انواع دفاع
حجه الاسلام و المسلمین طاهری خرم آبادی نماینده امام در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
دفاع انواع مختلفی دارد. گاهی دفاع از حیات و زندگی است : یعنی انسانی از شخص خود دفاع می کند و یا ملتی و قومی در آنجا که حیاتش از ناحیه دیگری در معرض خطر قرار گرفت، به دفاع بر می خیزد.
و گاهی دفاع از مال است :و آن هنگامی است که مال انسانی و یا ثروت جامعه ای در معرض تهاجم قرار گیرد.
و گاهی دفاع از استقلال و آزادی است : آنجا که استعمار گران میخواهند ملتی را تحت قیمومیت و سلطه خود در آورند، و استقلال و آزادی را از آنان بگیرند.
یکی دیگر از آنواع دفاع، دفاع از ناموس است. و همه این آنواع از دید هر انسانی مشروع بلکه ضروری است. اسلام هم دفاع را چه از خود و چه از ناموس و چه از مال و ثروت و چه از استقلال و آزادی لازم شمرده است و احادیث زیادی در مورد دفاع از مال و ناموس از ائمه معصومین رسیده است که از جمله، چند حدیث ذیل است :
۱-عن عبی عبد الله (ع) قال : قال رسول الله صلی الله علیه و اله : “مَن قُتِلَ دُونَ عِیالِهِ فَهُوَ شَهِیدٌ “. از امام صادق نقل شده که رسول خدا فرمود : کسی که در مقام دفاع از اهلش (خانواده اش) کشته شود، شهید است. (۱۴)
۲-عن ابی عبد الله (ع) قال : قال امیر المؤمنین (ع): ” اِذا دَخَلَ عَلَیکَ اللِّصُ المُحارِبُ فَاقتُلهُ،فَما اَصابَکَ فَدُمُهُ فی عُنُقی “. از امام صادق (ع) است که امیر المؤمنین (ع) فرمود : هر گاه دزدی که محارب است، بر تو داخل شد، بکش او را، پس اگر چیزی از ناحیه او به تو برسد، یعنی ضرری متوجه تو شود خون او در گردن من است.
۳-محمد بن علی بن الحسین، قال مِن اِلفاظِ رَسولِ اللهِ (ص) : مَن قُتِلَ دُونَ مالِهِ فَهُوَ شَهِیدٌ.
صدوق می گوید: از کلمات و الفاظ رسول خدا این بوده است که هر کس در دفاع از مال خود کشته شود شهید است.
۴-عن رسول الله (ص) قال: یُبغِضُ اللهُ تَبارَکَ وَ تَعالی رَجُلاً یُدخَلُ عَلَیهِ فِی بَیتِهِ فَلا یُقاتِلُ.
رسول خدا فرمود: خداوند دشمن میدارد مردی را که در خانه او وارد میشوند و تجاوز به حریم خانه او می نمایند، و او نمی جنگد و از خود دفاع نمیکند.
پس از اینکه آنواع دفاع ها معلوم شد، لازم است این نکته نیز گفته شود که بعضی از آنواع دفاعها از نوع دیگر ارزنده تر و مقدس تر شمرده میشود. مثلا : دفاع از حقوق اجتماعی برتر و مقدس تر از دفاع از حقوق شخصی است، زیرا در این فرض، شخص از حق به ملاک اینکه حق است دفاع نموده است ، نه به آن ملاک که حق شخصی اوست.
و بر این اساس دفاع از حقوق انسانیت مانند دفاع از استقلال و آزادی یک ملت و یا دفاع از دین و مکتب که ضامن حیات معنوی و مادی یک جامعه است، برتر از هر نوع دفاع دیگری است.
