پاسخ به شبهات تاريخي اشغال فلسطین(1)
چرا بيت‌المقدس براي مسلمانان و جهان اسلام قداست و
اهميت دارد؟
مجيد صفاتاج
فلسطین سرزمینی است مقدس که به برکت وجود اماکن مقدسۀ بسیار در آن، از جمله شهر ایلیا
که پس از فتح فلسطین به همت مسلمانان، بیت‌المقدس نام‌گذاری شد، در بین ادیان بزرگ
اسلام، مسیحیت و یهودیت اهمیت فراوانی دارد و هیچ سرزمین دیگری در دنیا از چنین
قداستی برخوردار نیست. حتی جاهایی مانند مکه یا مدینه،
به‌رغم همه تقدس و اهمیتی که دارند، باز تنها در نزد پیروان یک دین (اسلام) محترم شمرده
می‌شوند، در حالی که قدس برای هر سه دین بزرگ آسمانی دارای تقدس بوده و از اهمیت طراز
اولی در نزد آنان برخوردار است.
اما این سرزمین به‌ویژه شهر بیت‌المقدس
تا کنون متحمل رنج و دشواری فراوانی شده است. بیشترین کشتار انسان‌ها و تبعید و
آوارگی را در طول تاریخ، در بین اهالی فلسطین مشاهده می‌کنیم. معابد سه‌گانه این
شهر مقدس (معبد سلیمان، کلیسای قیامت و مسجدالاقصی) نوعاً توسط پیروان ادیان دیگر
مورد هجوم قرارگرفته‌اند. در این میان یهودیان در زمینه تجاوز به حریم مردم
فلسطین، مقام اول را دارند و مسیحیان با به راه انداختن جنگ‌های صلیبی علیه
مسلمانان در مقام دوم قرار می‌گیرند، در حالی که به روایت تاریخ، مسلمانان در این
سرزمین کارنامۀ قابل دفاع و درخشانی داشته و ثابت کرده‌اند که دینداران می‌توانند
در کنار یکدیگر به صورت مسالمت‌آمیز زندگی کنند.
این تفاوت
فاحش به این دلیل بوده است که پیروان دو دین یهودیت و مسیحیت در دوران سلطه بر این
سرزمین همواره قرائت‌های غیر رحمانی، فاشیستی، ارتجاعی و بنیادگرایانه و نژادپرستی
را مدنظر قرار داده و قدس را تنها برای خود خواسته‌اند. به‌ویژه پس از ظهور جنبش
صهیونیسم در جهان و برنامه‌ریزی آنها برای سلطه بر فلسطین، این نوع قرائت فاشیستی،
نژادپرستانه و بنیادگرایانه و ارتجاعی از دین یهود، موجب شد تا بزرگ‌ترین فاجعه
انسانی در سرزمین مقدس فلسطین به وقوع بپیوندد و قدس در چنگال صهیونیسم نژادپرست
گرفتار آید و مردم فلسطین توسط این قوم بی‌ریشه، یا آواره شوند و یا در سخت‌ترین
شرایط، زندگی خود را سپری کنند. ژرفای این تراژدی را می‌توان در اوضاع و شرایط
فلسطینیان که در حقیقت دوزخیان این سرزمین
مقدس به شمار می‌آیند مشاهده کرد. مطالبی که در پی می‌آیند به‌خوبی بیانگر تقدس
این سرزمین هستند.
برگزیده شدن نام مسجدالاقصی توسط خداوند
همان گونه که شهر بیت‌المقدس در طول تاریخ نام‌های
متعددی مثل یبوس، یورشالیم ـ اورشلیم، ایلیا، بیت همیقداش، بیت‌المقدس، قدس و…
داشته است، پرستشگاه کهن و مهم آن نیز که اکنون نزد ما مسلمانان حرم شریف و
مسجدالاقصی نامیده می‌شود، در طول تاریخ نام‌هایی مثل هیکل حضرت سلیمان و… داشته
است. این پرستشگاه را حضرت داوود و حضرت سلیمان به فرمان خداوند بنیان نهادند تا
موحدان در آنجا به عبادت بپردازند و
مسلمانان نیز مثل همه موحدان تاریخ به آن توجه داشتند. به همین دلیل، ابتدا به سوی
آن نماز برپا می‌کردند.
