ثقه الاسلام کلینی
اگر روحانیون نبودند ما الان ازاسلام اطلاعی نداشتیم
امام خمینی
حوزه های علمیه ی اسلامی و بخصوص شیعی بعنوان بزرگترین پایگاه اسلامی در طول تاریخ اسلام، مهمترین مهد پرورش «پاسداراسلام» بوده و خواهد بود. اگر امام خمینی می فرمایندکه «اگر روحانیون نبودند ما الان از اسلام اطلاعی نداشتیم.» از عمق یک واقعیت خبر می دهند، وبهترین دلیل بروجود چنین امری، ارائه تاریخ زندگی و شرح حال علمای بزرگ حوزه ها می باشد که ضمنا تحلیلی نیز از تحول و تطور علمی و چگونگی حفظ و گسترش علوم اسلامی را در بردارد. این «احوال» نگاری گذشته ازنشان دادن یک کمیت بی نظیر درکاوش علمی زوایای یک مکتب خاص بنام اسلام جنبه‌ی سازندگی روحی نیرومندی هم داردکه ناشی از تجسم مکتب درفرد موردنظرمی باشد،امیدواریم که مورد توجه خوانندگان قرار بگیرد:
محمدبن یعقوب کلینی، ملقب به ثقه الاسلام کلینی می نویسد:«ازخواص شیعه این است که در سرهر صدسال هجری (یک قرن) مجددی برای مذهب ایشان است، ودرراس قرن دوم امام رضا(ع) و اول قرن سوم محمد بن یعقوب کلینی و اول قرن چهارم سید مرتضی علم الهدی بوده است.»
وچقدر جالب است که درراس قرن پانزدهم هجری- که همین قرن معاصراست- نوررهبر عظیم الشان ما امام خمینی، عالم را فرا گرفته است، وبدون شک اورا می توان بهترین و کاملترین مصداق تجدید کننده ی مذهب دانست.
شرح حال کلینی
متاسفانه ازاینکه دانشمند بزرگوار و افتخار عالم تشیع مرحوم کلینی درقرن سوم هجری می زیسته اطلاع مختصری از زندگی پرخیر و برکت وی دردست است و تاکنون نقاط مبهم و نامعلوم فراوانی در شرح حال زندگی اش موجود است که علیرغم تلاشها و تحقیقات زیادی که امروزه بعمل آمده، بی نتیجه مانده و پرده از ان سالیان درازی که این وارث انبیا درخدمت به اسلام و مسلمین سپری کرده هم چنان برداشته نشده است.
آنچه از تاریخ می توان استفاده کرد این که کلینی،ثواب خاص امام زمان(ع) را درک کرده و بسیاری از احادیث و اخبار را از مصدر اصلی و دست اولش اخذ کرده است.
سال ولادت مرحوم کلینی معلوم نیست، ولی سال وفاتش را ۳۲۸یا ۳۲۹ هجری ذکرکرده اند .مکان ولادت او قریه ای است به نام کلین که لقب آن بزرگوار مشتق از اسم همین قریه است.کلین قریه ای است در ۳۸ کیلومتری جنوب غربی شهر ری، و از این قریه فقها و محدثین زیادی برخاسته اند که از ان جمله محمد بن یعقوب کلینی «ثقه الاسلام» و دایی او مرحوم «علان» است.
مرحوم کلینی مدنی درکلین به امامت و رهبری تشیع پرداخت، و سپس به بغداد هجرت کرد و در انجا نیز به تدریس علوم اهل بیت اشتغال داشت.
نجایی می گوید: «او در زمان خود، شیخ و پیشوای شیعه بود درری، و حدیث را ازهمه بیشتر ضبط کرده و بیشتر از همه مورد اعتماد است.»
ابن طاووس حلی می گوید: «توثیق و امانت کلینی مورد اتفاق همگان است.»
ابن اثیر صاحب کتاب الکامل فی التاریخ می گوید:«او به فرقه ی امامیه درقرن سوم هجری زندگی تازه ای بخشید، و پیشوا و عالم بزرگ وفاضل و مشهود درآن مذهب است.»
ابن حجر عسقلانی می گوید:« کلینی از رؤساء فضلاء شیعه است در ایام مقتدر عباسی.»
ملا محمد تقی مجلسی می گوید:«حق این است که درمیان علماء شیعه مانند کلینی نیامده است، و هرکه در اخبار و ترتیب کتاب او دقت کند درمی یابد که اوازجانب خداوند تبارک وتعالی مؤیّد بوده است.»
محقق حلی درمقدمه‌ی معتبر می گوید: نظربه این که فقهاء ما رضوا ن الله علیهم زیادند و تألیفات فراوان دارند، و نقل اقوال همه ی انها غیر مقدور است. من به سخن مشهورین به فضل و تحقیق وحسن انتخاب اکتفا کرده ام و از کتب این فضلاء به آنچه اجتهاد آنها هویدا است و مورد اعتماد خودشان بوده است اکتفا کرده ام از جمله کسانی که نقل می کنم، از قدمای زمان ائمه، حسن بن محبوب احمد بن ابی بزنطی، حسین بن سعید اهوازی، فضل بن شاذان نیشابوری و یونس بن عبدالرحمن، و ازمتاخرین محمد بن بابویه قمی (شیخ صدوق) و محمد بن یعقوب کلینی .
