از صحیفه سجادیه،
«زبور آل‌محمد» چه می‌دانیم؟
جواد تربتي
علی بن
حسین بن علی«ع» چهارمین امام شیعیان، در سال 38 هجری قمری، در روز سوم شعبان دیده
به جهان گشود. نام مادرش شهربانو، «شهربانویه»، «شاه زنان» و…، و مشهورترین
القاب آن حضرت «زین‌العابدین» و «سجاد» می‌باشد.
دوران
كودكی را در مدینه سپری و مدت دو سال از امامت جدش، امیرمؤمنان«ع» و ده سال از
امامت عمویش، امام حسن مجتبی«ع» و ده سال از امامت پدر بزرگوارش، امام حسین«ع» را
درك کرد.(1)
در
محرم سال 61 هجری قمری در جریان قیام امام حسین«ع» در سرزمین كربلا حضور داشت و پس
از آن فاجعه دردناك به امامت رسید. ایشان با توجه به اختناق حاكم در آن دوران، برای
ممانعت از برانگیخته شدن حساسیت حکومت و هدر رفتن خون شیعیانی که از ترس حکومت
جرئت فعالیت نداشتند، اقدام به یك سلسله برنامه‌های ارشادی و فرهنگی کرد كه مهم‌ترین
آنها عبارتند از:
1ـ
زنده نگهداشتن یاد و خاطره عاشورا و رساندن پیام آن به مردم آن زمان
2ـ پند
و ارشاد امت
3ـ
تبیین معارف از طریق دعا و مناجات.
یادگارهای
مکتوب امام سجاد «ع»
دوران
امام سجاد «ع» طلیعه درخشش فرهنگ تشیع شمرده می‌شود و حدیث و دعا رونقی دیگر می‌یابد.
آثار مكتوب به جا مانده از ایشان بسیارند، از جمله:
1ـ
صحیفه سجادیه
2ـ
مناسك الحج كه فرزندان آن حضرت نقل كرده‌اند و در بغداد نیز چاپ شده است.(2)
3ـ رساله
حقوق که جامع آداب سلوك فردی و اجتماعی است و محور شرح و بسط زیادی قرار گرفته است.(3)
4ـ
الجامع فی‌الفقه كه ابوحمزه ثمالی نقل كرده است.(4)
5ـ
صحیفة الزهد نیز توسط ابوحمزه ثمالی نقل شده است.(5)
6ـ كتاب
حدیث که امام گردآوری نموده و داود بن عیسی از آن حضرت نقل کرده است.(6)
7ـ
كتاب علی بن الحسین«ع» كه در ضمن مصادر از آن یاد شده است.(7)
آنچه
در پیش رو دارید، قدمی است در معرفی صحیفه سجادیه، بدان امید كه جامعه ما، مخصوصاً
جوانان عزیز با این كتاب آشنایی بیشتری پیدا كنند و از دریای معرفت آن، گوهرها برگیرند
و دنیا و آخرت خویش را با انس گرفتن با آن برای همیشه آباد كنند.
آشنائی با
صحیفه سجادیه
مدت
سیزده قرن است كه كتاب صحیفه سجادیه مونس بزرگان زهاد و صالحان و مرجع و ملجأ
مشاهیر علما و مصنفان بوده است. برای آشنایی با این گنج معنوی بحث را در چند بخش
پی می‌گیریم.
الف) سند
صحیفه
از نظر
سندی، صحیفه سجادیه در حد تواتر بلكه فوق آن است. شیخ آقا بزرگ تهرانی در این باره
می‌گوید: «الصحیفه الاولی المنتهی سندها الی الامام زین العابدین… و هی من
المتواترات عند الاصحاب لاختصاصها بالاجازه والروایه فی كل طبقه وعصر…؛(8)
صحیفه
اولی كه سند آن به امام زین‌العابدین «ع» می‌رسد… از متواترات [و قطعیات] نزد
اصحاب است. از ویژگی‌های آن این است [كه تمام اصحاب از اساتید خود] اجازه نقل آن
را در تمام طبقات [رجالی] و در تمام عصرها گرفته‌اند..».
شهرت
سند صحیفه در حدی است كه مرحوم محمدتقی مجلسی ادعا کرده در نقل و روایت صحیفه یك
میلیون سند دارد.(9)
شیخ
محمد بن نعمان مفید (م 413) در ارشاد و علی بن محمد خزاز قمی، شاگرد صدوق بن
بابویه (م 381) و احمد بن عیاشی (م 401) و ابوالفضل شیبانی، و…. هم آن را نقل کرده‌اند.