نام
«مسجدالاقصی» را نخستین بار خداوند بزرگ بر این مکان مقدس و پرستشگاه کهن تاریخی
نهاد. مسجدالاقصی از جهت دیگری هم برای مسلمانان حائز اهمیت است و آن، قداست و
اهمیت اسراء و معراج پیامبر اکرم«ص» است که از مسجدالحرام به مسجدالاقصی و از آنجا
به آسمان‌ها صورت پذیرفت.
خداوند تبارک
و تعالی در آیه اول سوره اسراء که موضوع معراج حضرت رسول اکرم«ص» را مطرح کرده
است، چنین می‌فرماید:
«سُبحانَ
الَّذی أَسری بِعَبدِهِ لَیلاً مِنَ المَسجِدِ الحَرامِ إِلَی المَسجِدِ الأَقصَی
الَّذی بارَکنا حَولَهُ ِلنَریهُ مِن آیاتِنا اِنَهُ هوَالسَّمیعُ البَصیر : پاک و منزه است خدایی که در میان شبی بنده خود
(حضرت محمد«ص» ) را از مسجد الحرام به مسجدالاقصایی که پیرامونش را (به حضور و
قدوم خاصان) مبارک ساخت، سیر داد تا آیات خدا را به او بنمایاند. به‌درستی که
خداوند شنوا و بیناست».
بنابراین
فلسطین اولین قبله مسلمین است. افزون بر آن، دومین مسجد اسلام، سومین حرم شریف
(بعد از مکه و مدینه) در آن قرار دارد و بنا به فرموده امام علی«ع» یکی از چهار
قصر بهشتی در دنیا (مسجدالحرام، مسجدالنبی«ص»، مسجد بیت‌المقدس و مسجد کوفه) است.
این شهر برای پیروان هر سه دین ابراهیمی، مقدس است و قبله امت‌های پیشین نیز بوده
است.(۱) در سیزده سال اول بعثت که پیامبر«ص» در مکه زندگی می‌کردند و
نیز تا هفده ماه بعد از هجرت به مدینه، آن حضرت و مسلمانان به سوی مسجدالاقصی نماز
می‌گذاردند.
با مطالعه تاریخ پیامبران، تقدس شهر بیت‌المقدس بیشتر روشن می‌شود.
حضرت
ابراهیم«ع»
هنگامی که
حضرت ابراهیم«ع» در جریان مهاجرت خود از مصر به فلسطین بازگشت، به دستور خداوند در
شهر قدس که در آن زمان یُبُوس نام داشت و به شهر صلح و آرامش (یورشالیم) مشهور شده
بود، اقامت کرد. آن حضرت پس از مدتی به دستور خداوند، قربانگاه و مکان مقدسی را در
این شهر به وجود آورد و آن را بیت‌الله نام نهاد. این مکان مقدس بعدها به بیت‌المقدس
مشهور شد. در حقیقت، با ساخته شدن این قربانگاه، نخستین قدم برای ایجاد تقدس در
شهر بیت‌المقدس برداشته شد و پیامبر بزرگ خدا به دستور خداوند، روح پاکی و تقدس را
به این شهر دمید.
حضرت موسی«ع»
پس از آن که
حضرت ابراهیم«ع» در فلسطین درگذشت، فرزندان و نوادگان آن حضرت (حضرت یعقوب و
فرزندانش) که رهبری عبرانی‌ها را عهده‌دار بودند به مصر رفتند، اما حضرت موسی«ع»
که به‌تازگی ظهور کرده بود، تصمیم گرفت عبرانی‌ها را به فلسطین بازگرداند. در آن
زمان تبهکاری و سرکشی‌های قوم بنی‌اسرائیل به اندازه‌ای افزایش یافت که برای حضرت
موسی«ع» غیرقابل تحمل شد. خداوند نیز به سبب همین نافرمانی‌ها، بنی‌اسرائیل را چهل
سال در بیابان‌ها سرگردان کرد و اجازه نداد به فلسطین بازگردند. این وضع ادامه
یافت تا آنکه عمر حضرت موسی«ع» به پایان رسید. در شهر قدس بود که خداوند تبارک و
تعالی با حضرت موسی«ع» تکلم کرد و به اعتبار این تکلم آن حضرت کلیم الله محسوب می‌شود.
