حجت‌الاسلام دکتراصغر هادوی
در سفری به یکی از کشورهای خارجی، شام را میهمان رئیس دانشگاه آنجا بودیم که موقع خداحافظی گفت عجله دارم باید به مجلس عروسی اقوام بروم. ایشان وقتی دید که ما تعجب کرده‌ایم، گفت: «رسم ما برای عروسی، حضوری کوتاه با صرف شیرینی و دادن هدیه است و شام در آداب عروسی ما نیست.» فکر کردم چه فرق عجیبی است بین رسم آنها و رسم ما در ایران که تبدیل به عزای بدهکاری برای طرفین تبدیل می‌شود، حال آنکه ما مدعی پیروی از علی«ع» و فاطمه«س» هستیم که با کمترین هزینه، زیباترین عروسی را در تاریخ ثبت کرده‌اند.
به ویژگی‌های این ازدواج مبارک اشاره می‌کنم، شاید درس عبرتی باشد برای ما که بسیار از این فرهنگ فاصله گرفته‌ایم.
الف) خواستگاری
پیش از امام علی«ع» خلفای سه‌گانه و عبدالرحمن بن عوف از فاطمه«س» خواستگاری کرده بودند و با آنکه بعضی از آنها ثروتمند بودند و پیشنهاد ۱۰ هزار دینار همراه با یکصد شتر با بار گرانبها را دادند، اما فاطمه«س» راضی نشد.(۱)
امام علی«ع» داستان خواستگاری خود را چنین تعریف می‌کند: «نزد رسول خدا«ص» رفتم و رابطه فامیلی و سابقه اسلام و یاری کردن خود را بازگو کردم. پیامبر«ص» تصدیق کرد و فرمود چون فاطمه به خواستگارهای زیادی جواب منفی داده، باید با او در میان بگذارم. وقتی پیامبر»ص» به دختر خود می‌فرماید محبوب‌ترین فرد نزد من علی«ع» است و از تو تقاضای ازدواج با تو را دارد، فاطمه سکوت می‌کند. حضرت تکبیرگویان سکوت را علامت رضایت می‌داند و نطفه عقد بسته می‌شود.(۲)
پیام‌ها:
۱ـ از شرایط ازدواج، داشتن ثروت و مال و مقام نیست.
۲ـ در ازدواج همان گونه که اجازه پدر شرط است، رضایت و اذن دختر هم شرط واجب است.
۳ـ در معرفی خود در خواستگاری نباید تواضع به خرج داد. با آنکه امام علی«ع» ناشناخته نبود، ولی ویژگی‌های خود را برای پیامبر«ص» بیان کرد.
۴ـ هم‌کفو بودن در ازدواج.
ب) وضعیت مالی امام علی«ع»
از اولین پرسش‌ها در خواستگاری‌های امروزی تمکن مالی شوهر برای اداره زندگی است که موجب شده بسیاری از جوانانی که در سن ازدواج هستند، جرئت نداشته باشند به این امر اقدام کنند. اصل پرسش اشکال ندارد و تذکری است برای مرد که بداند به هر حال متکفل هزینه زندگی در درجه اول خود اوست. شاید هم هر دو خانواده پسر و دختر بتوانند با اطلاع از وضعیت پسر به فرزندان خود برای شروع زندگی جدید کمک کنند، همچنان که پیامبر«ص» با خوشرویی از امام علی«ع» پرسیدند: «آیا برای عروسی چیزی داری؟» و حضرت پاسخ داد: «تمام دارایی من یک شمشیر و یک زره و یک شتر است.» پیامبر«ص» فرمودند: «شمشیرت برای جهاد، اما مرکب‌ات وسیله کسب درآمد است و می‌توانی برای خانواده کسب روزی کنی. فقط می‌ماند زره که همان مهریه باشد.»(۳)
پیام‌ها:
۱ـ اطلاع از وضعیت مالی مرد
۲ـ صداقت و راستگویی درباره میزان دارایی
۳ـ سختگیری نکردن خانواده دختر برای مهریه
۴ـ خوشرویی و لبخند به هنگام سئوال از مرد به گونه‌ای که احساس نکند از او مطالبه ناحقی می‌شود.
