قسمت نهم
حجه السلام یحیی سلطانی
تبلیغات انتخاباتی
تبلیغات انتخاباتی از جمله مسائل بسیار مهم که باید مورد توجه قرار گیرد،مسئله تبلیغات انتخاباتی است که باید باروشی عقلائی واسلامی انجام یابد. در گذشته توضیح دادیم که هدف اسلام در مسئله حکومت،حاکمیت دادن به صالحان است ومهمترین وظیفه ای که در این رابطه امت اسلامی برعهده دارد “انتخاب اصلح ” است. بنابراین تبلیغات انتخاباتی باید به گونه ای صورت بگیرد که نیروهای کاردان ومؤمن،جذب صحنۀ انتخابات شوند وملت با دقت کافی بتوانند اصلح را تشخیص دهند واو را انتخاب نمایند. جذب نیروهای شایسته ومؤمن :یکی از کارهای لازم برای استحکام وبقای یک حکومت،جذب نیروهای شایسته وبه کار گماردن آنان است.وهمانطور که قبلا اشاره کردیم افراد مؤمن و با تقوی تااحساس تکلیف نکنندو خود را در مقابل اسلام مسئول ندانند،ریاست های پر مسئولیت را نمی پذیرند وبه طوری که از سخنان علی (ع)درخطبۀ شقشقیه استفاده می گردد، اگر ملت به افراد صالح پیشنهاد قبول مسئولیت نکنند وبه آنهاا قول وفاداری ندهند،تکلیف شرعی برای آنها مسلّم ومنجزّ نمی گردد. بنا براین تنها راه جذب نیروهای صالح ومؤمن،این است که امت اسلامی درهر منطقه،افراد دانشمند،کاردان ولایق را شناسائی کنند ودرموقع لزوم به سراغ آنها بروند وبا اصرار از آنها بخواهند تامسئولیت ها را قبول نمایند، ودر انجام این رسالت ابتدا مطلب را با صالحترین افراد یادشده در میان بگذارند واگر او عذر قابل قبولی داشت،افراد را برای قبول مسئولیت آماده کنند. این شیوه ای که در دنیا مرسوم شده است که از بین افراد داوطلب که خود را کاندیدا کرده اند، یکی از آنها انتخاب می گردد بدون اینکه قبلا بوسیله ملت شناسائی شده باشد، معمولا نتیجه ای را که اسلام در نظر داشته به دست نمی دهد،زیرا چه بسا افراد لایقتر که مانند گنجی پنهان درکنج ویرانه ای باشند ودیگران،به میدان آمده باشند. اگر افراد لایق خود را برای قبول مسئولیت آماده نکنند وملت هم به سراغ آنها نروند،این شیوۀ معمول سبب می شود که افراد لایق،گوشه گیر باشند وکارها در دست افراد فرصت طلب وموقع شناس باشد، واین موضوع یکی ازخطرهائی است که حکومت را تهدید می کند و حداقل موجب کندی پیشرفت کارهای حکومت می گردد. سخنی با گردانندگان احزاب : یکی از کارهائیکه معمولا احزاب سیاسی انجام می دهند،این است که در موقع انتخابات،افرادی را به عنوان کاندیدای مورد اعتماد خود به مردم معرفی می کنند وبرای آنها تبلیغ می نمایند.