حضرت داوود
و حضرت سلیمان«ع»
پس از آنکه
حضرت داوود به پیامبری برگزیده شد مأموریت یافت بنی‌اسرائیل را به راه راست هدایت
کند. آن پیامبر خدا توانست تبهکاری و شرارت‌های بنی‌اسرائیل را تا حد زیادی مهار و
با فتح بیت‌المقدس و سایر مناطق فلسطین، تمدن جدیدی را بنیان‌گذاری کند. یکی از
کارهایی که حضرت داوود«ع» در جریان بنیان‌گذاری تمدن الهی انجام داد، ایجاد
پرستشگاه و مکان مقدس (مسجد) در محل فعلی مسجدالاقصی است. به همین دلیل، از این
پیامبر خدا نیز به عنوان یکی از بانیان شهر بیت‌المقدس نام برده شده است.
دربارۀ تعمیر
شهر بیت‌المقدس و ایجاد مسجد (پرستشگاه) توسط حضرت داوود، حکایت زیر هم نقل شده
است. پس از آنکه حضرت داوود«ع» بیت‌المقدس را فتح کرد، دربارۀ تجدید بنای شهر و
ایجاد مسجد، از طرف خداوند وحی شد که به مکانی از این شهر (بیت‌المقدس) که فرشته‌ای
با شمشیر برهنه ایستاده است، نگاه کند و مسجد را در آنجا بسازد. هنگامی گه حضرت
داوود«ع» نگاه کرد، یکی از فرشتگان خدا را بالای سنگ مشاهده نمود. با مشاهده
فرشته، حضرت داوود«ع» بدون درنگ به تجدید بنای شهر و بنای مسجد مشغول شد.(۳)
گرچه حضرت
داوود«ع» تعمیر شهر بیت‌المقدس (قدس) و پرستشگاه بزرگ (مسجدالاقصی) را آغاز کرد
ولی فرصت نیافت کار بزرگ خود را به ثمر برساند. هنگامی که آن حضرت متوجه شد مرگ او
نزدیک شده است به فرزندش سلیمان گفت: «ای سلیمان! خداوند به من فرمان داده بود که
مسجد و خانه‌ای برایش در این شهر (بیت‌المقدس) بنا کنم. با اینکه مقدمات کار را
آغاز کرده‌ام، ولی گویا تقدیر خداوند این است که من از این جهان بروم و ادامۀ کار
را به تو بسپارم. اکنون به تو که بعد از من پیامبر و جانشین من خواهی شد، سفارش می‌کنم
که در ساختن این مسجد شکوهمند لحظه‌ای درنگ نکنی».(۴)
پس از وفات
حضرت داوود، پرستشگاهی که بعدها مسجدالاقصی نام گرفت، با شکوه فراوانی توسط حضرت
سلیمان ساخته و شهر قدس مقر سلطنت این پیامبر الهی شد. بنابراین حضرت داوود و حضرت
سلیمان«ع» حدود هشتاد سال در این شهر حکومت کردند.
حضرت
عیسی«ع»
یکی از وقایع
مهمی که در دورۀ تسلط رومیان در فلسطین اتفاق افتاد، تولد حضرت عیسی مسیح«ع» است.
حضرت مسیح در روستای بیت‌اللحم نزدیک قدس دیده به جهان گشود. با تولد حضرت مسیح«ع»
فلسطین به‌ویژه شهر بیت‌المقدس دوران مهمی را آغاز کرد.
