرد، در حالى كه اشعاري مىسرود. همين كه صبح شد غلامش “وردان” را كه مرد خردمندى بود طلبيد و با وى به رايزنى پرداخت. وردان گفت: اگر با على (ع) باشى، آخرت دارى، امّا دنيا ندارى و همين براى تو مىماند، و اگر به معاويه روى آوردى، دنيا دارى، امّا از آخرت محرومى. تو مي‌دانى كه دنيا برايت باقى نمىماند. حال بينديش كه كدام يك را انتخاب مىكنى؟!
عمرو بن عاص لبخندى زد و اشعارى سرود بدين مضمون: وردان با هوشمندى حقيقت را بيان كرد، امّا حرص و عشق به دنيا مرا رها نمىسازد! ازاين‌رو با آگاهى به عواقب امر، دنيا را برمىگزينم؛ اين بگفت، و رهسپار شام شد.
پسرش عبدالله و غلامش وردان، او را منع كردند و همين كه به دو راهى شام و عراق رسيدند، وردان گفت: اين راه عراق و راه آخرت است و آن راه، راه شام و راه دنيا! به كدامين راه خواهى پيمود؟ گفت: راه شام را.() به اين ترتيب عمرو بن عاص دين به دنيا فروش، به عنوان يك همكار و مشاور نيرنگباز در خدمت معاويه درآمد.
مروان حكم
“مروان بن حكم” در سالهاي نخست هجرت پيامبر اكرم(ص) به دنيا آمد، و همراه پدرش “حكم بن ابي‌العاص” به طائف تبعيد شد، او هنوز به دنيا نيامده بود، كه پيامبر اسلام(ص) او را در “صلب پدر” لعنت كرد.
وى كه پس از يزيد بن معاويه به خلافت رسيد، با امام سجاد(ع) روبرو شد و گفت: هيچ كس از مسلمانان بيش از على(ع) از عثمان طرفدارى نكرد و مانع كشتن او نشد.
امام سجاد(ع) فرمود :”پس چرا بر منابر دشنامش مي‌دهيد؟” مروان گفت: كار رياست و سلطنت ما جز به اينگونه استوار نمىشود.”()
فضايل امام على(ع) از زبان خواهر عمرو بن عبدودّ
در جنگ خندق نبرد سختى بين
حضرت على(ع) و عمرو بن عبدودّ از شجاعان عرب در گرفت. در نبرد طولانى و سخت، عمرو فرصتى پيدا كرد و شمشير خود را بر سر اميرالمؤمنين(ع) فرود آورد، به آن حضرت جراحتى رسانيد، حضرت چون شير زخمخورده شمشيري بر پاي او زد و پاي او را قطع كرد و عمرو، به زمين افتاد، حضرت بر سينه‌اش نشست، عمرو گفت: “يا على قد جلستَ منّى مجلسآ عظيمآ؛ اى على در جاى بزرگى نشستى.” آنگاه چون مرا كشتى جامه از تن من باز مكن، حضرت فرمود: اين كار بر من خيلى آسان است.
ابن ابي‌الحديد و ديگران گفته‌اند: چون اميرالمؤمنين(ع) از عمرو ضربت خورد چون شير خشمناك بر عمرو شتافت و با شمشير سر پليدش را از تن جدا كرد و بانگ تكبير برآورد، مسلمانان از صداي تكبير على(ع) دانستند كه عمرو كشته شد. پس رسول خدا(ص) فرمود :”ضربت على(ع) در روز خندق بهتر است از عبادت جنّ و انس تا روز قيامت.”
خواهر عمرو، وقتى بر سر جنازه برادرش آمد، برخلاف رسم آن زمان ملاحظه كرد كه جنازه برادر “مثله” نشده، و زره عمرو را كه مثل آن در عرب پيدا نمىشد با ساير اسلحه و لباسهايش به غارت نرفته است. گفت: “ماقتله الّا كريم؛ برادر مرا نكشته است، مگر مردى كريم”.
سپس از قاتل برادرش پرسيد، كيست كشنده برادر من؟ جواب دادند: شمشير خدا و شير اسلام “على بن ابىطالب”.