پس اگر اسلام در جامعه ای مورد تهاجم واقع گردید و به خطر افتاد، بر افراد آن جامعه است که با تمام قوا از آن دفاع کنند، و این از مقدس ترین آنواع دفاع ها محسوب میشود، چه اینکه از چیزی دفاع نموده آند که ارزش معنوی آن بیش از هر چیز است. و اگر روزی اسلام در کل جهان به خطر افتاد، و دشمن در مقام محو اسلام از صفحه گیتی باشد، بر همه مسلمین است که از آن دفاع کنند. و این اختصاص به گروه و دسته خاصی ندارد. و این موضوع آن اندازه اهمیت دارد که با وجود حکومتهای طاغوتی، اگر اسلام در معرض خطر از ناحیه دشمن خارجی قرار گرفت باز دفاع واجب می شود، اگر چه طاغوت هم در سایه این دفاع محفوظ بماند، زیرا در غیر این صورت، اساس اسلام و مسلمین محو و نابود میشود.
روایاتی که در مورد مرزبانی و حفظ حدود و ثغور وارد شده است، به این مطلب اشاره گردیده است که مرزبان حدود مسلمین که با دشمن مهاجم می جنگد، وظیفه اش دفاع است، چون دفاع از اسلام است نه سلطان.
در روایتی از امام علی بن موسی الرضا (ع) سوال میشود : فَاِن جاءَ العَدوُ اِلیَ المَوضِعِ الَّذی هُوَ فیهِ مُرابِطٌ، کَیفَ یَصنَعُ؟ قالَ : “یُقاتِلُ عَن بَیضَهِ الِاسلامِ لا عَن هؤلاء ”
اگر دشمن به محلی که مرزبان در آن قرار گرفته، وارد گردید، چگونه باید عمل نماید؟ اینان (که اشاره به خلفاء ستمگر و طاغوت است، یعنی در حقیقت دفاع این شخص از اساس اسلام است نه از حکومت ظالمین.
و اصولا در صورتی که دفاع از نفس و مال واجب باشد، دفاع از اسلام بطریق اولی واجب خواهد بود.
جهاد ابتدائی یا نوع دیگر از دفاع
نوع دیگر از جهاد، جهاد ابتدائی است، یعنی موردی که مسلمانها به نبرد با دشمن می پردازند و جنگ را آغاز می کنند. البته مشهور بین علماء و فقهای شیعه در این قسم از جهاد، آن است که باید به فرمان امام معصوم انجام گیرد، و جهاد ابتدائی را از مختصات امام دانسته آند، گر چه صاحب جواهر می‌گوید: اگر اجماع علماء بر خلاف نباشد، می توانیم بگوئیم که فقیه هم طبق ولایت و نیابتی که دارد می تواند فرمان جهاد بدهد. در هر حال بحث فقهی این مسئله مربوط به این مقاله نیست و از این بحث می گذریم.
اکنون با چند سوال روبرو می شویم و آن اینکه : آیا جهاد برای بدست آوردن سرزمین دیگران و توسعه مرزها است؟
آیا هدف از جهاد تصاحب ثروت و استخدام نیروها ومنافع اقتصادی است؟
آیا جنگ و قتال در اسلام بدان جهت مشروعیت پیدا می کند که کشور اسلامی، کشورهای دیگر را زیر سلطه و استعمار خود در آورد، و از همه نیروهای آن به نفع خود بهره برداری نماید؟
آیا در اسلام جنگ بخاطر جاه طلبی و حکومت بر دیگران صحیح و مشروع است؟
آیا اسلام برای مسلمین برتری نژاد مدعی است، و می گوید این نژاد باید برتر و حاکم بر دیگر نژادها باشد؟
و خلاصه آنکه آیا هدف مادی و منافع شخصی در اسلام هدف از جهاد را تشکیل می دهد؟
جواب همه این پرسشها منفی است. اسلام نه تنها بخاطر اینگونه امور نمی جنگد، بلکه آن را یک نوع تجاوز و تعدی می داند، و متجاوز از نظر اسلام محکوم است، تا آنجا که اگر گروهی از مسلمین به گروه و طائفه دیگر تجاوز کند، بر مسلمانهای دیگر است که اگر نتوانستند بین آنان صلح و سازش برقرار سازند، با متجاوز و متعدی قتال نمایند تا از تعدی و تجاوز دست بردارد.