حضرت عیسی«ع»
پس از آن که به پیامبری برگزیده شد، از شهر ناصره به سوی بیت‌المقدس حرکت کرد و در
معجزه‌های فراوانی به ظهور پیوست. برخی از معجزه‌های آن حضرت در این سفر را چنین
عنوان کرده‌اند. شفا دادن بیماری که هیچ امیدی به بهبودی او نبود؛ زنده کردن شخص
مرده؛ شفا دادن کسانی که به بیماری صرع و برص مبتلا بودند؛ غذا دادن به چهارهزار
نفر با هفت قرص نان؛ راه رفتن روی آب؛ شفای مردی که دستش خشک شده بود؛ شفا دادن به
افراد فلج و جزامی و … .(۵)
حضرت عیسی«ع» پس
از ورود به بیت‌المقدس، بی‌درنگ به پرستشگاه بزرگ شهر (مسجدالاقصی) رفت و در آنجا
به تبلیغ دین خدا و تعلیم مردم مشغول شد. او در پرستشگاه شهر، هر روز مردم را با
تعالیم الهی آشنا می‌کرد و به آنها اندرز می‌داد. بالاخره با ظهور حضرت عیسی«ع» و
ورود ایشان به بیت‌المقدس، بار دیگر روح خدایی به این شهر دمیده و فصل تازه‌ای
آغاز شد. در این شهر بود که حضرت عیسی«ع» از آنجا به ملکوت رفت.
حضرت محمد«ص»
بیت‌المقدس
جایی است که پیامبر اسلام حضرت محمد«ص» از آنجا به معراج رفت و یکی از معجزات خود
را در آنجا تحقق بخشید. این حادثه یکی از مهم‌ترین وقایع مسجدالاقصی و شهر بیت‌المقدس
در زمان رسول اکرم«ص» است. پیامبر گرامی اسلام در جریان معراج، ابتدا به آن سرزمین
رفت و پس از آنجا به سیر در آسمان‌ها پرداخت. در همین زمان بود که رسول خدا«ص» در
مسجدالاقصی برای پیامبران نماز برگزار کرد.
رسول اکرم«ص»
واقعۀ برپا کردن نماز در مسجدالاقصی و بیت‌المقدس را چنین تعریف می‌کنند: «در همان
حال که با حضرت جبرئیل سیر می‌کردیم، ناگهان او مرا در جایی پایین آورد و گفت: ای
محمد! نماز بخوان. در این هنگام بار دیگر جبرئیل به من گفت:آیا می‌دانی جایی که می‌خواهی
نماز بخوانی کجاست؟
پس از آنکه به
این پرسش پاسخ منفی دادم، جبرئیل گفت: اینجا طور سینا است. همان جایی که خدا با
پیامبرش حضرت موسی«ع» سخن گفت. بار دیگر حرکت کردیم و به سیر خود ادمه دادیم. خدا
می‌داند که چه اندازه حرکت کرده بودیم که جبرئیل بار دیگر مرا پایین آورد و گفت:
این جا نیز نماز بگزار.
پس از آنکه
نماز خواندم، جبرئیل به من گفت: ای محمد! می‌دانی کجا نماز می‌خوانی؟ پاسخ دادم:
نه، نمی‌دانم. جبرئیل گفت: اینجا بیت‌اللحم است. از آنجا به سوی بیت‌المقدس به راه
افتادیم در آن جا بُراق(۶) را به حلقه‌ای که قبلاً انبیا مرکب خود را
به آن می‌بستند، بستم و در حالی که جبرئیل همراهم بود، وارد مسجدالاقصی شدم. در
مسجدالاقصی حضرت ابراهیم، حضرت موسی و حضرت عیسی در میان عدۀ زیادی از پیامبران که
خدا می‌داند چه اندازه بودند، حضور داشتند. همه این پیامبران به خاطر من در آنجا
اجتماع کرده و آماده برگزاری نماز بودند. یقین داشتم که جبرئیل جلوتر از همه خواهد
ایستاد و نماز به امامت او برگزار خواهد شد، ولی بعد از آنکه صف نماز مرتب شد،
جبرئیل بازوی مرا گرفت و به جلو برد تا برای آن جمع نماز برگزار کنم…» .(۷)
در احادیث و
روایت‌ها نقل شده است: در ماجرای معراج، علاوه بر آنکه موضوع برگزاری نماز پیش
آمد، جبرئیل به رسول خدا گزارش‌هایی در مورد اماکن مقدس بیت‌المقدس ارائه داد و
ضمن نشان دادن محراب انبیا، سایر ویژگی‌های این شهر و پرستشگاه آن را برشمرد. پس
از آنکه حضرت رسول اکرم«ص» از معراج بازگشت، این واقعه مهم را برای مردم مکه بازگو
کرد و در مورد بیت‌المقدس و مسجدالاقصی فرمود:
«شب گذشته
خداوند بزرگ مرا به بیت‌المقدس برد و آثار انبیا و سکونت‌گاه آنان را به من نشان
داد و… ».
