اشاره
پاسخ تنبیهی مقتدرانه جمهوری اسلامی ایران به ژیم صهیونیستی در عملیات «وعده صادق» را می‌توان به عنوان یک نقطه عطف در سیاست خارجی کشورمان و تاریخ روابط بین‌الملل توصیف کرد. در تشریح آثار این عملیات پیچیده و جایگاه استراتژیک این قدرت‌نمایی بزرگ در مصاف با قدرت‌های غربی نکاتی حائز اهمیت‌اند که در این نوشتار به بررسی آن پرداخته‌ایم.
دفاع مشروع سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران را که در صبحگاه ۲۶ فروردین ۱۴۰۳ و در پی پاسخ تنبیهی ایران به شرارت‌های پی در پی رژیم صهیونیستی در عملیات «وعده صادق» انجام شد، از جهاتی می‌توان به عنوان یک نقطه عطف در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و تاریخ روابط بین‌الملل توصیف کرد. در تشریح آثار عملیات پیچیده ایران علیه رژیم صهیونیستی و جایگاه استراتژیک این قدرت‌نمایی بزرگ در مصاف با قدرت‌های غربی نکاتی حائز اهمیتند که در این نوشتار به بررسی آن خواهیم پرداخت.
۱٫ جایگاه قدرت در نظام بین‌الملل
مهم‌ترین حوزه کاربرد قدرت، عرصه بین‌الملل است. نظام بین‌الملل به‌عنوان نهادی برخاسته از نبرد قدرت در روابط بین‌الملل، متشکل از جهانی است که بالغ بر ۲۰۰ کشور را در خود جای داده است. نبرد و تعامل قدرت سیاسی، اقتصادی، نظامی و فرهنگی در روابط کشورها و بازیگران صحنه جهانی از معمول‌ترین رویدادها در روابط بین‌الملل به شمار می‌آید. مطالعه این رویدادها می‌تواند ما را در تجزیه و تحلیل سیاست خارجی کشورها و چگونگی تعامل قدرت در صحنه بین‌الملل آشنا سازد.
نقش قدرت در عرصه بین‌المللی از جهات مختلف حائز اهمیت است. از جمله آنکه می‌توان قدرت را توانایی فکری و عملی برای ایجاد شرایط و نتایج مطلوب و کنترل و مهار موثر دیگران از طریق ابزارهای متنوع و گوناگون دانست. از تعاریف گوناگون پیرامون دانش‌واژه قدرت می‌توان به اهمیت این مفهوم در جهان سیاست و تمام شئون زندگی بشر پی برد .اهمیتی که برخی نظیر ولفرز آن را به نقش پول در روابط اقتصادی تشبیه کرده(۱) و برخی دیگر اهمیت قدرت را در حکم خورشید در منظومه شمسی دانسته‌اند؛ زیرا معتقدند تمام جلوه‌ها و جنبه‌های سیاست خارجی و روابط بین‌المللی کشورها در اطراف قدرت دور می‌زنند و کشورها دائماً در تلاش برای کسب، حفظ و یا نمایش قدرت هستند.(۲)
۲٫ رویکرد اسلامی به مفهوم قدرت
دانش‌واژه قدرت از دیدگاه اسلام بار معنایی خاصی دارد. ایمان سرچشمه مهم قدرت به شمار می‌آید. تفاوت رویکرد اسلامی با رویکرد غیر الهی به مفهوم قدرت، در اصالت و عدم اصالت این واژه نهفته است. در واقع اسلام تمام قدرت‌های موجود را اعتباری و غیر اصیل و قدرت مطلق و واقعی را از آن خالق هستی، خداوند متعال می‌داند. هر قدرتی در منظومه هستی در ذیل قدرت الهی قرار گرفته است و به اراده او شکل می‌گیرد؛ از این رو اسلام هیچ حاکمیت مطلق و قدرت مستقلی جز قدرت الهی را به رسمیت نمی‌شناسد.(۳) در منطق قرآن کریم روابط قدرت به‌مرور زمان دگرگون و متحول می‌شوند. صاحبان قدرت گاهی فاقد قدرت و ضعفا قدرتمند می‌شوند. خداوند به مستضعفان وعده داده است که با پیروزی بر مستکبران در نهایت وارث قدرت‌های زمینی خواهند شد.(۴)
۳٫ انگیزه کسب قدرت در دو رویکرد اسلامی و غیر اسلامی
در رویکرد غیر دینی، زمینه‌های گرایش به قدرت و انگیزه کسب آن را در عشق به شهرت، آسایش، لذت و محبوبیت و سایر موضوعات مادی و دنیاطلبانه جستجو می‌کنند؛ اما از دیدگاه اسلام چنین محرکه‌هایی به‌تنهایی نمی‌توانند انسان را در مسیر سعادت و کمال قرار دهند. دین اسلام، قدرت‌طلبی برای اطفاء غرایز نفسانی و شهوات فردی را نمی‌پسندد؛ تلاش برای کسب قدرت، به‌ویژه از نوع سیاسی و حکومتی آن اگر فاقد اهداف معنوی باشد پسندیده نیست. کسب قدرت سیاسی در اسلام زمانی مطلوب است که صاحب آن در صدد برآید جامعه را به سمت اهداف متعالی سوق دهد.