از
علمای اهل سنت نیز، ابن جوزی در خصائص الائمه و حافظ سلیمان بن ابراهیم القندوزی
(م 1294) در ینابیع الموده از صحیفه اسم برده و بخش‌هایی از دعاهای آن را نقل کرده‌اند.(10)
سند ابوالفضل
شیبانی به این صورت است:
«حدیث
كرد ما را عامربن عیسی بن عامر سیرافی در مكه در سال 381 و گفت: حدیث كرد مرا
ابومحمد حسن بن محمد بن یحیی بن حسن بن جعفر بن عبیدالله بن حسین بن علی بن‌ابیطالب
«ع»، گفت: حدیث كرد مرا پدرم و او از عمیر بن متوكل، او از پدرش متوكل بن هارون و
او از یحیی بن زید، پس از شهادت پدرش در حالی كه به سوی خراسان در حركت بود و مردی
را به پایه و عقل او ندیدم… كه او صحیفه كامله‌ای را كه دعاهای علی بن الحسین «ع»
در آن بود، به من نشان داد.(11)
گذشته
از كتب تاریخی و رجالی، هیچ كتاب دعای معتبری از دعاهای صحیفه سجادیه خالی نیست،
مانند:
1ـ «مصباح
المتهجد» شیخ طوسی (385 – 460) .
2ـ «سلوك
الحزین.» قطب الدین بن سعید بن هبه الله راوندی (م 573) كه كتابش مشهور به «دعوات
الراوندی».
3ـ
«اختیار المصباح.» از سید علی بن حسین بن باقی.
4ـ
«اقبال و جمال الاسبوع و فتح الابواب.» سید رضی‌الدین علی بن طاووس (م 589).
5ـ «زوائد
الفوائد» ابوالقاسم علی بن رضی الدین.
6ـ
«البلد الامین.» ابراهیم بن علی كفعمی (م. 868) و… .
از همه
آنها گذشته، به نقل آیت‌الله مرعشی نجفی، علامه مجلسی اول در بسیاری از اجازات خود
اشاره كرده كه او صحیفه را شفاها و بلاواسطه از حضرت حجت بن الحسن صاحب الزمان «ع»
و می‌گوید:
«در
بین خواب و بیداری دیدم كه گویا در مسجد جامع عتیق اصفهان ایستاده‌ام و حضرت مهدی «ع»
نیز ایستاده بودند. من چند مسئله را كه برایم مشكل شده بود، از محضر آن حضرت
پرسیدم، پس جواب آن را برایم بیان فرمودند. آن گاه از كتابی كه به آن عمل كنم سئوال
كردم و آن حضرت مرا به مولانا محمد التاج حواله داد. من [نزد او رفتم] و از او
كتابی گرفتم. به نظرم آمد كه آن كتاب دعا بود. پس آن را بوسیدم و بر چشم نهادم،
ولی وقتی به خویش آمدم [و از خواب بیدار شدم] آن كتاب را در دست خود نیافتم، پس تا
صبح گریه كردم.
فردای
آن روز به دنبال «محمد تاج.» راه افتادم تا رسیدم به «دارالبطیخ». مرد صالحی را كه
آقا حسن نام و «تاجا» لقب داشت دیدم. به او سلام كردم، او مرا فرا خواند و به
كتابخانه خود برد. اولین كتابی كه به دست من داد، همان كتابی بود كه در خواب دیده
بودم. آن گاه شروع نمودم به گریه و گفتم همین كتاب مرا بس است و از آنجا به نزد
شیخ محمد مدرس رفتم و به مقابله آن نسخه با نسخه‌ای كه جد پدر محمد مدرس از روی
نسخه شهید نوشته بود، پرداختم. دیدم نسخه‌ای كه حضرت صاحب الزمان «ع» به من مرحمت
فرموده بودند، درست مطابق نسخه صحیفه شهید است.(12)
ب) نام‌های
دیگر صحیفه سجادیه
معروف
است كه «صحیفه سجادیه» پس از قرآن و نهج‌البلاغه بزرگ‌ترین گنجینه گرانبهای حقایق
و معارف الهی به شمار می‌رود. به نقل شیخ آقا بزرگ تهرانی به آن «اخت القرآن»:
خواهر قرآن، «انجیل اهل بیت»، «زبور آل محمد» و «صحیفه كامله» نیز گفته می‌شود،(13).