ج) قرائت خطبه عقد در مسجد
مسجد در صدر اسلام محل آشنایی مسلمین با یکدیگر و حتی محکمه قضاوت بوده است. امروزه با توجه به کمبود فضاها و نیاز مردم و تعطیل بودن اوقات زیادی از شبانه‌روز و بلااستفاده ماندن مسجد می‌توان تدبیری اندیشید که برای احیای این سنت الهی از مسجد استفاده شود. پیامبر«ص» قبل از خود علی«ع» را به مسجد فرستادند تا در حضور مردم خطبه عقد را بخواند. پیامبر با چهره‌ای خندان عازم مسجد شدند و به بلال حبشی فرمودند که مهاجر و انصار را در مسجد جمع کند. وقتی مردم جمع شدند پیامبر فرمودند: «یا علی! پروردگار من امر فرموده که فاطمه را با مهریه ۵۰۰ درهم به عقد تو آورم، آیا راضی هستی؟» عرض کرد: «بله یا رسول‌الله.» سپس پیامبر«ص» خطبه عقد را ایراد فرمودند.
پیام‌ها:
۱ـ استفاده از مسجد برای مراسم ازدواج
۲ـ آگاه کردن مردم از عقد تا موجب رواج این سنت الهی باشد.
۳ـ شفاف کردن میزان مهریه برای آگاهی مردم
۴ـ عدم تنوع در مهریه
امروزه رسم غلطی رایج شده که مهریه به چند قسمت تقسیم می‌شود و باز هم مجموع آن عدد سنگینی می‌شود. حضرت فقط یک زره به قیمت ۵۰۰ درهم را مهریه قرار دادند.
د) خرید جهیزیه با مهریه
این روزها هزینه‌های ازدواج بین خانواده عروس و داماد تقسیم می‌شود. پسر مسئول جشن ازدواج و تهیه منزل و دختر مسئول جشن عقد و تهیه جهیزیه است، در صورتی که از نظر اسلام نفقه زن و مسکن برعهده مرد است و زن هیچ مسئولیتی ندارد. در ازدواج علی«ع» و فاطمه«س»، پیامبر«ص» به علی«ع» فرمودند که زره خود را بفروشد. او زره را فروخت و پول آن را تقدیم پیامبر«ص» کرد. پیامبر بلال و عماریاسر و شخص دیگری را مأمور کردند که با آن پول برای فاطمه«س» عطر و لباس و اثاثیه خریداری کنند.
پیام‌ها:
۱ـ در ازدواج، زن هیچ مسئولیتی برای تهیه وسایل زندگی ندارد.
۲ـ مهریه را می‌توان برای خرید اثاثیه زندگی هزینه کرد.
۳ـ در شروع زندگی باید فقط به ضروریات اکتفا کرد.
۴ـ عطر از لوازمی است که حضرت در ابتدا برای آن هزینه کردند.
برخلاف امروزه که عطر از لوازم لوکس است و اضافه درآمد را به آن اختصاص می‌دهند، در سنت رسول‌الله«ص» بر ضروری بودن این کالا تأکید شده است تا مایه آراستگی زن در خانه برای شوهر باشد.
هـ) جهیزیه حضرت فاطمه«س»
ـ یک پیراهن
ـ یک مقنعه
ـ تخت بافته شده از لیف خرما
ـ دو عدد تشک
ـ چهار بالش
ـ پرده‌ای از جنس پشم
ـ یک حصیر
ـ یک آسیای دستی
ـ مشک آب
ـ تشت مسی
ـ یک عدد حوله (قطیفه)
ـ ظرف آبخوری
ـ ظرف روغن
ـ دو کوزه کوچک
ـ و چند وسیله جزئی دیگر.
پیامبر«ص» وقتی این وسایل را دیدند، دعا کردند که خدایا اینها را برای آنها مبارک بگردان.(۴)
پیام‌ها:
۱ـ اکتفا به ضروریات زندگی در آغاز زندگی
۲ـ از هر وسیله‌ای به اندازه خریدن. برخلاف امروز که گاهی وسایلی را می‌خرند که برای چند نفر لازم است و هیچ وقت هم از آنها استفاده نمی‌شود.