” bÎ)ur Èb$tGxÿͬ!$sÛ z`ÏB tûüÏZÏB÷sßJø۹$# (#qè=tGtGø%$# (#qßsÎ=ô¹r‘sù $yJåks]÷t/ ( .bÎ*sù ôMtót/ $yJßg1y÷nÎ) n?tã ۳t÷zW{$# (#qè=ÏG»s)sù ÓÉL©۹$# ÓÈöö۷s? 4Ó®Lym uäþÅ“s? #n<Î) ÌøBr& «!$# ۴ bÎ*sù ôNuä!$sù (#qßsÎ=ô¹r‘sù $yJåks]÷t/ ÉAôyèø۹$$Î/ (#þqäÜÅ¡ø%r&ur ( ¨bÎ) ©!$# =Ïtä úüÏÜÅ¡ø)ßJø۹$# ”
سوره حجرات آیه ۹
اگر دو گروه از مؤمنین با هم جنگیدند ابتداء صلح و سازش بین آنان برقرار سازند، و اگر یکی بر دیگری تجاوز نمود و زیر بار صلح نرفت، پس بجنگید با آن که متجاوز است تا برگردد به فرمان خدا، پس اگر برگشت، بین آنها اصلاح کنید با عدل و عدالت را پیشه خود سازید که خداوند عدالت پیشگان را دوست می دارد. و بطور کلی اسلام، مسلمین را از هر نوع تعدی و تجاوز بر حذر داشته، و حتی در حال قتال و جنگ هم از تعدی به دشمن جلوگیری نموده است.
” wur (#ÿrßtG÷ès? 4 cÎ) ©!$# w =Åsã úïÏtG÷èßJø۹$# ” سوره بقره آیه ۱۹۰-سوره مائده آیه ۸۷
تجاوز تعدی نکنید، همانا خداوند متجاوزین را دوست نمی دارد.
” wur öNä۳¨ZtBÌøgs ãb$t«oYx© BQöqs% br& öNà۲r|¹ Ç`tã ÏÉfó¡yJø۹$# ÏQ#tptø:$# br& (#rßtG÷ès? ¢ ”
سوره مائده آیه ۳
وادار نسازد شما را دشمن و یغض قومی، از جهت اینکه مانع شدند شما را از مسجد الحرام و انجام حج، اینکه مانع شدند شما از مسجد الحرام و انجام حج، اینکه به آنان تعدی و تجاوز نمائید.
در اینجا تعدی به مشرکین و دشمنان اسلام را هم شدیدا ممنوع می سازد و از آن جلوگیری می کند. و آنجا که فرمان به دفاع می دهد می فرماید : با آنها که با شما می جنگند بجنگید و از هر گونه تعدی و تجاوز حتی به متجاوز خودداری کنید.
” (#qè=ÏG»s%ur Îû È@Î۶y «!$# tûïÏ%©!$# óOä۳tRqè=ÏG»s)ã wur (#ÿrßtG÷ès? 4 ”
سوره بقره آیه ۱۹۰
در راه خدا، با آنان که به جنگ و دشمنی شما بر می خیزند جهاد کنید، لکن ستمکار نباشید.
و همچنین آیات فراوان و بی شمار که در نکوهش ظالمین نازل شده است، دلیل روشنی است بر اینکه اسلام با ظلم وتجاوز و دست آندازی به جان و مال مردم، بی آنکه نفعی در آن برای خود آنان باشد، شدیدا مخالف است، بنا براین واضح است که جنگ در اسلام آنچنان که در بین اقوام و ملتهای گذشته و حال دنیا مطرح بوده است، برای تجاوز به اب و خاک دیگران یا استعمار و استثمار و یا سلب حریت و آزادی و نظائر این امور و اهداف مادی و قومی مطرح نیست، بلکه اسلام با کسانی که بخاطر این امور می جنگد دشمن است، و در شرائط مناسب جلو تجاوز آنان را می گیرد، و از حقوق مستضعفین و مظلومین دفاع می کند.