پس از معراج
حضرت رسول اکرم«ص» به مسجدالاقصی، توجه مسلمانان به بیت‌المقدس و پرستشگاه آن
(مسجدالاقصی) بیش از گذشته شد.
در آخرین
روزهای حیات مبارک پیامبر گرامی اسلام«ص» که آن حضرت نمی‌توانست شاهد باشد که شهر
قدس و اماکن و جایگاه‌های مقدس آن که میراث انبیای بزرگ خدا و موحدان مخلص تاریخ
است، در دست ستمگران و فرمانروایان فاسد باقی بماند و آنها در این شهر فساد کنند،
تصمیم گرفت به یکی از آرزوهای خویش جامه عمل بپوشاند و با اعزام سپاه به شام و
فلسطین، این مناطق به‌ویژه شهر بیت‌المقدس را آزاد کند. در پی این تصمیم، فرمان
بسیج و تشکیل سپاه صادر شد و جوان هجده ساله‌ای به نام اسامه بن زیدبن حارثه، به
فرماندهی این سپاه بزرگ انتخاب شد. وی بعد از این فرمان آماده حرکت شد، اما هنوز
سپاه او حرکت نکرده بود که پیکی از مدینه به قرارگاه رسید و خبر آورد که رسول خدا
در حال بسیار سختی است و ممکن است از دنیا برود.
بدین ترتیب،
رسول خدا در حالی رحلت کرد که آخرین فرمان بسیج وی در مورد حرکت به سوی شام و
فلسطین و نجات بیت‌المقدس، عملی نشد.
قرآن مجید
کتاب‌های
آسمانی از قبیل تورات و قرآن کریم نیز بر روی تقدس این سرزمین تأکید داشته و به
ابعادی از آن اشاره کرده‌اند. در قرآن مجید آیات متعددی راجع به فلسطین آمده است
که بیشتر در باره قوم بنی‌اسرائیل در این سرزمین است. در این آیات، عمدتاً به فساد
این قوم در زمین و برتری‌جویی‌های یهودیان اشاره شده است و مفسران نیز تفاسیر
گوناگونی بر آنها نوشته‌اند، از جمله:
ما به بنی‌اسرائیل در کتاب (تورات) اعلام کرده‌‌ایم
که دو بار در زمین فساد و برتری‌جویی بزرگی خواهید کرد. هنگامی که نخستین وعده فرا
رسد، مردانی پیکارجو بر شما می‌فرستیم تا سخت شما را در هم کوبند و حتی برای تسلط
بر شما خانه‌ها را جست‌وجو کنند و این وعده البته قطعی است. سپس شما را بر آنها
چیره می‌کنیم و اموال و فرزندانتان را افزون خواهیم کرد و افراد شما را بیشتر (از
دشمن) قرار خواهیم داد. اگر نیکی کنید، به خودتان نیکی می‌کنید و اگر بدی کنید،
باز هم به خود می‌کنید. و هنگامی که وعدة دوم فرا رسد (آن‌چنان دشمن بر شما سخت
خواهد گرفت) که آثار غم و اندوه در چهره‌های شما ظاهر می‌شود و (آنها) داخل
(اقصی) می‌شوند، همان‌گونه که بار اول وارد شدند و البته آنچه در زیر سلطه خود می‌گیرند،
درهم می‌کوبند.»(۸)
در آیات فوق از
دو انحراف اجتماعی بنی اسرائیل که منجر به فساد و برتری‌جویی می‌شود، سخن به میان
آمده است. به دنبال هریک از این دو، خداوند مردانی نیرومند و پیکارجو بر آنها مسلط
می‌کند تا آنان را سخت مجازات کنند و به کیفر اعمالشان برسانند. همچنین، بیانگر
این است که تاریخ بنی‌اسرائیل در فلسطین فراز و نشیب بسیار دارد.