خواهر عمرو اشعارى سرود كه ترجمه دو بيت آن چنين است :”اگر برادرم را جز على، شخص ديگر كشته بود، تمام عمرم را با گريه و زاري مىگذراندم. ولى كشنده برادرم در جهان نظيري ندارد!! از سوى ديگر پدر او در شرافت و فضيلت مهتر و سرور مردم بود.”()
نكته شايان توجّه اين كه زنان از نظر عواطف و احساسات بر مردان برترى دارند، و روشن است كه هنگام قتل و مرگ برادر چه غوغايى برپا مىكنند، آنهم چون “عمرو بن عبدودّى” كه برابر هزار مرد جنگى به حساب مي‌آمد! ولى بزرگواري و شخصيّت بىنظير على(ع) تمام اين پيشبينىها را مغلوب ساخت و خواهر وى را به مديحهسرايى و ثناگويى واداشت!! آرى على
مردى است كه كافران و اهلكتاب در برابر عدالت و عظمت او پيشانى ادب بر خاك زير پايش مىسايند!!
نتيجه سخن
اين همه اعترافها و گواهىها بر حقانيت مولي‌الوحدين، امام على(ع)، از جانب خلفاى سه گانه و ديگران بيانگر چيست؟ وقتى كه خلفا اقرار مىكنند كه او “اعلم الناس”، “افقه فى دين الله”، “اقضى اهل المدينه” است؛ آنگاه اظهار مىكنند: بدون او قادر بر حلّ مشكلى نيستند() آنگاه كه او را مولاى خود و مولاى هر مؤمن و مؤمنه‌اى مي‌دانند و اعتراف به صدور حديث منزلت و حديث غدير مى كنند، و آنجا كه در قضاوت بين مردم و بيان حكم الهى اشتباه مىكنند و اميرالمؤمنين، على بن ابىطالب(ع) آنها را به اشتباهشان آگاه مىكند و از خطايى كه كرده‌اند بازمي‌دارد؛ و آنگاه كه على(ع) را در مناظره يهود و نصارى به كمك مىطلبند و خود قادر به پاسخگويى نيستند؛ همه اين اعترافها گواه چيست؟ آيا براستى بر طبق اسلام به خلافت رسيده و بر اساس شريعت اسلام حكم كرده‌اند؟ اگر حديث ثقلين مىگويد: با تمسّك به اهلبيت و قرآنكريم هرگز گمراه نمىشويد، چگونه اين حديث را كنار گذاشته و به غير اهلبيت عصمت و طهارت تمسّك بجوئيم؟ آيا مىتوانيم هم به روش “خليفه ثانى” باشيم كه گفت: كتاب خدا ما را كافى است؛ و هم در روش پيامبر اعظم اسلام(ص) قرار بگيريم كه فرمودند: “كتاب خدا، با عترت سبب هدايت و نجات شماست؛ إن تمسّكتم بهما لن تضلُّوا أبدآ”
آيا نجات امّت اسلام در روش و بيان رسول خدا(ص) است كه قرآن درباره او فرمود: “و ماينطق عن الهوى إن هو إلّا وحىٌ يوحى…”؛() يا در روش خليفه دوم كه در بسيارى از موارد گفت: “لولا علىٌّ لهلك عمر” و نيز گفت: “أعوذ بالله من معضلة لا على بها” و نيز گفت: “علىٌّ اقضانا”؟
با توجه به مطالب يادشده، ما به حكم عقل و برهان معرفت و عبوديت، و حديث ثقلين و منزلت، و حديث سفينه و… به كسى تمسّك مىجوييم و ولايت كسى را بر گردن مىنهيم كه پيامبر اعظم(ص) از طريق وحى
او را عِدل قرآنكريم قرار داده و تمسّك به او را مايه نجات و هدايت بشريت دانسته، و خلفاى سهگانه خود را با نبود او از اداره امور مملكتى و قضاوت بين مسلمانان و پاسخگويى در برابر ديگران عاجز مي‌دانستند.