بنظر می رسد در رابطه با این مسئله،رعایت دونکته برای مسئولین احزاب لازم و ضروری است :نکته اول این است که در معرفی کاندیداها صرفا باید صلاحیت فرد را در نظر بگیرند واگر وابستگی او به حزب یا گروه درنظر باشد واو را به علت این وابستگی تائید نمایند (درصورتیکه رقیب او که این وابستگی را ندارد،شایسته تر و لایقتر باشد ) این عمل از مرز عدالت اسلامی خارج است وهمان شیوۀ حزب بازی غربی است که ازنظام اسلامی به دور بیگانه است. امید است که اینگونه اعمال دراحزاب اسلامی راه پیدا نکند. نکتۀ دوم که رعایت آن بسیار ضروری بنظر می رسد:این است که مسئولین احزاب کارهای مجلس شورای اسلامی را در نظر بگیرند وبا توجه به کارهائی که باید درمجلس انجام بگیرد تعداد نیروهای لازم را شناسائی کنند و بکوشند تعداد کل افرادی راکه در سرتاسر کشور به عنوان کاندیدا معرفی می نمایند متناسب با نیروهای مورد احتیاج باشد. اگر در مجلس به افراد مختلف ومتخصصان گوناگون نیاز باشد،با دقت کامل نیازها بررسی شود و در مجموع،افرادی ازگوشه وکنارکشور و مناطق مختلف،جذب وتایید گردند که نیاز مجلس را برطرف نمایند. این مطلب بایک نوع همانگی در بین شاخه های احزاب،کاملاً امکان پذیر است. مثلا اگر در بعضی ازشهرستانهای افرادی را به عنوان متخصص در مسائل حقوقی وقضائی اسلام تائید نمودند،بکوشند در شهرستان های دیگرمتخصصین دیگر راجذب وتایید نمایند،وبه این طریق یک مجلس غنی وپرمحتوی به وجود بیاورند تا همۀ کارها با استحکام لازم وسرعت بیشتر انجام بگیرند. اگر این نکته را رعایت نکنندوهر شاخه ای بدون هماهنگی با شاخه های دیگر،فردی را از میان داوطلبان تائید نمایند چه بسا مجلس پس ازتشکیل،با کمبود نیروهای متخصص وتراکم نیروهای غیر لازم روبرو خواهد شد. طبیعی ترین راه برای تبلیغ تبلیغات به شیوه هائیکه درغرب معمول است –وقبل ازپیروزی انقلاب در ایران نیزمعمول بود- نادرست است،چراکه غالبا حقیقت را با شعارها وجوسازی ها سرپوش می گذارند وافراد با نفوذ که زر وزور بیشتری دارند انتخاب می شوند. درآن زمان ایران،همۀ فعالیت ها وجوش وخروش ها وتبلیغ ها ازطرف کاندیدا بود واو بود که می کوشید با هرشیوه ای که شده کرسی مجلس رابه دست بیاورد و به آرزوی خود برسد واگر افراد دیگری هم تبلیغ می کردند یا از کاندیدا پول گرفته بودند یا به فکر منافع آینده خود بودند وتوده ملت به این مسئله چندان اهمیت نمی داد، در صورتی که رکن اساسی در این مسئله حساس ملت است وآنها هستند که برای خود،نماینده انتخاب می کنند وسرنوشت خود را به دست آنها می سپارند وباید بدانند که انتخابات سرنوشت ساز است وباید آنرا با اهمیت تلقی کرد. طبیعی ترین راه برای تبلیغات این است که ستادهای تبلیغاتی انتخابات از طرف افراد متدین وفهمیده واندیشمند ملت بدون دخالت کاندیداها و نزدیکان آنها تشکیل گردد واداره کنندگان ستادها بدون کوچکترین اعمال غرض واعمال نظرهای خصوصی ازهمه کاندیداها دعوت به عمل بیاورند وبا حفظ احترام به همۀ آنها، برای آنها جلسات سخنرانی تشکیل دهند ودرآن مجلس،مشکلات کشور را در آن مقطع زمانی که او می خواهد متصدی امر گردد،مطرح نمایند تا کاندیدا در سخنرانی خود راه حل هائی راکه برای این مشکلات درنظر دارد، ارائه دهد ودر ضمن سئوال های گوناگون که توسط افراد،به گونه ای حساب شده طرح می گردد وکاندیدا پاسخ می