در اسلام برخلاف دیدگاه غربی، قدرت فی‌نفسه هدف مطلوب نیست، بلکه زمانی موضوعیت پیدا می‌کند که به وسیله آن حقی اقامه یا باطلی نابود شود. در اسلام قدرت حقیقی، قدرت الهی است و سوای آن هیچ قدرت مستقلی وجود ندارد؛ یعنی تمام قدرت‌ها با اتصال به قدرت الهی و در طول آن معنا می‌یابند. علت غایی قدرت در اسلام، احیای هویت اسلامی و کسب سعادت، فضیلت و کمال انسانی است و حتی هدف از افزایش قدرت نظامی نیز در همین راستا تبیین می‌شود.
بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، حضرت امام خمینی(ره) در تبیین این امر می‌فرمایند:
«من به صراحت اعلام می‌کنم که جمهوری اسلامی ایران با تمام وجود برای احیای هویت اسلامی مسلمانان در سراسر جهان سرمایه‌گذاری می‌کند. دلیلی هم ندارد که مسلمانان جهان را به پیروی از اصول تصاحب قدرت در جهان دعوت نکند و جلوی جاه‌طلبی و فزون‌طلبی صاحبان قدرت و پول و فریب را نگیرد.»(۵)
این رویکرد امام به قدرت و انگیزه کسب آن، همان نگاه معصوم در اجرای قوانین و ارزش‌های الهی است که حضرت علی(ع) در باره آن می‌فرمایند: «فرماندهى بر مردم نزد من از یک کفش کهنه هم کم‌ارزش‌تر است؛ مگر اینکه به وسیله رهبری و حکومت بر مردم بتوان حقی را برقرار ساخت و یا باطلی را از میان برداشت.»(۶) جمهوری اسلامی از فردای پیروزی انقلاب با هدایت رهبران فرزانه خویش کسب قدرت و افزایش توانمندی در مسیر رضای الهی را در پیش گرفت و تلاش کرد حامی مستضعفان و فریادرس مظلومان جهان باشد. ایران اسلامی با این رویکرد و در حالی که قدرت‌های استکباری در مقابل نظام اسلامی ایستادند، به هدایت رهبران انقلاب، افزایش قدرت خویش را برای کسب توانمندی مقاومت و ایستادگی در برابر استکبار در دستور کار قرار داد.
۴٫ جایگاه قدرت ایران در روابط بین‌الملل
قدرت و اقتدار کنونی جمهوری اسلامی ایران در عرصه بین‌الملل را می‌توان از جهات متعدد تحلیل و بررسی کرد. ایران در شرایطی که در ابتدای پیروزی انقلاب از ابتدایی‌ترین توانمندی‌های نظامی محروم بود، امروز به یکی از بزرگ‌ترین قدرت‌های نظامی جهان تبدیل شده و سطح بازدارندگی خود را در سطح وسیعی گسترش داده است. ایران در تازه‌ترین قدرت‌نمایی در برابر قدرت‌های جهان، پرحجم‌ترین حمله موشکی خود را با طولانی‌ترین و بلندترین برد جغرافیایی علیه رژیم سرکش صهیونیستی انجام داد. حمله‌ای که بزرگ‌ترین حمله پهبادی و موشکی جهان و به تعبیر فرمانده انگلیسی بزرگ‌ترین حمله تاریخ لقب گرفت. این اولین حمله مستقیم از سوی یک کشور به اسرائیل بعد از ۱۹۶۷ بود و ایران با پشتوانه دینی و الهی خود توانست ابهت پوشالی رژیم صهیونیستی را فرو بریزد و به تعبیر برخی از منابع رسانه‌ای جهان، ظرف چند دقیقه معادلات جهانی را تغییر بدهد؛ اتفاقی که کارشناسان سیاسی و نظامی از آن با عنوان تغییر معادله قدرت در منطقه و جهان یاد می‌کنند.