قندوزی
نیز چنین تعبیر کرده است:
«فی
ایراد بعض الادعیه و المناجاه التی تكون فی الصحیفه الكامله للامام الهمام زین‌العابدین…
و هی زبور اهل البیت الطیبین «ع»؛(14) در بیان بعضی دعاها و مناجات‌هایی
كه در صحیفه كامله امام زین‌العابدین«ع» آمده است… و آن زبور اهل بیت پاك است».
و علت
اینكه آن را «صحیفه كامله» نامیده‌اند این است كه در نزد طایفه «زیدیه» از صحیفه
نسخه‌ای هست كه كامل نیست، بلكه در حدود نصف صحیفه موجود است، به این جهت، به
صحیفه موجود [در دست شیعیان دوازده امامی] صحیفه كامله گفته شده است.(15)
ج) همراه
با شارحان صحیفه
مرحوم
علامه «شیخ آقا بزرگ تهرانی» در كتاب الذریعه در حدود پنجاه شرح ـ غیر از ترجمه‌ها
ـ بر صحیفه سجادیه نام برده است.(16)
علاوه
بر این شرح‌ها، گروهی از دانشمندان گذشته و معاصر، ترجمه‌های متعددی(17)
بر صحیفه نگاشته‌اند كه در این بخش به عنوان نمونه به برخی شرح‌ها اشاره می‌كنیم:
1ـ
«الازهار اللطیفه فی شرح مفردات الصحیفه»، تالیف سید علامه محمدرضا اعرجی حسینی.
2ـ شرح
میرزا محمد مشهدی جمال‌الدین طوسی صاحب دقائق التنزیل.
3ـ شرح
محمد علی بن محمد نصیر چهاردهی رشتی (م 1334)، صاحب كتاب «شرح الوقت و القبله.»
4ـ شرح
سید افصح الدین محمد شیرازی.
5ـ شرح
مولا تاج الدین مشهور به (تاجا).
6ـ شرح
مفتی، میر محمد عباس جزائری (م 1306).
7ـ شرح
مولی حبیب‌الله كاشانی.
8ـ شرح
ابن مفتاح ابوالحسن عبدالله بن ابی‌القاسم بن مفتاح الزیدی الیمنی.
9ـ شرح
مولی خلیل قزوینی.
10ـ
شرح آقا هادی ابن مولا صالح مازندرانی.
11ـ شرح
مولا محمد طاهر بن حسین شیرازی.
12ـ
شرح سید محسن بن قاسم بن اسحاق صنعانی یمنی زیدی از علمای قرن 13.
13ـ شرح
سید محسن بن احمد شامی حسنی یمنی زیدی (متوفای 1251).
14ـ
شرح سید جمال‌الدین كوكبانی یمنی الاصل ساكن هند (م 1339).(18)
د)
مستدركات صحیفه
عده‌ای
از علما و دانشمندان مستدركاتی بر صحیفه نوشته‌اند.
مقصود
از این مستدركات، دعاهای منسوب به حضرت سجاد «ع» است كه در صحیفه كامله نیامده است
و در اینجا به برخی از آنها اشاره می‌شود:
1ـ
«صحیفه ثانیه»، تألیف شیخ محمد بن حسن الحر العاملی، صاحب وسائل الشیعه.
2ـ
«صحیفه ثالثه»، گردآوری شده توسط مورخ و رجالی معروف، میرزا عبدالله افندی، صاحب
كتاب ریاض العلماء.
3ـ
«صحیفه رابعه» ، تألیف محدث میرزا حسین نوری طبرسی.
4ـ
«صحیفه خامسه» ، علامه محسن امین حسینی عاملی.
5ـ
«صحیفه سادسه» ، تالیف شیخ محمدباقر بن محمد حسن بیرجندی قائینی.
6ـ
«صحیفه سابعه» كه توسط شیخ هادی بن عباس آل كاشف الغطاء نجفی، صاحب كتاب مستدرك
نوشته شده است.
7ـ
«صحیفه ثامنه»، تألیف حاج میرزا علی حسینی مرعشی شهرستانی حائری.