هدف نويسنده از آوردن كلمات انديشمندان اهلسنت و انديشمندان غير شيعى، براى تبيين و نشان دادن بزرگى شخصيت آن امام همام نبوده است؛ زيرا شخصيت على(ع) احتياج به استمداد از گفتارها و افكار ديگران ندارد و عظمت خود ساخته آن بزرگوار به هيچگونه پشتوانه‌اى نيازمند نيست. وجود امام على(ع) چون وجود عقل است كه هر چيز بايد بدو سنجيده شود، و ارج و قابليت هر پديده به پايگاه عالى او منتهى گردد و او را تنها بايد به خود و فروغ ذات خود شناخت. اين شخصيت، اين انسان، كه آيينه صفات خداوندى است، به هيچ معرّفى جز نشان دادن شخصيتش با بيان ارزشهايى كه خدا و رسولش براى وى بيان كرده‌اند، نيازمند نيست. على(ع) را با كدام گفتار و افكار مىتوان سنجيد. على اقيانوس بيكرانه‌اى است كه دست يافتن بر اعماق ذخاير و گنجينههاى فضيلت و دانشش كار هيچ شناور و غوّاصى نيست. امّا در عين حال ما انسانهاى خاكى كه خود را شيعه و تابع آن حضرت مي‌دانيم، بايد بكوشيم كه در پيمودن راه زندگى، اين انسان مقدّس را كه همه دقايق عمرش را با درخشانترين برنامه به پايان برده است درست بشناسيم، تا او و طرز انديشه و عمل او در روح و روان ما تجسّم يابد و ما را دايم به پيروى و اقتداى به او وادار كند، و فضايلش براي ما سرچشمه توليد فضايل باشد؛ براين اساس در اين نوشتار مختصر خواسته‌ايم كه به سوى اين آقيانوس بيكران با وسايل گوناگون راه يابيم، و در پى بردن به اين موجود شگفت‌انگيز و معماي خلقت، از نيروى فكرى ديگران استمداد جوييم و به وسيله رشتههاي تابنده افكار با اين خاور تابناك بيشتر آشنا شويم. در اينگونه نظرها، كه بسيارى از گذشتگان و معاصران از مذاهب مختلف درباره آن امام همام اظهار شده است تنها عظمت و سرافرازى براى صاحبان اين نظرهاست كه
توانسته‌اند هر يك در حد امكان خود، اين روح بىكران را بشناسند و اين فروغ پايدار را با چشم بصيرت خويش بنگرند و به اين شعاع آسمانى با ديده اعجاب و حقيقت شناسى خيره شوند، و با نورافكن عقل و احساسات، مردى نورانى را در خلال تاريخى تاريك و پر حوادث جستجو كنند، تاريخ به وسائل گوناگون دست مي‌زد تا شايد بتواند از گسترش اين فروغ تابان بكاهد و در برابر آن ابرهاى تيره و پوشاننده‌اي به وجود آورد. امّا تلالؤ شگفت‌آور حقيقت به پهن شدن و نفوذ خود ادامه داد و انديشههاى بلند انسانهاى آزاد و روشنفكر را به خود جلب كرد، تا در ظلمات تاريخ سرچشمه حيات فضايل و بخشنده بقاي انسانيت را بيابند. براين اساس، دوستداران و ارادتمندان آن حضرت، به شكلهاي مختلف خاكسارى خويش را نسبت به آستان مقدس و گرامي‌اش اظهار داشته‌اند و قطعآ قطره‌اي از درياى بيكران كرامات و فضايل آن امام همام را دريافت و بيان كرده‌اند، تا از منظرى ديگر بر آن حضرت بنگريم و آن بزرگوار را از زبان ديگران مورد بررسى قرار دهيم.
خوش تر آن باشد كه وصف دلبران
گفته آيد در حديث ديگران
در فراز پايانى اين نوشتار، به برخى از گفتهها و اعترافات دشمنان آن حضرت اشاره شد؛ بيان اين سخنان و اعترافات، ماهيّت مخالفان و دشمنان آن حضرت را براى همگان روشن مىنمايد؛ زيرا هر انسان عاقل و صاحب خرد، خطاب به دشمنانى چون معاويه خواهد گفت: اگر على(ع) چنين بود، چرا در مورد آن حضرت آن گونه رفتار كرديد؟ آيا اينگونه رفتار با ولىّ خدا، نشانه آلودگى در دنيا و هواپرستى نيست؟ همچنين دستاورد ديگر اينگونه مطالب، اين است كه: طرفداران و عمّال و كارگزاران شجره ملعونه بني‌اميّه و ديگر دشمنان آن حضرت، با وجود بغض و كينه‌اى كه نسبت به آن امام همام در ضمير خبيث خويش داشتند، در مواضع متعددي به عظمت و كمال آن امام بزرگوار اعتراف كرده‌اند.