پس جهاد در اسلام به چه منظور است؟ و چه هدفی در این نوع از جهاد وجود دارد؟
در پاسخ این سوال باید گفت که : در آیات زیادی هدف از جهاد و قتال را با کلمه “فی سبیل الله ” مشخص ساخته است، و تنها جهاد در راه خدا را مشروع نموده است. اکنون باید دید که راه خدا یعنی چه؟ و در چه مورد یا مواردی است؟
برای توضیح این مطلب به چند نکته زیر باید توجه داشت :
۱-همانگونه که در بیان انواع دفاع گفتیم دفاع گاهی از شخص و حقوق شخصی است، و گاهی از حقوق دیگران. و گفته شد که دفاع از حقوق دیگران مقدس تر از دفاع از حقوق شخصی است، زیرا که حق ملاک عمل قرار گرفته است نه شخص. ولی نوع سومی هم از دفاع وجود دارد که از این دو برتر و عالی تر است، و آن دفاع از حقوق انسانیت است که به شخص و یا اشخاص معینی و یا به منطقه و کشوری اختصاص ندارد. مثلا دفاع از آزادی و حریت یک قومی که در چنگال ستم و استعمار قوم دیگر قرار گرفته اند، اگر چه در دورترین نقاط عالم باشند، یک نوع دفاع از حقوق انسانیت محسوب می-شود، یعنی هر انسانی حق حیات و آزادی در حدود قانون را دارد، و آن کسی که به دفاع از آزادی انسانها بر می خیزد و با اصطلاح آزادیخواه می شود، دفاع از یک جمعیت و ملت خاص نمی کند و از حد و مرز شخصی و ملی و قومی گذشته، و از حق انسانیت دفاع کرده است. و لذا می بینیم آزادی‌خواهی و حتی شرکت در نبرد برای آزادی یک ملت و یا گروه در دنیا محترم و مقدس است.
همچنین عدالتخواهی و مبارزه با زشتی و پلیدی، و طرفداری از فضیلت و خوبی ها و کرامت های انسانی، یک نوع دفاع از حقوق و انسانیت محسوب می شود. و کسانی که در دنیا به طرفداری از عدالت و فضائل انسانی برخاسته آند، و با رذائل اخلاقی و ظلم و ستم در هر جا که باشد و از هر قوم و ملتی که سر بزند، مبارزه نموده آند بعنوان حامیان و مدافعان حقوق بشر شناخته شده آند، و می توان گفت این بهترین و والاترین نوع دفاع از حقوق بشر محسوب می شود. چه اینکه دفاع از شخص یا حقوق مادی انسان نیست، بلکه دفاع از حقوق معنوی انسانها است.
بطور کلی در مکتبهای الهی به حقوق و جهات مادی انسان ارزش و امتیاز داده می شود، یعنی انسان در بعد معنوی و ابدیت و زندگی الهی و رسیدن به لقاء خداوند و قرب معنوی به او و کمال مطلق آفریده شده است، و زندگی مادی دنیا، زندگی مرحله ای و مقدمه ای برای کسب کمالات و فضائل و ابزار این حرکت و سیر الی الله است. و قهرا در این نوع از جهان بینی، حقوق معنوی و آنچه مربوط به این بعد از انسانیت است، اهمیت بیشتری دارد، و تمام حرکتها و کوششهای فردی و اجتماعی انسان باید در این مسیر و برای تامین نیازهای این بعد از حیات بشری باشد.
“$ygr‘¯»t ß`»|¡RM}$# y7¨RÎ) îyÏ%x. 4n<Î) y7În/u %[nôx. ÏmÉ)»n=ßJsù ”
سوره آنشقاق آیه ۶
ای انسان تو در راه رسیدن به خدایت و لقای پروردگارت رنجها و کوششهای فروان تحمل خواهی کرد
” ö@è% !$yJ¯RÎ) Nä۳ÝàÏãr& >oyÏmºuqÎ/ ( br& (#qãBqà)s? ¬! ۴Óo_÷WtB 3yºtèùur ”
سوره سبا آیه ۴۶
ای پیامبر بگو:من شما را تنها یک نصیحت می کنم و آن اینکه برای خدا قیام کنید، دو نفری یا به تنهائی
“ö`yJsù tb%x. (#qã_öt uä!$s)Ï۹ ¾ÏmÎn/u ö@yJ÷èuù=sù WxuKtã $[sÎ=»|¹ wur õ۸Îô³ç Íoy$t7ÏèÎ/ ÿ¾ÏmÎn/u #Jtnr& ” سوره کهف آیه ۱۱۰
هر کس دیدار خدایش را امیدوار است، باید نیکوکار بشود، و هرگز در پرستش خدا احدی را با او شریک نگرداند.