8ـ «ملحقات
صحیفه»، مؤلف آن شیخ محمد، معروف به تقی زیابادی قزوینی می‌باشد كه از شاگردان
برجسته مرحوم شیخ بهایی بوده و ملحقات را در سال 1023 به پایان رسانده است.(19)
هـ) عظمت
صحیفه نزد علما
دعاهای
صحیفه علاوه بر حسن بلاغت و كمال فصاحت، از علوم الهی و معارف یقینی برخوردار است
كه عقل‌ها در مقابل آن رام است و فحول علما در مقابل آن سر تسلیم و خضوع فرود
آورده‌اند.
این
حقیقت برای صاحبدلان حقیقت‌بین با نگاهی به صحیفه آشكار می‌گردد، زیرا عبارات
صحیفه خود بیانگر آن است كه فوق كلام مخلوق و پایین‌تر از كلام خالق است، لذا هم
از دسترس اوهام جاعلان برتر و بالاتر است و هم علما و بزرگان سخت بدان توجه و از
آن ستایش كرده‌اند كه به نمونه‌هایی اشاره می‌شود:
1ـ ابن
شهر آشوب (م 588) در كتاب مناقب خود می‌گوید: «وقتی در بصره نزد یكی از بلغاء از
فصاحت صحیفه كامله سخن به میان آمد، او گفت: من هم می‌توانم مانند آن را بر شما
املاء و بیان كنم. آنگاه قلم برداشت و سر به زیر افكند [و هیچ جمله‌ای نتوانست به
زبان آورد] و در همان حال سرافكندگی از دنیا رفت».(20)
2ـ در
سال 1353 هـ. ق مرحوم آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی رحمت‌الله نسخه‌ای از صحیفه
سجادیه را برای طنطاوی، دانشمند اهل سنت و مؤلف تفسیر طنطاوی (مفتی اسكندریه) به
«قاهره» فرستاد. وی پس از دریافت و تشكر از چنان هدیه‌ای گرانبها و ستایش فراوان
در پاسخ نوشت: «این از بدبختی ماست كه تاكنون بر این اثر گرانبهای جاوید كه از مواریث
نبوت است، دست نیافته بودیم. من هر چه در آن می‌نگرم آن را از گفتار مخلوق برتر و
از خالق پایین‌تر می‌یابم».(21)
تعجب
از این مفسر معاصر است كه لااقل به منابع اهل سنت به دقت توجه نكرده، چون امثال
قندوزی قسمت‌هایی از صحیفه سجادیه را در كتاب‌های خود نقل نموده‌اند.(22)
3ـ از
میرزا هادی مشهدی ذاكر نقل شده كه ابن جوزی در «خصائص الائمه» چنین گفته است: «اگر
امیرالمؤمنین علی «ع» نبود، توحید مسلمانان و عقاید ایشان كامل نمی‌شد، زیرا آنچه
پیغمبر اكرم«ص» بیان فرمودند، اصول عقاید و فروع مهم دین بود، ولی دقائق عقائد را
[همچون صفات ذات و فعل و عینیت صفات با ذات را] مسلمانان مدیون و ریزه‌خوار خوان
نعمت امیرالمؤمنین «ع» و شاگردان ایشان می‌باشند…».
آنگاه
درباره امام سجاد «ع» می‌گوید:
«علی
بن الحسین زین‌العابدین«ع» در املاء و انشاء و كیفیت سخن گفتن و خطاب و عرض حاجت
به پیشگاه الهی بر مسلمین حق تعلیم دارد، زیرا اگر آن حضرت نبود، مسلمانان آیین
سخن گفتن و عرض حوائج خود را به خدای متعال نمی‌دانستند؛ لذا آن امام به مردم
آموخت كه هنگام استغفار چگونه با خدا سخن بگویند و در موقع درخواست باران رحمت با
چه زبانی از خداوند نزول باران بخواهند و در زمان ترس از دشمن چگونه به خدا پناه
برند و دفع شر دشمنان را بخواهند…».(23)
و) گذری
بر دعاهای صحیفه
صحیفه
سجادیه تنها شامل راز و نیاز با خدا و بیان حاجت در پیشگاه وی نیست، بلكه دریایی
بیكران از علوم و معارف اسلامی است كه طی آن مسائل عقیدتی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی
و پاره‌ای از قوانین طبیعی و احكام شرعی در قالب دعا مطرح و بیان شده است.
در بخش
ارتباط با خداوند، طبق مقتضای زمان‌های مختلف و احوال گوناگون دعاهایی بیان شده‌اند.
برخی دعاهای آن سالی یك بار، همچون دعای عرفه و وداع ماه رمضان و برخی هر ماه یك بار،
مانند دعای دیدن هلال و برخی در هفته و برخی برای هر شبانه روز قرار داده شده‌اند.