دهد،میزان درایت واندیشه وکارآئی ومدیریت او بدست بیاید. پس ازسخنرانی ها وبدست آمدن میزان اندیشه کاندیداها با توجه به سابقۀ تقوی ودیانت آنان که از متن زندگی آنها به دست آمده است،افراد مسئول ستاد به شور وتبادل نظر بیندیشند وبدون هیچگونه تعارف ومجامله با حفظ ادب واحترام،نقاط ضعف وقوت هر یک را بگویند،مخالف وموافق صحبت کنند وسپس با اکثریت آراء،یک نفر را از بین آنها انتخاب وتائید نمایند وبرای او تبلیغ کنند.تبلیغات توسط کاندیداها : نحوۀ کار ستادهای تبلیغاتی کنونی که معمولا زیر نظر کاندیداهای تشکیل می شود ومخارج آنرا خود کاندیدا متحمل می گردد وبا عکس ها وپوسترها وشعارها با تمام قوا می کوشد تا همان کاندیدا را معرفی کند،از شیوۀ تبلیغات غربی گفته شده است وبه قول یکی از نویسندگان (مسئله انتخابات درکشورهای غربی کاری است شبیه کاری که مغازه داران برای فروش اجناس خودمی کنند هر چه مغازه دار درتبلیغات، مهارت بیشتری داشته باشد می تواند با انگشت گذاشتن برنقاط ضعف مشتریان –واستفاده ازروحیات آنها- جنس نامرغوب را به جای جنس مرغوب به آنان بفروشد). تبلیغاتی که توسط ستاد کاندیداها انجام می گردد،غالبا هدفی جز به دست آوردن پیروزی ندارد،از این جهت اگر به شیوۀ معقول هم تبلیغ کند معمولا می کوشد نقاط مثبت وقوت کاندیدا را که موجب رغبت رای دهندگان می گردد، توضیح دهد واز توضیح دادن نقاط ضعف،از نقاط ضعف،از نظر ستاد تبلیغاتی، نقض غرض محسوب می گردد. کلاهی که در انتخابات برسر ملت ها رفته است بیشتر بر اثر پوشیده ماندن نقطه های ضعف کاندیداها بوده است،واگر ازگروه تبلیغاتی هر کاندیدا انتظار داشته باشیم که آنها نقاط ضعف رقیب خود را بازگو کنند تا مردم آگاه شوند، این انتظار نامعقول ونادرست است،زیرا این عمل یک نوع اعمال غرض تلقی می گردد ودرجامعه آثار سؤ میگذارد. بنابراین تنها راه حل این معما وتشخیص دقیق کاندیدای شایسته این است که امر تبلیغات –همانطوری که شرح دادیم- دردست مردم بی طرف باشد تا بتوانند بدون اعمال غرض،با تجزیه وتحلیل ودقت روی نقاط ضعف وقوت کاندیداها،بهترین آنها رابشناسند واز آنها حمایت نمایند. یک مسئله فقهی واخلاقی: در مسئله تجزیه وتحلیل نقاط ضعف وقوت کاندیدا با یک اصل فقهی واخلاقی روبرو می شویم وآن این است که بازگو کردن نقاط ضعف مسلمان یک نوع غیبت محسوب می گردد و غیبت ازنظر اسلام حرام است و به طور کلی پی گیری وجستجو از عیب های مسلمانان در اسلام ممنوع است. اگر این اصل درعمومیت خود به طور کامل،در انتخابات رعایت شود وهیچیک ازعیبهای کاندیدا-اگر چه خطرناک باشد- برملا نگردد وپوشیده بماند،راه سؤ استفاده برای افراد خطرناک وفرصت طلب که می کوشند عیبهای آنها ازنظر توده مردم پنهان باشد- باز می شود!