پروفسور جان مرشایمر، استاد علوم سیاسی دانشگاه شیکاگو و عضو ارشد شورای روابط خارجی ایالات متحده آمریکا با اشاره به قدرت‌نمایی ایران در حمله به رژیم صهیونیستی اعتراف می‌کند: «تحولات اخیر نشان داد اسرائیل و آمریکا بازنده و ایران پیروز میدان است.» این سخنان در واقع اعتراف به شکست قدرت‌های استکباری و صهیونیستی در برابر قدرت اسلامی است. خداوند به مسلمانان وعده داده که اگر در برابر یهود و نصارا ثابت‌قدم باشید، پیروزید و آنان زیان چندانی به شما نخواهند رساند: «لَنْ یَضُرُّوکُمْ إِلَّا أَذىً وَ إِنْ یُقاتِلُوکُمْ یُوَلُّوکُمُ الْأَدْبارَ ثُمَّ لا یُنْصَرُون: یهود و نصارا جز آزارى اندک، هرگز به شما زیانى نخواهند رساند و اگر با شما بجنگند، به شما پشت می‌کنند و می‌گریزند و آنگاه هیچ یارى نشوند.»(۷)
۵٫ قدرت‌نمایی سپاه در اوج آمادگی دشمن
اهمیت حمله موفق ایران به رژیم صهیونیستی و عبور موشک‌های ایران از لایه‌های پدافندی متعدد قدرت‌های جهانی در اوج آمادگی دشمنان انجام شد. از فردای حمله اسرائیل به کنسولگری ایران در دمشق و تأکید مقامات جمهوری اسلامی مبنی بر تنبیه متجاوز، آمریکا، اسرائیل و سران کشورهای غربی برای جلوگیری یا خنثی کردن حمله سپاه به خاک اسرائیل در آماده‌باش کامل قرار گرفتند. ظرفیت پدافندی چند کشور در طول مسیر ایران تا سرزمین‌های اشغالی به همراه ناوگروهای آمریکا، انگلیس و فرانسه که برای رهگیری موشک‌های ایران در نزدیکی اسرائیل مستقر شده بودند، با آمادگی کامل قبلی برای دفاع همه‌جانبه از اسرائیل به کار گرفته شد.
دفاع گسترده و چند لایه‌ای که رژیم صهیونیستی به همراه قدرت‌های جهانی آمریکا، انگلیس، فرانسه و برخی کشورهای دیگر در طول مسیر تا حریم هوایی فلسطین اشغالی ایجاد کرده بودند، عبور از این سیستم چند لایه و پیشرفته را مطابق محاسبات نظامی ناممکن می‌ساخت. به اعتراف یکی از سران رژیم صهیونیستی در این عملیات تنها آمریکا بیش از یک میلیارد دلار برای رهگیری موشک‌ها و پهپادهای ایران هزینه کرد. با این حال در اوج حیرت کارشناسان نظامی جهان، ده‌ها فروند پهپاد و موشک توانستند با عبور از لایه‌های دفاعی خارج از سرزمین‌های اشغالی و درگیر شدن با سه لایه دفاع هوایی اسرائیل «فلاخن داوود»، «پیکان» و «گنبد آهنین» به‌عنوان سیستم پدافندی به اصطلاح افسانه‌ای رژیم با موفقیت به پایگاه‌های نظامی اسرائیل اصابت کنند.
اسکات ریتر، بازرس سابق سازمان ملل در بخش سلاح‌های کشتار جمعی در واکنش به هدف قرار گرفتن پایگاه هوایی نواتیم در اراضی اشغالی در صفحه شخصی خود نوشت: «حتی یک موشک ایرانی در حمله به پایگاه نواتیم رهگیری نشد.» این اتفاق در وضعیتی که رژیم صهیونیستی و هم‌پیمانانش در اوج آمادگی نظامی و در انتظار حمله ایران بودند، از یک سو نشانه هماهنگی دقیق دستگاه‌های دیپلماسی، نظامی و امنیتی و از سوی دیگر توانایی نظامی بالای جمهوری اسلامی ایران است. سران رژیم صهیونیستی اعتراف کردند گرچه از زمان آغاز حمله ایران اطلاع داشتند، اما به لحاظ شدت و گستردگی حملات و هماهنگی دقیق آن غافلگیر شدند.
