قسمت یازدهم
دکتر سید حسن عارفی
حجه الاسلام هاشمی
ترشح شیر از سینه مادر ( پستانداران ) یک عمل طبیعی و مطابق ساختمان منظم خلقتی پستانداران می باشد . به عبارت ساده تر ترشح شیر از پستان مادر مطابق مکانیزم های دقیق و منظم که قبلا ذکر شد باید انجام شود . و به عقیده دانشمندان عدم ترشح شیر یک موضوع غیر طبیعی را می رساند .
به عبارت دیگر بعد از وضع حمل ، ساختمان خلقتی پستانداران که انسان هم شامل آنها می شود ، چنین است که پستان باید شیر ترشح کند.
علت آنکه عنوان فوق را انتخاب کردیم نیز همین است . ساده تر بگوئیم : شیر از سینه پرمهر مادر مثال چشمه ای خود جوش به طور خودکار ، به مقدار کافی ترشح می شود. اما اگر عواملی که باید در ترشح شیر مؤثر باشند اشکال پیدا کنند ، شیر به مقدار کافی ترشح نخواهند شد.
به عقیده یکی از دانشمندان ، تمام مادران بعد از تولد دارای استعداد شیر دادن به نوزاد خود هستند ، بنابراین باید دید چگونه می توان این استعداد را تقویت نمود و چه عواملی و چه فاکتورهائی سبب خاموش کردن و یا در نطفه خفه کردن این استعداد خدا دادی می شوند .
گفتیم ، تغذیه نوزاد از شیر مادر سبب افزایش تماس حسی بین مادر و فرزند می شود. و این تماس فیزیکی و مبادله نگاه های مادر و فرزند ، تأثیر بسزایی در کیفیت روابط مادر و فرزندی که پایه گذاری روابط طفل با محیط خارج از نقطه نظر عاطفی و روانی است ،می شود.
و نیز گفتیم : نوزادانی که از شیر مادر نغذیه می کنند ، به عقیده بعضی از دانشمندان از نظر عاطفی وضع ثابت تری دارند . شاید بتوان چنین گفت که تغذیه نوزاد از پستان پرمهر مادری در حدود ۲ سال درس عشق و عاشقی و مبادله مهر و محبت بین مادر و فرزند را از ابتدائی ترین لحظات زندگی به نور چشم تازه وارد خواهد داد .
تماس لبهای لطیف چون گلبرگ های ظریف نوبهاری نوزاد با سینه پر مهر مادری درس های اولیه را به نوزاد خواهد داد که در همه دوران زندگی اش نرمی و آرامی را پیشه کند ،نه سختی و خشونت . تماس لب های غنچه مانند نوزاد تازه وارد با سینه مملو از عشق و علاقه و مهر و محبت مادری را نمی توان با تماس آن با پستانک لاستیکی و لمس شیشه بلوری مقایسه نمود.
در ذیل نکات مهم عملی و علمی در رابطه با جلوگیری از کاهش شیر مادر ذکر خواهد شد،
- ترشح پستان در ۴_۳ روز اول در حقیقت شیر نیست بلکه ماده ای است بنام کلستروم ( آنموز ) که غلیظ تر و دارای ترکیبات شیر معمولی نیست (قبلا گفتیم ) و مقدار آن کم است . بنابراین مادران باید نوزاد را وادار به مکیدن نوک پستان نموده و با این عمل مکیدن ، ترشح شیر و تخلیه شیر بتدریج زیاد خواهد شد.
همانگونه که گفتیم ، قوی ترین عامل برای ترشح و تخلیه شیر از پستان مکیدن توسط نوزاد است .
در نوزادانی که وزن آنها کمتر از طبیعی است و یا به علت دارو هائی که در موقع وضع حمل ، پزشک متخصص زنان و مامائی به مادر تجویز نموده است ( اکثر داروهائی که در موقع وضع حمل به مادران تجویز می شود از جفت می گذرد و سبب خواب آلودگی و اشکالات دیگر مغزی در نوزاد می کند و باید تجویز نشود .) مادر باید به وسیله مکنده های مخصوص ، پستان را از شیر تخلیه کند . زیرا گفتیم قوی ترین عامل برای ترشح شیر از سینه مادر مکیدن نوک پستان به وسیله نوزاد ( طبیعی ) یا به وسیله شیر دوش ( مصنوعی ) است .
بنابراین به هیچ عنوان مادران بعد از وضع حمل نباید از این مهم قصور کنند . زیرا عدم مکیدن نوزاد و یا عدم استفاده از مکنده مصنوعی در عرض چند روز سبب قطع ترشح شیر از پستان مادر خواهد شد.