واگر این اصل به طور کلی رعایت نگردد وهمه عیبهای کاندیدا برای همۀ افراد رای دهنده بر ملا شود، چه بسا حیثیت وآبروی او از بین می رودوگاهی نیز موجب اشاعۀ فحشاء می گردد. در اینجا مسئله احتیاج به یک دقت فقهی دارد،زیرا به علت اهمیت خاصی که مسئلۀنمایندگی مجلس دارد،باید راه های سؤ استفاده حتی الامکان بسته شود وچون مسئله وکالت از امور مهمه است باید اهمیت آنرا در نظر گرفت واز طرفی غیبت یکی از گناهان بزرگ است ونمی توان آنرا نایده گرفت،بنابراین مسئله،بسیار دقیق وظریف است وباید صاحب نظران با دقت آنرا مورد توجه قرار دهند. در استنباط این نگارنده،رعایت تشخیص صلاحیت کاندیداها بسیار مهم ورعایت اصل حرمت غیبت نیز مهم است ولی درمقایسه با این دوتکلیف،شناختن دقیق کاندیدا مهمتر بنظر می رسد،زیرا در دست گرفتن سرنوشت هزارها ومیلیونها مردم مسلمان ویا سپردن آن به دست افراد،کار ساده ای نمی باشد،همۀ شهادت ها وتلاش ها وفداکاریها برای ایجاد عدل اسلامی است وپیاده کردن عدل اسلامی بستگی به لیاقت ودیانت مسئولین دارد. رعایت میزان ضرورت ها. با توضیح بالا، ضرورت اقتضا می کند که نقاط ضعف کاندیداها-آن مقدار که به تشخیص صلاحیت آنها بستگی دارد- بازگو شود- مخصوصا نقطه هایی منفی از قبیل بی تقوائیها وانحرافهای عقیدتی و وابستگی های زیان بارسیاسی که خسارت های آن برای ملت قابل جبران نمی باشد.و در عین حال یک اصل دیگر فقهی را نیز باید در نظرگرفت وآن این است که ( الضرورات تقدر بقدرها)- ضرورت ها باید اندازه گیری شود واحکام ضروری به میزان ضرورت اجرا گردد ونه بیشتر. در رعایت این اصل، برملا نمودن همۀ عیبها،آن هم برای همۀ افراد رای دهنده ضروری بنظر نمی رسد. بلکه کافی است عده ای از افراد مؤمن وصاحب نظر که مورد اعتماد مردم هستند،مسئله را پیگیری کنند وهمانگونه که یادآور شدیم – بعد از شور وتبادل نظر ودقت کامل روی نقطه های ضعف وقوت،بهترین فرد را بشناسند وبه مردم معرفی نمایند بدون اینکه به دیگران بی احترامی شده باشد یا اسرار آنها فاش شده باشد. در اینجا است که وجود یک تشکیلات سازمان یافتۀ اسلامی برای امت اسلام ضروری بنظر می رسد وباید تشکیلات سازمان یافته با رعایت جمیع موازین شرع –مورد اعتماد مردم باشد تا اینگونه امور بر عهدۀ آنها گذارده شود.مجامع سازمان یافتۀ روحانیت وانجمنهای اسلامی واحزاب در خط اسلام می توانند بهترین نقش را در اینگونه موارد داشته باشند وهر تشکیلات می تواند هدایت کنندۀ توده های مردم بشد مشروط به اینکه ویژگیهای یک تشکیلات اسلامی راداشته باشد. امید است دریک فرصت مناسب بتوانیم در یک مقالۀمخصوص –به طور مشروح وگسترده – ویژگی های یک مجتمع تشکیلاتی اسلامی راشرح دهیم. دراینجا فقط به یک نکته دقیق اشاره می کنیم وآن این است که نقش اساسی یک تشکیلات سازمان یافته هدایت مردم وآشنا- کردن آنها به ایدئولوژی اسلام است، وگردانندگان آن تشکیلات در حقیقت هادیان توده ها محسوب می گردند وهر مسلمان آشنا به اسلام می داند که در اسلام –بلکه درکلیۀ ادیان الهی- امر هدایت برعهدۀ افرادی گذارنده شده است که آشناترین