در بسیاری از موارد می بینیم، بخاطر اهمیت بعد معنوی انسان و جاودانگی او، و رسیدن به هدف از خلقت و آفرینش یعنی قرب به خداوند حقوق و ارزشهای مادی انسان فدای حقوق معنوی شده است، و از پاره ای از لذائذ و خواسته ها برای تامین بعد دیگرش باید صرف نظر و چشم پوشی نماید.
و بر این اساس دفاع از حقوق معنوی انسان و ارزشهای الهی او، بمراتب عالی تر از دفاع حقوق مادی و حتی آن گروه از ارزشهای معنوی است که نتیجه اش رفاه و بهتر زیستن در این جهان مادی است، یعنی دفاع از آن دسته حقوق معنوی و ارزشهای انسانی که انسان را به لقاء خداوند نائل می سازد، و زندگی ابدی او را تأمین می کند ارزشمند تر از دفاع از حقوقی است که تأمین کننده زندگی مادی او است، اگر چه در بعد معنوی و اخلاقی باشد مانند دفاع از عدالت و آزادی ولو اینکه با نظر دیگری ممکن است این موارد هم بعد الهی پیدا کند، و آن در صورتی است که عدالت و آزادی مقدمه ای برای رشد جهات معنوی و بعد الهی انسانی باشد. و جامعه ای که در آن عدالت و آزادی در حدود قانون الهی وجود دارد. بهترین محیط برای نیل به رضوان الهی و تغذیه جان آدمی در جهات عبادی و اخلاقی می گردد.
۳-در جهان بینی الهی، اساساً حقوق مادی و معنوی انسان ها، تنها در سایه حکومت الله و اطاعت انسان ها از فرمان خداوند تأمین می گردد یعنی حقوق واقعی انسان ها جز با اجراء دستورات و قوانین آسمانی الهی، با هیچ قانون و نظامی دیگر زنده و احیاء نمی گردد، زیرا تنها قانونی که می تواند با مصالح و حقوق واقعی انسان در ابعاد مادی و معنوی منطبق باشد، قانون الهی است، چون جز او کسی بر همه جهات و نیازهای واقعی انسان در بعد فردی و اجتماعی مادی و معنوی احاطه ندارد.
پس هر نظام و قانونی که حاکم بر جامعه باشد غیر از نظام الهی، نوعی ظلم و ستم بر آن جامعه و پایمال شدن حقوق فردی و اجتماعی آن ها محسوب می شود.
اکنون با در نظر گرفتن نکات فوق، به این نتیجه می رسیم که: هدف از جهاد ابتدایی در اسلام، دفاع از حقوق واقعی انسانیت است، و احیاء حقوق فردی و اجتماعی مادی و معنوی جامعه بشری است.
و به تعبیر روشن تر: اسلام مبارزه می کند تا جامعه بشری را به اطاعت الله در آورد و حکومت خداوند را که حکومت قانون الهی است در جامعه مستقر نماید، و در پرتو آن حقوق انسانی و واقعی انسان ها را احیاء سازد، و از همه مهم تر آنچه سد راه تکامل و حرکت و سیر انسان قرار گرفته است برطرف نماید، و انسان فرو رفته در لجن زار ماده و شرک و الحاد و مفاسد اخلاقی را رها نموده و به اوج ابدیت و معنویت به پرواز در آورد، و او را به راه واقعی خویش که به سر منزل مقصود، یعنی قرب و لقاء الهی منتهی می شود متوجه سازد، و صراط مستقیم و سبیل الهی را برای او هموار کند.
ادامه دارد.