نگاهی به تاریخ سینمای ایران / قسمت ۱۱
دکتر عبدالحمید انصاری
الف) ادامه فیلم‌های سال ۶۴:
سال ۶۴ جمعاً ۴۶ فیلم ساخته شد که در آن سال‌ها رقم قابل‌توجهی محسوب می‌شد. در قسمت ۹ و ۱۰ بخش‌هایی از فیلم‌های سال ۶۴ تحلیل شد و حالا باقیمانده فیلم‌های آن سال:
ـ ژانرهای دفاع مقدس، پلیسی، اجتماعی
۳۹ ـ بهار: کارگردان؛ ابوالفضل جلیلی موحدی، بازیگران؛ هدایت‌الله نویدی، مهدی اسدی، فاطمه نقدی. محصول؛ شبکه اول سیمای جمهوری اسلامی ایران.
داستان فیلم مربوط به اشغال و آزادسازی شهر بستان و تلفیق آن با مسائل عاطفی کودکان جنگ و مهاجرت آنان به نقاط شمالی کشور.
۴۰ـ زنگ‌ها: کارگردان؛ محمدرضا خردمند، بازیگران؛ محمد کاسبی، اسماعیل سلطانیان، رضا چراغی، منصوره فارسی.
قصه فیلم بیانگر قتل‌های سریالی و نسبتاً هوشمندانه است که پلیس و روزنامه‌ها را درگیر نموده و موجب سوءظن به همگان می‌شود. فیلمنامه جذاب ولی مبهم است، ولی به هر حال مخاطب را جذب می‌کند. هنرمند کارگردان توانمند، صاحب سبک و مسلطی است که هر چند پر کار نیست اما تمام فیلم‌هایش سرشار از احترام به شعور مخاطب و تعهد اجتماعی است. او هیچ‌گاه برای جلب‌نظر مخاطب اثر سخیف و نازل عرضه ننموده است، اما متأسفانه کمتر مورد توجه ارگان‌هایی که بودجه فرهنگی دارند قرار گرفته و از این منظر حق وی ادا نشده است که لازم است جبران شود.
۴۱ـ گردباد: کارگردان؛ کامران قدکچیان، نویسنده فیلمنامه؛ علیرضا داوودنژاد. بازیگران: فرامرز قریبیان، ایرج راد، محمد مطیع، ثریا حکمت، جمشید مشایخی.
مربوط به تسلط امریکاییان در دوران پهلوی دوم بر ایران و جنایات آنان با همکاری سازمان امنیتی پهلوی (ساواک) است. فیلم دارای فیلمنامه منسجمی است و مانند سایر آثار علیرضا داوودنژاد جذابیت و فراز و فرودهای پرکششی دارد که تماشاگر را به دنبال خود می‌کشد، اما برخلاف بسیاری از آثار او این فیلم پیام ارزشمندی هم دارد و آن تصویر کشیدن دخالت‌های آمریکا در دوران سلطنت پهلوی دوم در کشور ماست که این دخالت حتی به جنایات غیرانسانی هم منجر می‌شود. کارگردانی فیلم نیز خوب و قابل قبول است و بازیگران آن هم به خوبی از عهده ایفای نقش خود برآمده‌اند.
۴۲ـ عاشق کوچک: کارگردان؛ فرخ انصاری، بازیگران؛ پروین اشکانی، جمال اجلالی، علی زرینی، فرخ انصاری. محصول دانشکده صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران.
داستان فیلم به دخالت‌های روسیه تزاری در کشور ما و انقلاب و نهضت جنگل به رهبری میرزا کوچک‌خان برمی‌گردد که فداکاری‌های مردم عادی آن را تکمیل می‌کند.
۴۳ـ آن سوی مه: کارگردان؛ منوچهر عسگری نسب. بازیگران؛ ایرج طهماسب، علیرضا شجاع‌نوری، سارا نجفی، میترا قمصری، محمدرضا صفوی، محمدعلی نجفی، محصول بنیاد سینمایی فارابی. فیلمنامه؛ سیدمحمد بهشتی.
داستان فیلم حکایت صدور حکم فرمانداری یکی از شهرهای شمال کشور برای شخصی است که عده‌ای به دلایل نامعلوم درصدد ترور وی هستند، اما به اشتباه دیگری را به قتل می‌رسانند.