سخن آخر: از آنچه ذكر شد، به روشنى درمىيابيم كه فضايل و مناقب اميرالمؤمنين(ع) از لا به لاى پردههاى
ضخيم تاريكى عبور نموده و شرق و غرب عالم را پر كرده است، در حقيقت مىتوان اين مسئله را جزء خوارق عادات زندگى آن امام همام بر شمرد و آن را مصداق روشن آيه شريفه: “يُرِيدُونَ لِيُطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَاللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ”() آنها مىخواهند نور خدا را با دهانهاى خود خاموش سازند، ولى خدا نور خود را كامل مىكند، هر چند كافران خوش نداشته باشند.
على نور خداست و نور خدا خاموش شدنى نيست و اگر تمام عالم جمع شوند نمىتوانند آن را خاموش كنند. بسيار تلاش كردند و مىكنند تا نور او را خاموش كنند، امّا روز به روز، اين نور پر فروغتر شد و مىشود، تا جايى كه دشمنان قسم خورده حضرتش به آن اعتراف نمودند. “الفضل ما شهدت به الاعداء؛ فضيلت آن است كه دشمنان بر آن گواهى دهند.”
و آخر دعوانا أن الحمد لله ربّ العالمين
پىنوشتها:ـــــــــــــــــــــــ
. ابن ابي‌الحديد، شرح نهج البلاغه، ج 15، ص 114 و .174
. محمد ابراهيم سراج، امام على (ع)، خورشيد بىغروب، ص.345
. علامه مجلسى، بحارالانوار، ج 33، ص .50
. محمد ابراهيم سراج، امام على(ع)، خورشيد بىغروب، ص .345
. ابن ابى الحديد، شرح نهج البلاغه، ج 6،ص 74 ـ .72
. شيخ عباس قمى، منتهى الامال، ج 1،ص 252،نشر پيام آزادى، تهران، چاپ اول،1379 ش.
. شيخ الاسلام، ابراهيم بن محمد حموينى، فرائدالسمطين، ج ،1 ص 373 ـ 372، چاپ اول، مؤسسة المحمودى للطباعة و النشر، بيروت، 1400 ق.
. ابن عساكر، ترجمة الامام على بن ابىطالب (ع)، از تاريخ دمشق، ج2، ص .89
. حكايتهاى شنيدنى، ج 4،ص .36
. سوره انسان،آيه .7
. سوره مائده، آيه .55
. سوره هود،آيه .17
. سوره احزاب،آيه .23
. سوره شورى،آيه .23
. مناقب خوارزمى، ص 130 ـ .129
. محمد ابراهيم سراج، امام على (ع)، خورشيد بىغروب، ص.352
. ابن ابى الحديدة شرح نهج البلاغه، ج 1،ص 21 ـ .20
. چنان كه در منابع اصيل اسلامى شيعه و سنى آمده است كه: هرگاه مشكل علمى و قضايى براى هر يك از خلفا در دوران خلافتشان پيش مي‌آمد به آن امام همام مراجعه مىكردند. درباره خليفه دوم آمده است كه وى بارها به عجز خود و دانش و فضل بيكران امام على(ع) اعتراف نموده است كه مرحوم علامه امينى در “الغدير” 73 مورد از اعترافهاى وى (خليفه دوم) را به طور مستند ثبت كرده است. ( به عنوان نمونه ر.ك: مسند احمد، ج 2،ص 352 صواعق المحرقه، ص 76 رياض النضره، ج 2،ص 194،ص 197 ـ 198، 244؛ تذكرة الخواص، ص ،85 88، 87 ؛ مناقب خوارزمى، ص 48، 58، 60 ؛ تاريخ ابن عساكر، ج 2،ص 325 تاريخ ابن كثير، ج 7، ص 359 ؛طبقات ابن سعد، 459 ـ 461ـ 860 و ديگر منابع اصيل اهلسنت…).
. سوره نجم، آيه 4 و .3
. سوره صف، آيه .8