صحیفه
سجادیه مشتمل بر 54 دعاست بدین شرح:
1ـ
ستایش خداوند كه با كلمه «حمد» شروع و با كلمه «حمید» پایان می‌یابد.
2ـ
درود بر محمد و خاندان او«ع».
3ـ
درود و صلوات بر فرشتگان نگه دارنده عرش و سایر فرشتگان مقرب، همچون اسرافیل،
میكائیل، جبرئیل، روح، ملك‌الموت، منكر، نكیر و… .
4ـ
درود و صلوات و درخواست رحمت برای پیروان و ایمان آورندگان به پیامبران.
5ـ
دعای حضرت برای خود و دوستانش.
6ـ دعا
هنگام صبح و شام.
7ـ دعا
هنگامی كه پیشامدها و حوادث مهمی پیش آید و نیز به هنگام غم و اندوه.
8ـ
پناه بردن به خداوند از ناپسندی‌ها، بدی اخلاق و كردارهای زشت و نكوهیده.
9ـ در
اشتیاق به درخواست آمرزش از خداوند.
10ـ
پناه بردن به درگاه خداوند.
11ـ
درخواست عاقبت به خیری.
12ـ
اقرار به گناه و درخواست توبه و بازگشت.
13ـ
درخواست حوائج از خداوند.
14ـ
هنگامی كه انسان ستمی می‌بیند و یا از ستمكاران كار ناخوشایندی می‌بیند.
15ـ هنگام
بیماری، اندوه و گرفتاری.
16ـ
درخواست عفو از گناهان و عیب‌ها.
17ـ
درخواست دفع شر شیطان و پناه بردن به خداوند از دشمنی و مكر او.
18ـ
دعا پس از رفع خطر و برآورده شدن سریع حاجت.
19ـ
درخواست باران هنگام خشكسالی.
20ـ
درخواست مكارم اخلاق و كردارهای پسندیده از خداوند.
21ـ
دعا هنگام حزن و اندوه.
22ـ
دعا هنگام رنج و سختی و دشوار شدن كارها.
23ـ
دعا هنگام درخواست تندرستی و سپاس بر آن.
24ـ
دعا برای پدر و مادر.
25ـ
دعا درباره فرزندان.
26ـ همسایگان
و دوستان.
27ـ
دعا برای رزمندگان و مرزداران كشور اسلامی.
28ـ
هنگام پناه بردن به خدا.
29ـ
دعا هنگام تنگدستی.
30ـ كمك
خواستن بر پرداخت قرض.
31ـ توبه
و بازگشت به خدا.
32ـ
دعا بعد از نماز شب.
33ـ
درخواست خیر و نیكی.
34ـ
دعا هنگام گرفتاری به بلا و یا هنگامی كه مبتلا به گناهی را می‌بیند.
35ـ
خشنودی از خداوند هنگام دیدن دنیاداران.
36ـ
دعا هنگامی كه انسان به ابرها می‌نگرد و رعد و برق آسمان را مشاهده می‌كند.
37ـ
اعتراف به ناتوانی از ادای شكر الهی.
38ـ
دعای عذرخواهی از كوتاهی در ادای حقوق بندگان.
39ـ
درخواست عفو و رحمت الهی.
40ـ
دعا هنگام مرگ دیگران و یاد مرگ.
41ـ
درخواست پرده‌پوشی و نگهداری از گناه.
42ـ
هنگام ختم قرآن.
43ـ
هنگام دیدن هلال ماه.
44ـ دعای
اول رمضان.
45ـ دعای
وداع ماه رمضان.
46ـ
دعای روز عید فطر و جمعه.
47ـ
دعای روز عرفه (نهم ذی حجه).
48ـ
دعای روز جمعه و روز عید قربان.
49ـ
دعا برای دفع مكر و شر شیطان.
50ـ
ترس عاقلان از خدا.
51ـ
تضرع و زاری در پیشگاه الهی.
52ـ
اصرار به درخواست از خدای متعال.
53ـ در
مقام كوچكی در پیشگاه الهی.
54ـ
دعا برای دور شدن اندوه‌ها.
پی‌نوشت
1ـ محمدبن یعقوب كلینی،
اصول كافی، (تهران، مكتبه الصدوق)، 1381 ه.ق، ج 1، ص 467، و شیخ مفید، الارشاد،
(قم، مكتبه بصیرتی)، ص256.