کتاب کافی
آنچه کلینی را به امامت اسلام در طول قرون و اعصار معرفی کرده،کتاب کافی است، و اینک که از شرح حال این بزرگ مردتاریخ اطلاع زیادی دردست نیست، کتاب کافی،کافی است که عظمت و بزرگواری اورا به ما بشناساند.
شیخ کلینی اولین کسی است که اخبار را مبوّب (تقسیم بندی ) کرده و «الکافی» وی اولین کتاب از کتب اربعه شیعه است، واین کتاب که همچنان مؤلفش بسیار عظیم و افتخار آفرین است دارای ۱۵۱۷۶ حدیث می باشد.
تألیف این کتاب ۲۰ سال طول کشید و هنگامی که کلینی دربغداد بوده است کتاب خاتمه یافته، ولی معلوم نیست شروع کتاب کی ودرکجا بوده است.
شیخ مفید درباره ی کتاب کافی چنین می گوید : «کافی درردیف جلیل ترین کتب شیعه وسودمند ترین آنها است.»
محمد بن مکی عاملی «شهید اول » می گوید: « کتاب کافی در علم حدیث است، و شیعه مانندش را ننوشته است.»
شیخ زین الدین «شهید ثانی» می گوید: «بجان خودم هیچ نویسنده ای مانند کافی رابرشته تألیف درنیاورده است،وقدر و منزلت کلینی و جلالت او ازاین کتاب نمایان است.»
محقق کرکی می گوید: « این کتاب از احادیث شرعی و اسرار دینی مقداری جمع آوری نموده که درکتاب دیگری یافت نمیشود.»
«کافی» شریفترین وکاملترین وجامعترین کتاب است،زیرا که درمیان آنها شامل اصول و خالی از عیب و فضول است.»
مولی محمد امین استرآبادی در کتاب فوائد المدینه می گوید:« ما از اساتید و علمای خود شنیده ایم که در اسلام کتابی تألیف نشده که برابریا نزدیک کتاب کافی است.
امتیازات کافی
۱- ازاینکه شیخ کلینی درزمان نواب اربعه یا نمایندگان و نایبان خاص امام زمان(عج) می زیسته است، لذا قطعاً ازآنها استفاده ی شایانی درمورد احادیث کرده است، و از این رو بیشتر می توان به کتاب وی اعتماد کرد.والبته این بدان معنی نیست که تمام احادیث را بدون تحقیق بپذیریم، بلکه باید اهل فن آنها رامورد بررسی قرار دهند و اسناد و رواه حدیث رابا دقت مطالعه کرده صحیح را از ضعیف تشخیص داده، سپس در دسترس عموم قرار دهند، و این تحقیق می بایست درمورد تمام کتب و مراجع حدیث انجام پذیرد و البته قبل از همه ی انها کتب اربعه ی شیعه که مأخذو منابع اصلی حدیث بشمار میروند، باید زیر نظر متخصصین و دانشمندانی که در علم حدیث و رجال تخصص وافر دارند،مراجعه و تنقیح شوند.
۲- یکی از بزرگان محققین گفته است: «روش کلینی درترتیب احادیث هرباب این است که حدیث درست تر وصحیح تر را در اول باب قرار داده و سپس به احادیث مجمل و مبهم می پردازد، ازاین جهت احادیث آخر هرباب غالبا خالی از ابهام نیست.»
۳-یکی از امتیازات کافی این است که کلینی سلسله سند را تا به امام، درهرحدیث نقل می کند، و آنجا که صدر سند را حذف کرده است، جایی است که ازکتاب دیگر نقل کرده، و سلسله ی سند رابه آن کتاب حواله می دهد.
تألیفات کلینی
آنچه درکتب تراجم نقل شده پنج کتاب دیگراز شیخ کلینی نقل کرده اند:
۱- کتا ب تفسیر الرؤیا
۲- کتاب الرجال
۳- کتاب الرد علی القرامطه
۴- کتاب الرسائل (رسائل ائمه علیهم السلام)
۵-کتاب ما قیل فی الائمه من الشغر
وفات کلینی
کلینی درسال ۳۲۸یا ۳۲۹ هجری در بغداد وفات کرد و در مقبره ی خود در باب الکوفه بغداد بخاک سپرده شد.مقبره ی او در سمت شرقی دجله نزد باب جس عقیق واقع شده است. وقرنها است که شیعیان بزیارت آن بزرگوار می روند، و برادران اهل تسنن هم براحترام آن مقبره و تعظیم کلینی اتفاق دارند.
علامه مجلسی می گوید: «مقبره ی کلینی در مولوی خانه ی بغداد است، و به «شیخ المشایخ» معروف است و عامه و خاصه آنرا زیارت می کنند.من از جماعتی از شیعیان شنیدم که ان مقبره محمدبن یعقوب کلینی است و خودم اور ا در همانجا زیارت کردم.»