افزون بر آیات
پیش گفته، در قرآن مجید تعابیر گوناگونی درباره سرزمین فلسطین آمده است که عبارتند
از:
الف)
سرزمین مبارک
«سُبحانَ
الَّذی أَسری بِعَبدِهِ لَیلاً مِنَ المَسجِدِ الحَرامِ إِلَی المَسجِدِ الأَقصَی
الَّذی بارَکنا حَولَهُ…»(۹)
«پاک و منزه
است خداوندی که بنده خود ـ محمد«ص» را شبانه از مسجدالحرام به مسجدالاقصی که
پیرامونش را به قدم خاصان خود مبارک و پرنعمت کرد، سیر داد تا آیات و اسرار غیب
خود را به او بنماید.»
جمله «بارکنا
حوله» بیانگر این مطلب است که مسجدالاقصی علاوه بر اینکه خود سرزمین مقدس است،
اطراف آن نیز مبارک و پربرکت است. این سرزمین مقدس در طول تاریخ کانون پیامبران
بزرگ خدا و خاستگاه نور توحید و خداپرستی بوده است.(۱۰) از حضرت امام
صادق«ع» نقل شده است: «مسجدالاقصی یکی از مهم‌ترین مساجد اسلام است و عبادت در آن
فضیلت بسیار دارد.»
«و نجیناه و
لوطا الی الارض التی بارکنا فیها للعالمین.»:11)«ما ابراهیم و لوط ـ برادرزاده‌اش
را از شر نمرودیان رهانیدیم و به سرزمین شام که ما برای جهانیان قرار دادیم،
فرستادیم.»
در تفاسیر
آمده است که «الارض التی…» درباره بلاد شام است. یعنی آنچه از زمین کم شود، به
شام افزوده و آنچه از شام کم شود، به فلسطین افزوده شود. گفته می‌شود که فلسطین
سرزمین محشر و منشر است.
ب) سرزمین
مقدس
«یا قوم
ادخلوا الارض المقدسه التی کتب الله لکم.»(۱۲):«ای قوم وارد سرزمین
مقدس شوید که خداوند برای شما مقرر گردانید.»
بنابر نظر
بسیاری از مفسران، الارض المقدسه همان بیت‌المقدس و روستاهای اطراف آن است.
ج) جایگاهی
نزدیک
«واستمع یوم
یناد المناد من مکان قریب.»(۱۳): «آنگاه که منادی از جایگاهی نزدیک ـ
نزدیک‌ترین اماکن ـ ندا سر می‌دهد، گوش فرا ده.»
بنابر مفسران،
مکان قریب همان صخره بیت‌المقدس است. به این دلیل که 18 میل از دیگر اماکن به
آسمان نزدیک‌تر است.
در شماره بعد
آیات و احادیث مربوط به بیت المقدس را بررسی خواهیم کرد.
پی‌نوشت‌ها
۱ـ دایره‌المعارف تشیع، ج 3، ص 558.
۲ـ اسراء (17)، آیه 1.
۳ـ معصومی، علی، قصه‌های اماکن مقدس، بیت المقدس، انتشارات پیام
محراب، پاییز 1380، ص 19.
۴ـ پیشین، ص 20.
۵ـ پیشین، ص 33.
۶ـ مرکب حضرت رسول اکرم«ص» به هنگام معراج.
۷ـ پیشین، صص40-39.
۸ـ سوره اسراء، آیات 7-4.
۹ـ سوره اسراء، آیه 1.
۱۰ـ تفسیر نمونه، ج 12، ص 10.
۱۱ـ سوره انبیاء، آیه 71.
۱۲ـ سوره مائده، آیه 21.
۱۳ـ سوره ق، آیه41.
سوتیترها:
1.
فلسطین سرزمینی است
مقدس که به برکت وجود اماکن مقدسۀ بسیار در آن، از جمله شهر ایلیا که پس از فتح فلسطین
به همت مسلمانان، بیت‌المقدس نام‌گذاری شد، در بین ادیان بزرگ اسلام، مسیحیت و یهودیت
اهمیت فراوانی دارد.
2.
در تفاسیر آمده است که «الارض التی» در آیه « «و نجیناه و لوطا
الی الارض التی بارکنا فیها للعالمین»در باره بلاد شام است. یعنی آنچه از زمین کم شود،
به شام افزوده و آنچه از شام کم شود، به فلسطین افزوده شود. گفته می‌شود که فلسطین
سرزمین محشر و منشر است.