مردم به نظام الهی و با تقواترین آنها باشند. خدای تبارک وتعالی امر هدایت را برعهدۀ انسانهای آگاه ومعصوم قرار داده است وآنها نیز دانشمندان وارسته وبا تقوی را مسئول این امر دانسته اند. اگر افراد تصمیم گیرنده در راس اجتماعات (احزاب وانجمنهای اسلامی) ودر همۀ شاخه های آن افرادی باشند که آگاهی ها وتقوای لازم راداشته باشند و از دیگران آگاه تر وبا تقواتر باشند، می توانند هدایت گر باشند والا هدایت آنها نمی تواند جامعه رابه سر منزل مقصود برساند وچه بسیار کارهائی که به علت ناآگاهی ویا بی تقوائی،به جای هدایت،اضلال باشد. تبلیغات نامشروع ونامعقول قبل از پیروزی انقلاب توسط گردانندگان ستادهای تبلیغاتی که از طرف کاندیداها تشکیل می شد بسیاری ازکارهای تبلیغاتی بود که به صورت نامعقول ویا نا مشروع انجام می گرفت که دراینجا به برخی از آنها اشاره می کنیم:
۱- بلندگوها درکوچه وخیابان به راه می افتادند وبا شعار مردم را به رای دادن به کاندیدای مورد نظر خود دعوت می کردند وگاهی نیز حس ناسیونالیستی وتعصبات قومی وقبیله ای مردم را تحریک می نمودند.
۲-عکس های رنگارنگ کاندیداها وپوسترهای متنوع به در و دیوارها نصب می شد واز کاندیدا همانند یک کالای تجارتی تبلیغ می کردند وبا انواع حیله های تبلیغاتی توجه مشتریان را جلب می نمودند.
۳- توجه افراد ذی نفوذ را به وسیله پول یا وعده های شیرین جلب می کردند واز این راه تعداد زیادی از آرای سفارشی را به خود اختصاص می دانند.
۴- وگاهی نیز عکسها وپوسترهای دیگران را پاره می کردند تا اثری از تبلیغات رقیب بردیوار نباشد وپیروزی خود را ازراه شکست رقیب بدست بیاورند. بعضی از اینگونه کارها (مانند پاره کردن اعلامیه های دیگران وتحریک تعصبات مردم) نامشروع وبقیه آنها نامعقول است،زیرا تبلیغات باید به گونه ای باشد که مردم را به دیانت وکارآئی کاندیدا آشنا نماید وعکس ها وشعارها وپوسترهای متنوع نمی تواند این رسالت را انجام دهد واین گونه کارها را اگر به علت تبذیر واتلاف غیر صحیح اوراق کاغذها ومالها،نامشروع ندانیم قطعا نامعقول است. تقلب درانتخابات : یکی از کارهائی که در گذشته انجام می گرفت تقلب درانتخابات بود ودر بعضی از انتخابات آرای تقلبی یا تقلب در قرائت وشمارش آرا نقش بسیار مؤثری درشکست و پیروزی افراد داشت. باید دانست که در جمهوری اسلامی هر گونه تقلب برخلاف قانون حکومت اسلامی وحرام مسلم است وعلاوه بر اینکه حرمت شرعی وتکلیفی دارد در بسیاری از موارد ازنظر فقهی موجب بطلان وکالت می گردد واگر نماینده ای با رای مؤثر تقلبی انتخاب گردد وکالت او باطل وشرعا ضامن حقوقی است که از مجلس دریافت می کند. انشاءالله شرح بیشتر این مسئله را با توضیح وکالت از دیدگاه فقه اسلامی در قسمت بعد بدنبال می کنیم. باید امرتبلیغات در دست مردم بی طرف باشد تا بتوانند بادقت وبدون اعمال غرض،بهترین کاندیداها را بشناسند واز آنهاحمایت نمایند. ادامه دارد