۴۴ـ جاده های سرد: کارگردان؛ مسعود جعفری جوزانی، بازیگران؛ علی نصیریان، اسماعیل محمدی، حمید جبلی، معصومه تقی‌پور، فرزانه نشاط‌خواه. محصول بنیاد سینمایی فارابی.
قصه فیلم درباره دست و پنجه نرم کردن اهالی فقیر یک روستا با زمستان سخت و سرد و ایثار و گذشت معلم روستا و دو تن از جوانان غیور آن نواحی است. فیلم سالمی است و بدآموزی‌های معمول فیلم‌های فارسی آن دوران را ندارد.
مسعود جعفری جوزانی کارگردان کم‌کار ولی گزیده‌کاری است که سریال‌ها و فیلم‌های سینمایی قابل اعتنایی در کارنامه‌اش به چشم می‌خورد. آخرین سریال وی «در چشم باد» می‌باشد که تاریخ ایران از زمان حکومت رضاخان تا پایان جنگ تحمیلی عراق علیه کشورمان را مرور می‌کند.
۴۵ـ طغیان: کارگردان؛ مرحوم جهانگیر جهانگیری، بازیگران؛ فیروز (ستار هریس)، حسین کسبیان، مرحوم رضاکرم رضایی، زهره امیری، رعنا صفوی، مرحوم نعمت‌الله گرجی، شیرین گلکار.
داستان فیلم تلفیقی مردم‌پسند از مسائل اجتماعی عاطفی و وقایع دوران جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و تقابل دو نسل قدیمی منفعت‌طلب و جوانان پاکباخته این سرزمین را به تصویر می‌کشد.
مرحوم جهانگیری از سینماگران قبل از انقلاب است که به دنبال وقوع انقلاب اسلامی همه توان خود را برای انطباق دانش سینمایی با موازین جدید کشور به کار گرفت و موفق به ساخت چندین فیلم سینمایی منطبق با آرمان‌های نظام جدید گردید.
۴۶ـ یک روز گرم: کارگردان؛ علی عسگری، بازیگران؛ چنگیز وثوقی، ایرج سرباز، اکبر زنجان‌پور، زهرا برومند، نعمت‌الله گرجی، پری اقبالپور و حسین شهاب.
سرقت اتومبیل و تصادف سارقین هنگام فرار، پنهان شدن آنها از ترس دستگیری، تحقیقات پلیس و حوادث زنجیروار نسبتاً با کشش داستان دستمایه کارگردان برای ساخت فیلمی اجتماعی شده است.
مروری بر فیلم‌های سال ۶۴:
همانگونه که ملاحظه می‌شود فیلم‌های سال ۶۴ از نظر تعداد قابل توجه و از لحاظ مضمون عمدتاً تحت‌تأثیر جو حاکم بر آن دوران یعنی جنگ تحمیلی و مسائل مرتبط با آن است، ضمن آنکه مضامین اجتماعی، اخلاقی شامل ایثار، فداکاری، گذشت و بزرگواری که همگی از فضای دفاع مقدس نشأت می‌گرفتند نیز محلّ توجه فیلمسازان معمولی است. به عبارت دیگر، حتی آنانی که نمی‌خواستند خود را با جو حاکم بر کشور در آن سال‌ها هماهنگ نمایند نیز ناگزیر بودند ژانر اخلاقی را برگزینند.
در میان انبوه فیلم‌های سال ۶۴ فیلم‌های اتوبوس (یدالله صمدی)، گردباد (کامران قدکچیان)، مادیان (علی ژکان)، مردی که موش شد (احمد بخشی)، کفش‌های میرزا نوروز (محمد متوسلانی)، تنوره دیو (کیانوش عیاری)، بایکوت (محسن مخملباف)، بلمی به سوی ساحل (رسول ملاقلی‌پور)، تشریفات (مهدی فخیم‌زاده)، دونده (امیر نادری)، عقاب‌ها (ساموئل خاچیکیان)، آوار (سیروس الوند)، تاراج (ایرج قادری)، شهر موش‌ها (مرضیه برومند) با اقبال تماشاگران مواجه شدند.
فیلم‌های سال ۱۳۶۵: در سال ۶۵ جمعاً ۴۹ فیلم به نمایش در آمد.