- مقدار شیر ترشح شده از پستان مادر در روزهای اول حجم زیادی ندارد ولی مادران نباید نگران این کم بود باشند زیرا نوزاد مقدار کافی انرژی لازم را از این مقدار شیر دریافت می کند و با مکیدن و تخلیه خوب پستان بتدریج شیر افزایش می یابد.
نکته دیگر همانگونه که گفته شده است ترکیب مواد ترشح شده از پستان مادر در ۴_۳ روز بعد از تولد با آنچه در حقیقت شیر طبیعی است که بعد از این تاریخ ترشح می شود ، فرق دارد . در ۴_۳ روز اول بعد از تولد مواد ترشح شده از سینه مادر همان کلستروم ( آنموز ) است که علیظ و سفت است ولی بعد از ۴_۳ روز مایعی که از پستان مادر ترشح می شود شیر طبیعی و به ظاهر رقیق و به قول بعضی خانمها آبکی است .
متأسفانه بعضی افراد بی اطلاع ( افراد خانواده یا پرستاران و حتی پزشکان ) توجه به نکته فوق نداشته و شیر مادر را قطع و شیر های مصنوعی را شروع می کنند و یا کمک شیر به نوزاد خواهند داد .
دقت کنیم نوزاد تا زمانیکه فقط راه زنده ماندن و سیر شدن را از طریق مکیدن پستان مادر و بخود زحمت دادن و به تدریج مک زدن سینه مادر بداند سینه مادر را خواهد مکید و غذای خود را که شیره جان مادر مهرپرور است تأمین خواهد کرد. اما اگر بدون دلیل ( اکثراً هم بدون دلیل ) شیشه بلوری را پر از شیر مصنوعی کنیم و سوراخ های پستانک لاستیکی را نیز گشاد انتخاب کنیم از آنجائی که نوع بشر اصولا و فطرتاً آسایش طلب است ( عامیانه بگوئیم راحت طلب و تنبل است ) نوزاد بدون آن که آن زحمت مکیدن سینه مادر را تقبل کند ،مواد غذائی را از سوراخهای گشاد پستانک لاستیکی آزادانه و بدون زحمت دریافت خواهد کرد. و به تدریج یا ناگهانی سینه مادر را نخواهد گرفت و یک علت شایع قطع شیر مادر بی توجهی به نکته فوق است.
برای آنکه راجع به نکات فوق اطلاع بیشتری داشته و در ارتباط با تصمیم گیری ادامه شیر مادر قضاوت بهتری کنیم ، نکات ذیل را می نگاریم .
به طور متوسط مقدار شیری که روزانه توسط نوزاد سالم از پستان مادر دریافت می کند به مقدار ذیل است :
- در انتهای هفته اول ۵۰۰-۳۰۰ – سی سی در روز.
- در انتهای هفته دوم ۵۵۰-۴۰۰- سی سی رد روز.
- در انتهای هفته سوم ۷۲۰-۴۳۰- سی سی در روز.
- در انتهای هفته چهارم ۸۰۰-۵۰۰ سی سی در روز .
- در انتهای هفته های ۱۳-۵ ، ۱۰۳۰-۶۰۰ سی سی در روز.
- در انتهای ماه چهارم ۱۱۵۰-۷۲۰ سی سی در روز.
بنابراین شیر مادر در روزهای اول تولد در حدود کمی بیش از یک لیوان بزرگ شیر در تمام روز برای رشد نوزاد کافی می باشد و شیر ترشح شده که به صورت آبکی می آید نباید بی خاصیت و بی رمق تلقی شود. زیرا شیر مادر با آبکی بودن دارای قابلیت ایجاد انرژی در حدود ۶۷ صدم کالری حرارتی به ازای هر C.C( سی سی ) می باشد و با مقدار شیری که مطابق مطالعات فوق به بدن نوزاد می رسید کافی برای رشد و نمو خواهد بود.
- نوزاد گرسنه در مدت کوتاهی ( در حدود ۱۰ دقیقه از هر پستان ) شیر مورد احتیاج خود را توسط مکیدن دریافت می کند به جمله نگاشته شده فوق دقت زیاد باید کرد.
