ولی الله عیسی‌زاده آملی
«یا مقلّب القلوب و الأبصار، یا مدبّر الیل و النهار، یا محوّل الحول و الأحوال، حوّل حالنا الی أحسن الحال»
با پایان روزهای سوز و سرما، فصل سرسبز و زیبای بهار ـ که سرآغاز امید و آرزوست ـ پدیدار می‌شود. در این روزهای مبارک آغازین سال، جشن نوروز در ایران اسلامی، افغانستان، تاجیکستان و کشورهای دیگر برگزار می‌شود. به مناسبت این روزها بایسته‌ها و نبایسته‌هایی چند از محضر شما می‌گذرد:
عید نوروز، جایگاه خاصی در فرهنگ فارسی زبانان به ویژه ایرانیان دارد؛ آنان از دیرباز با آغاز بیداری، شادابی و طراوت طبیعت، به جشن و سرور می‌پرداختند؛ امامان معصوم(ع) نیز در برخی از روایات با جهت‌دهی به این سنّت حسنه، آن را محترم می‌شمردند.
امام صادق(ع) و گرامی داشت نوروز
معلّی بن خُنَیس، در روز نوروز، خدمت امام صادق(ع) رسید. امام فرمود: «آیا این روز را می‌شناسی؟» وی گفت: روزی است که ایرانیان، آن را بزرگ می‌شمارند. آن گاه حضرت به تفسیر آن پرداخت و فرمود:«نوروز، روزی است که خدا از بندگانش میثاق بندگی گرفت تا شرک نورزند و تنها او را بپرستند و به پیامبران و ائمّه ایمان آورند. نوروز، نخستین روزی است که خورشید طلوع کرد، باد وزیدن گرفت و گل‌های زمین پدید آمدند و روزی است که کشتی حضرت نوح، بر کوه جودی آرام گرفت و حضرت ابراهیم(ع) بت‌شکن، بت‌ها را شکست و همچنین روزی است که پیامبر اکرم(ص) حضرت علی(ع) را بر شانه گرفت و امیر مؤمنان بت‌های کعبه را واژگون کرد. نوروز، روزی است که پیامبر برای جانشینی حضرت علی(ع) در غدیر خم از مسلمانان بیعت گرفت. روزی است که حضرت علی در جنگ نهروان بر خوارج پیروز شد. همچنین روزی است که حضرت مهدی(عج) ظهور می‌کند و بر دجّال، پیروز خواهد گشت».۱
گفتنی است در باره «نوروز»، روایات و احادیث، متناقض است. در روایتی امام کاظم(ع) نوروز را از سنّتهای قوم فارس شمرده‌اند که اسلام آن را محو کرده است.۲ در این باره در بین اصحاب حدیث، بحث‌های مختلفی وجود دارد که به خاطر تخصّصی بودن بدان نمی‌پردازیم.
بایدها و نباید‌های نوروزی
از سنّتهای حسنه این عید: صله رحم، دید و بازدیدهای عاطفی، خانه‌تکانی، غسل کردن و شست و شو، پوشیدن لباس‌های تمیز، آراستگی ظاهر و پیراستگی باطن و دیدار از خانواده‌های شهدا، درگذشتگان و … است.
متأسّفانه در کنار این همه عظمت، شکوه و کارهای بایسته، در این ایام، شاهد ولخرجی، پرخوری، اسراف و شیوع برخی خرافه‌های مجعول هستیم، از جمله نحس پنداشتن آخرین چهارشنبه سال و برگزاری جشن چهارشنبه سوری و آتش‌بازی‌های خطرناک و.. ..
نحس نبودن چهارشنبه
قرآن کریم، هیچ روزی را به خودی خود نحس نمی‌داند؛ بلکه روزهایی را که عذاب الهی بر کافران و متمرّدان نازل می‌شود، نسبت به خود آنان نحس می‌داند؛ همین روز نسبت به مؤمنان، مبارک است. برای مثال، این کتاب الهی روزهای عذاب قوم عاد را نامیمون می‌شمارد: «فأرسلنا علیهم ریحاً صرصراً فی أیام نحساتٍ لنذیقهم عذاب الخزی فی الحیاه الدّنیا»۳:
در ایّام منحوس بر قوم عاد
فرستاد ایز،د یکی تند باد
که تا خود بر آنان به دار الفنا
چشانیم ذُل عذاب خدا.
«انا أرسلنا علیهم ریحاً صرصراً فی یوم نحس مستمر»۴
یکی تند باد آمد از کردگار
یکی روز نحسی که بُد پایدار
چنان تند باد عظیمی وزید
که از جای برکند هرچه رسید
ایرانیان نیز نه تنها چهارشنبه، بلکه هیچ روز و شبی را به خودی خود نحس ندانسته و نمی‌دانند. در باورهای ایرانیان باستان، هر روز به یکی از ایزدان، منتسب و گرامی داشته می‌شد، به ویژه روزهای پایانی سال که زمان بازگشت روان و فروهر به کالبد درگذشتگان است که به این مناسبت، آیین‌های ویژه، زیبا و با شکوهی در استقبال نمادین آنان برگزار می‌کردند. پس باور نحس بودن آخرین چهارشنبه سال، به فرهنگ‌های وارداتی دیگران وابسته است، نه فرهنگ اصیل اسلامی و ایرانی!
چهارشنبه سوری و ناهنجاری‌های اجتماعی
آداب و رسوم انسان‌ها گوناگون است و ممکن است هر باوری از دید گروهی درست، ولی از دیدگاه دسته‌ای دیگر، نادرست باشد. در نتیجه، هنگامی می‌توان کاری را توهین‌آمیز خواند که مجری آن، آهنگ توهین داشته باشد. هم میهنان ما هیچ گاه از عمل چهارشنبه سوری، چنین قصدی را ندارند. اگر چه پریدن از روی آتش، بگونه‌ای نمادین برای زدودن و سوزاندن بدی‌های هر شخص انجام می‌شود؛ ولی در این سال‌ها ناخواسته، به جهنّمی برای گروهی تبدیل می‌شود که گاه به قطع عضو و حتی مرگ می‌انجامد.
همان طور که می‌دانیم، حوادث بسیار خطرناکی در این مراسم به وجود می‌آید. برای نمونه، سال گذشته در اثر بی احتیاطی برخی شهروندان تهرانی، ۱۷۲ مورد آتش‌سوزی اتفاق افتاده، سه نفر کشته و هفت نفر نیز مجروح شدند. شهروندان باید با دقت و حساسیت ویژه در رعایت نکات ایمنی کوشا باشند و مخاطرات ناشی از آتش‌بازی، نگهداری و استفاده از مواد منفجره را در نظر داشته باشند؛ چرا که هرگونه بی‌توجّهی به نکات ایمنی و سهل‌انگاری در برپایی مراسم چهارشنبه سوری، زیان‌های جانی و مالی سنگین و غیر قابل جبرانی را در پی‌خواهد داشت.
پی‌نوشتها
- بحار الأنوار، ج ۵۶، ص ۹۲٫
- همان، ج ۵۹، ص ۱۰۰٫
- سوره فصّلت، آیه ۱۶٫
- سوره قمر، آیه ۱۹٫