الف) ژانرهای دفاع مقدس، پلیسی، اجتماعی
۱ـ مرگ گرگها: کارگردان؛ جهانگیر جهانگیری، بازیگران؛ محمود پیراسته، محمد ابهری، داود رحمتی، رسول توکلی، صفر جهانگیری.
ماجرای فیلم به فرار زندانیان حین انتقال از یکی از شهرهای شمالی به نقاط بد آب و هوا مربوط می‌شود. اوج جذابیت داستان به این نکته برمی‌گردد که ساواک دنبال یکی از فراریان می‌باشد که زندانی سیاسی است. مرحوم جهانگیری همانطور که قبلاً گفته شد تلاش داشت تا جذابیت‌های سینمایی را با عنایت به فضای حاکم بر کشور و تأکید مسئولان نظام بر هدفمند بودن سینما به نمایش بگذارد، هر چند ساخته‌های وی فیلم‌های معمولی بودند و اثر فاخری در کارنامه وی به چشم نمی‌خورد.
۲ـ پلاک: کارگردان؛ ابراهیم قاضی‌زاده. بازیگران؛ عباس نوذری، مصطفی طاری، حسین گیل، حسین معلومی، ناهید ظفر.
قصه عملیات نفوذی گردان مخصوص ارتش در پایگاه‌های عراقی و انجام نقشه‌های از پیش طراحی‌شده را روایت می‌کند.
۳ـ آلبوم تمبر: کارگردان؛ کیومرث پوراحمد. بازیگران؛ پرنوش مشروطه، محمود دور ایران، رضا وزیری. محصول: شبکه دوم سیمای جمهوری اسلامی ایران.
روایت دوستی دو پسربچه نوجوان از استان یزد و همکاری آنان در زمینه جمع‌آوری تمبر و ماجراهای گم شدن آلبوم و بدگمانی یکی از آنان به دیگری و نهایتاً پی بردن به اشتباه خود و عذرخواهی از دوستش را به تصویر می‌کشد. فیلم شبیه دیگر آثار کیومرث پوراحمد با تکیه بر المان‌های اجتماعی واقعگرا و تصویرگری آدم‌های خاکستری که در چند دهه اخیر مطلوب طبع تماشاگران در همه دنیا بوده است ساخته شده و کش و قوس‌های عاطفی، انسانی را دستمایه جذابیت داستان قرار داده است.
۴ـ زنجیرهای ابریشمی: کارگردان؛ حسن کاربخش. بازیگران: احمد آقالو، محسن محمودیه، منیژه گلچین، شهلا میربختیار، پری اقبالپور، دیانا، صدرالدین حجازی، شمسی کاظمی.
ماجرای ازدواج ناموفق زنی تنها و پانسیونی و فرزند او (دختری) که به تعبیر وی بدبخت‌تر از خودش می‌باشد و تصمیم به خودکشی و انصراف و نجات در لحظات آخر به دلیل عواطف مادرانه.
۵ـ گریز از شهر: کارگردان؛ محمدرضا صفوی. بازیگران؛ جواد کامل، حسین پورحسینی، ابوالقاسم صفار، سعید رضائیان، حسین عمرانی، فیروز صباغی، نسرین قاسم‌زاده.
قصه اشتباه پزشک در درمان بیمار که منجر به مرگ وی می‌شود و ماجراهای فرعی حاشیه این ماجرا.
* در نوشتن این مقالات از کتب منتشره وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و همچنین کتاب فرهنگ فیلم‌های سینمایی ایران (جلد ۲) تأیف آقای جمال امید استفاده شده است.
سوتیتر:
فیلم‌های سال ۶۴ از نظر تعداد قابل توجه و از لحاظ مضمون عمدتاً تحت‌تأثیر جو حاکم بر آن دوران یعنی جنگ تحمیلی و مسائل مرتبط با آن است، ضمن آنکه مضامین اجتماعی، اخلاقی شامل ایثار، فداکاری، گذشت و بزرگواری که همگی از فضای دفاع مقدس نشأت می‌گرفتند نیز محلّ توجه فیلمسازان معمولی است. به عبارت دیگر، حتی آنانی که نمی‌خواستند خود را با جو حاکم بر کشور در آن سال‌ها هماهنگ نمایند نیز ناگزیر بودند ژانر اخلاقی را برگزینند