۶٫ شکست ابهت پوشالی غرب
نکته مشترک در تحلیل سیاستمداران غربی پس از حمله ایران، شکسته شدن ابهت قدرت‌های غربی در افکار عمومی است. اسکات ریتر افسر بازنشسته ارتش آمریکا اعتراف می‌کند که عملیات ایران، یکی از برترین قدرت‌نمایی‌های نظامی تاریخ نوین بود؛ زیرا «پایگاه هوایی نواتیم اسرائیل حفاظت شده‌ترین نقطه زمین در برابر حملات موشکی و حتی محافظت شده‌تر از کاخ سفید و کاخ کرملین است. ایران با چند موشک آنجا را هدف قرار داد و به همه از جمله آمریکایی‌ها ثابت کرد که در برابر موشک‌های ایرانی هیچ دفاعی وجود ندارد.» رسانه‌های عبری نیز اذعان کردند: «این عملیات، دقیق‌ترین، متمرکزترین و هماهنگ‌ترین حمله در تاریخ نظامی جهان در استفاده از تسلیحات پیشرفته و نقطه‌زن بوده است.» آکسیوس با ارزیابی توان نظامی نظامی در برابر ایران نوشت: «ارزیابی نیروهای آمریکا حکایت از آن دارد در صورت حمله مجدد ایران به اسرائیل، توانایی لازم برای تکرار هماهنگی در عملیات پدافندی کشورهای غربی برای مقابله با موشک‌های ایرانی را ندارد.»
نکته پایانی
قدرت‌نمایی ایران در مصاف با غرب، افتخاری بزرگ برای هویت ایرانی اسلامی بود و جایگاه مردم ایران را در جهان ارتقا داد. به تعبیر رهبر معظم انقلاب این واقعه به معنای ظهور قدرت اراده مردم و نیروهای نظامی ایران در یک عرصه مهم بین‌المللی است. همه مردم دنیا دیدند در میان سکوت سران وابسته عرب نسبت به جنایات صهیونیست‌های کودک‌کش، نظام جمهوری اسلامی ایران مقتدرانه در برابر قدرت‌های غربی و در کنار مردم مظلوم فلسطین و غزه قرار گرفت.
وضعیت امروز نظام جمهوری اسلامی ایران از دیدگاه ملت‌های عرب، مصداق آیه ۳۸ سوره محمد است که خداوند خطاب به مسلمانان صدر اسلام می‌فرماید: «وَ إِنْ تَتَوَلَّوْا یَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَیْرَکُمْ ثُمَّ لا یَکُونُوا أَمْثالَکُمْ : اگر از فرامین خداوند روى بگردانید، خداوند قومى غیر شما را جانشین شما مى‌کند که آنان مثل شما نباشند.» شخصی از پیامبر اکرم «ص» پرسید: «آن قوم چه کسانی هستند؟» حضرت با اشاره به سلمان فارسی فرمودند: «آنان، قوم سلمان (مردم ایران) هستند. سوگند به آن کس که جانم به دست اوست، اگر ایمان به ثریّا بسته باشد، گروهى از فارسیان آن را به چنگ مى‌آورند.»(۸)
پی‌نوشت:
۱٫ حسین سیف‌زاده، نظریه‌پردازی در روابط بین‌الملل؛ مبانی و قالب‌های فکری، ص.۱۷۰٫
۲٫ عبدالرحمن عالم، بنیادهای علم سیاست، ص.۸۸٫
۳٫ بقره، ۱۶۵؛ کهف، ۳۹٫
۴٫ قصص، ۵٫
۵٫ صحیفه امام؛ ج.۲۱، ص.۹۱٫
۶٫ نهج البلاغه، خطبه ۳۳٫
۷٫ آل عمران، ۱۱۱٫
۸٫ سید علی اکبر قرشی، تفسیر احسن الحدیث، ج.۱۰، ص.۲۰۵٫