۳ـ پرهیز از خرید وسایل غیرمتعارف و گرانقیمت در آغاز زندگی
و) ولیمه دادن
از مستحبات عروسی است و بهتر است در روز انجام گیرد و فقرا هم در میهمانی شرکت داشته باشند. طبق روایات، ولیمه دادن هنگام ازدواج از سنت‌های پیامبران است. پیامبر«ص» فرمودند ولیمه در روز نخست حق است و در روز دوم نیکی و زیادتر از آن ریا و شهرت‌طلبی است.
در ازدواج امام علی«ع» و فاطمه«س»، پیامبر«ص» بخشی از هزینه را خود تقبل نمودند. طبق سنت اسلامی باید میهمانان را دعوت کرد. در تاریخ آمده است حدود ۴۰۰۰ نفر در این ضیافت شرکت کردند. امام علی«ع» از فزونی جمعیت و کاستی غذا خجالت می‌کشید که رسول خدا«ص» فرمودند: «دعا می‌کنم خداوند به غذای شما برکت دهد.» و چنین شد که همه خوردند و نوشیدند و سیر شدند و چیزی هم از غذا کم نشد.(۵)
پیام‌ها:
۱ـ تأکید بر سنت ولیمه
۲ـ ساده بودن غذا
۳ـ ولیمه دادن در روز. برخلاف این روزها که مجالس تا پاسی از شب ادامه دارند.
ز) دو توصیه مهم پیامبر«ص» به زوجین
۱ـ پیامبر «ص» به علی«ع» فرمودند: « فاطمه امانت من نزد توست.»
۲ـ و به فاطمه«س» فرمودند: «علی بهترین شوهر برای توست.»
آنگاه سر به آسمان بلند کردند و فرمودند: «خدایا! نیکی‌ها و برکات خویش را بر این دو فرو فرست و در فرزندان و نسل پاک‌شان برکت قرار ده.»
پیام‌ها:
۱ـ شایسته است که هر مرحله از ازدواج همراه با دعا باشد.
۲ـ بعد از عقد و ازدواجی که مقدمات و تحقیقات آن به‌درستی انجام شده‌اند، باید طرفین قوت قلب داد و تردید را در آنها از بین برد.
۳ـ در نصیحت و راهنمائی، باید سهم طرفین مساوی باشد. پیامبر«ص» هم فاطمه را بهترین زوجه و هم علی«ع» را بهترین زوج معرفی کردند.
۴ـ پیامبر مورد قبول طرفین بودند. شایسته است که در آغاز زندگی، از افراد مورد احترام دو خانواده تذکرات لازم را به زوجین ارائه کند.
ح) ثمره ازدواج
یکی از اهداف ازدواج بقای نسل است. ثمره ازدواج علی«ع» و فاطمه«س»؛ حسن، حسین، زینب و ام‌کلثوم و محسن هستند که پیش از تولد در رحم مادر به شهادت رسید.(۶)
پیام‌ها:
۱ـ دعا برای بهره‌مندی از اولاد صالح
۲ـ اختصاص وقت کافی برای تربیت فرزندان
۳ـ انتخاب نام‌های زیبا برای فرزندان
امید است که این ازدواج آسان، الگوی همه جوانان در تشکیل خانواده باشد.
پی‌نوشت‌ها
۱ـ مناقب ابن شهر آشوب، ج ۳، ص ۳۴۵.
۲ـ الامالی، شیخ طوسی، ص ۳۹، ح ۴۴.
۳ـ بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۴۰۹.
۴ـ بحارالانوار، ج ۴، ص ۳۶۱.
۵ـ فاطمه زهرا«س» ولادت تا شهادت، کاظم قزوینی، ص ۱۹۹.
۶ـ ارشاد شیخ مفید، ص ۳۴۲.
سوتیتر:
۱٫
ولیمه دادن از مستحبات عروسی است و بهتر است در روز انجام گیرد و فقرا هم در میهمانی شرکت داشته باشند. طبق روایات، ولیمه دادن هنگام ازدواج از سنت‌های پیامبران است. پیامبر«ص» فرمودند ولیمه در روز نخست حق است و در روز دوم نیکی و زیادتر از آن ریا و شهرت‌طلبی است.