الف- نوزاد گرسنه ب- مدت کوتاه ( ۱۰ دقیقه از هر پستان )
نوزاد باید گرسنه باشد تا خواهان مکیدن شیر باشد ولی اکثراً عواملی وجود دارند که مادران باید توجه دقیق به آن ها نمایند :
- هر موقع نوزاد گریه می کند ، گرسنه نیست . گریه نوزاد یک پدیده غیر طبیعی است و باید علت گریه نوزاد را جستجو کرد. این موضوع را مادران باید با خطی خوانا و درشت نوشته و به در و دیوار منزل آویزه نمایند که نوزاد نباید گریه کند و هر موقع نوزاد گریه می کند به علت گرسنگی نیست . بارها دیده شده است که به علت رسم و عادت غلطی که معلوم نیست از کدام گوشه و کنار جهان به مادران رسیده ، نوزاد را قنداق می کنند. [۱]
- علل دیگر گریه نوزاد می تواند بیماری باشد مثل ضایعات پوستی ، تب ، گوش درد ، سرما و گرما و شاید تشنه بودن نوزاد .
در قدیم گفته و نوشته می شد که نوزاد در روز چند ساعت باید گریه کند و این طبیعی است . این موضوع مبنای علمی ندارد . گریه نوزاد سبب بلع هوا شده که ممکن است سبب دردهای شکمی و غیره شود . ذکر نکات فوق از این نظر لازم دیده شده زیرا گذاشتن پستان مادر در دهان نوزاد هر چند دقیقه یک بار سبب خواهد شد که نوزاد سینه مادر را تخلیه کامل نکند و عدم تخلیه کامل پستان ، سبب ماندن شیر در مجاری ترشحی خواهد شد . چون شیر با فشار در مجاری وجود دارد ، گاهی سبب پاره شدن مجاری شیر در بافت پستان شده که این شایع ترین علت قطع شدن ترشح شیر می باشد و عوارض ناشی از آن عبارت است از متورم شدن یک منطقه از پستان و ایجاد درد و غیره .
برای آنکه نوزاد موقع نوشیدن شیر گرسنه باشد باید از خوراندن و نوشاندن موادی غیر از شیر به نوزاد پرهیز نمود .
نوشانیدن مقداری آب و قند به نوزاد ،سبب از بین رفتن اشتهای نوزاد و گاهی به علت آن که نوزاد قادر به هضم قند و شکر و مواد مشابه نیست ،درد شکم ایجاد می شود و مادر گریه نوزاد را به حساب درد شکم به علت نامعلوم دانسته و آب قند و یا خدای نکرده از گیاه هائی که خالص و ناخالصی و ضرر و فایده آنها برای نوزاد روشن نیست ،تجویز می کند .
به زبان ساده تر بگوئیم : غذای نوزاد در ۳ ماه اول زندگی ، شیر مادر و گاه گاه در بین نوشیدن شیر ، آب ( نه سرد و نه گرم ) با حرارت معتدل می باشد و تجویز هر گونه مواد غذائی و یا داروئی قدیمی یا جدید توصیه نمی شود .
عدم تخلیه پستان ها سبب خواهد شد که مکانیزم های مؤثر در تولید شیر که قبلا نگاشته شده است مختل شده و به تدریج ترشح شیر قطع شود.
ادامه دارد.
[۱]– در قنداق کردن نوزاد ، پای او را در حالتی که مخالف وضع استراحت است در بین چندین لای پارچه پیچیدن و مشمائی که مانع مبادله هوا از داخل به خارج و به عکس می باشد ، دور آن محکم می بندند و در نهایت با طنابی که آن را بند قنداق می نامند ، تمام عواملی را که سبب سلب آزادی نوزاد عزیز انسان است ، درهم محکم می بندند . نوزاد ممکن است بلافاصله بعد از بستن قنداق ادرار کند و تا ۴ ساعت بعدت _ مثلا _ که قنداق باز می شود، ادرار ، روی پوست نوزاد که بسیار لطیف است اثر کرده و ایجاد تحریک نموده می سوزاند ، خارش ایجاد می کند ، و درد می گیرد ولی مادر بی توجه به این دردها و خارش ها بدهان نوزاد پستان می گذارد نوزاد معصوم هم از شدت درد ،با چند مک زدن ، از خوردن شیر منصرف می شود.
بنابراین خواهش عاجزانه _ از طرف تمام نوزادان _ از مادران داریم که آن ها را قنداق نکنند و آزادی را که شامل حرکات موزون و منظم پاهای نوزاد است ، از او نگیریم ، ما اگر نیم ساعت خودمان را به جای آن نوزادان معصوم بگذاریم و پاها را با قنداق پیچیده و بسته بندی کنیم ! آن وقت می دانیم چه درد و رنجی را آن نوزاد در بند می بیند و آن وقت ناله و فریادهای او را می توانیم درک کنیم !
برخی از مادران چنین می پندارند که نوزاد اگر قنداق نشود ، پایش کج می شود ! باید گفت : کجی پای نوزاد علت های دیگری دارد و ارتباطی با قنداق کردن و نکردن ندارد .