2ـ سید محمدرضا حسینی جلالی، تدوین
السنه الشریفه، (مكتب الاعلام الاسلامی، قم، 1418ق، ص 151).
3ـ علی بن شعبه، تحف العقول، (بیروت،
مؤسسه الاعلمی، 1394ق)، ص 255.
4ـ ابوالعباس نجاشی، رجال النجاشی، (قم،
مكتبه الداوری)، ص 116.
5ـ الكافی، (دارالكتب الاسلامیه، 1366)،
ج 8، ص 17.
6ـ رجال النجاشی، همان، ص 157.
7ـ همان، صص ۱۱۶ـ۱۱۵.
8ـ آقا بزرگ تهرانی، الذریعه الی تصانیف
الشیعه، (تهران، المكتبه الاسلامیه)، ج 1، صص ۱۹ـ۱۸.
9ـ صحیفه سجادیه، ترجمه سید صدرالدین
بلاغی، با مقدمه‌ای از آیت‌الله مرعشی نجفی، (تهران، دارالكتب الاسلامیه)، ص 9
مقدمه.
10ـ ر.ك: سلیمان بن ابراهیم قندوزی،
ینابیع الموده، (نجف، مكتبه الحیدریه، 1384 هـ. 1965 م) ج ۲ـ۱، ص 599.
11ـ مقدمه آیت‌الله مرعشی بر صحیفه
سجادیه، (همان)، صص ۹ـ۸، مقدمه.
12ـ همان، ص ۲۹ـ۲۷ مقدمه، با تلخیص و
تغییر.
13ـ الذریعه، همان، ج 15، صص ۱۹ـ۱۸.
14ـ ینابیع الموده (همان)، صص 599.
15ـ مقدمه آیت‌الله مرعشی نجفی بر
صحیفه، (همان)، ص 46 مقدمه.
16ـ الذریعه، (همان)، ج 3، صص ۳۵۹ـ۳۴۵.
17ـ مانند ترجمه الهی قمشه‌ای، فیض‌الاسلام،
ابوالحسن شعرانی، محمد آیتی و ترجمه سید احمد فهری و حسین انصاریان و… .
18ـ همان، صص ۳۵۹ـ۳۴۵ و ر.ك: مقدمه آیت‌الله
مرعشی نجفی، (همان)، صص ۳۵ـ۳۳ مقدمه.
19ـ همان، صص ۴۳ـ۴۱.
20ـ همان، ص 13 مقدمه.
21ـ همان، ص 37 مقدمه، و ر.ك: مهدی
پیشوایی، سیره پیشوایان، (قم، مؤسسه امام صادق علیه‌السلام)، صص 27۱ – 27۰.
22ـ ینابیع الموده، (همان)، صص ۶۳۰ـ۵۹۹.
23ـ مقدمه آیت‌الله مرعشی بر صحیفه،
(همان)، صص ۴۵ـ۴۳.
سوتیترها:
1.
امام سجاد «ع» با توجه به اختناق حاكم در آن دوران، برای ممانعت
از برانگیخته شدن حساسیت حکومت و هدر رفتن خون شیعیانی که از ترس حکومت جرئت فعالیت
نداشتند، اقدام به یك سلسله برنامه‌های ارشادی و فرهنگی کردند كه مهم‌ترین آنها عبارتند
از: زنده نگهداشتن یاد و خاطره عاشورا و رساندن پیام آن به مردم آن زمان، پند و ارشاد امت و تبیین معارف از طریق دعا و مناجات.
2.
دعاهای صحیفه علاوه بر حسن بلاغت و كمال
فصاحت، از علوم الهی و معارف یقینی برخوردار است كه عقل‌ها در مقابل آن رام است و فحول
علما در مقابل آن سر تسلیم و خضوع فرود آورده‌اند. این حقیقت برای صاحبدلان حقیقت‌بین
با نگاهی به صحیفه آشكار می‌گردد، زیرا عبارات صحیفه خود بیانگر آن است كه فوق كلام
مخلوق و پایین‌تر از كلام خالق است.
3.
صحیفه سجادیه تنها شامل راز و نیاز با
خدا و بیان حاجت در پیشگاه وی نیست، بلكه دریایی بیكران از علوم و معارف اسلامی است
كه طی آن مسائل عقیدتی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و پاره‌ای از قوانین طبیعی و احكام
شرعی در قالب دعا مطرح و بیان شده است.