قمست چهاردهم
دکتر سید حسن عارفی جحه الاسلام هاشمی
روش شیر دادن به نوزاد
رژیم غذائی مادران شیرده رژیم غذائی مادران شیرده رژیم غذائی شیرده باید حاوی مواد غذائی کافی از نقطه نظر علم تغذیه باشد. ازآنجمله است مواد گوشتی کافی،ویتامینها،مواد معدنی ( دو ماده اخیر در سبزیجات ومیوه جات به مقدار کافی وفراوان موجود است) خوردن شیر به مقدار یک لیتر در روز توسط مادران شیرده توصیه شده است،ولی باید مواظب بود خوردن شیر به مقدار فوق سبب کاهش اشتهای مادر وکاهش خوردن مواد غذائی ضروری مثل نان،گوشت، سبزیجات ومیوه جات نشود. در صورتیکه مادر شیر ده حساسیت به شیر داشته باشد یا ایجاد ناراحتی گوارشی نماید،توصیه میشود روزانه یک گرم کلسیم توسط مادر خورده شود. توصیه میشود مادران شیرده حداقل روزانه۳ لیتر آب (مایعات)میل کنندواز فقرآب بدن پرهیز کنند.( در حدود ۱۲- لیوان بزرگ آب یا مایعات ) وچون خوردن آب ومایعات به مقدار کافی وحداقل ۳ لیتر در روز توسط همۀ محققین ضروری بنظر میرسد، گرفتن روزه برای مادران شیرده موضوعی است قابل طرح.اینجانب از نقطه نظر پزشکی گرفتن روزه برای مادران شیرده را مخصوصا در روزهای طولانی فصول گرم و در محیط های گرم توصیه نمی کنم زیرا احتمال ضرر برای مادر ونوزاد از یک طرف و کاهش شیر ویا قطع شیر از طرف دیگر امکان پذیر است. رژیم مادران باید بگونه ای باشد تا ازیبوست مزاج رنج نبرند.رژیم غذائی غنی از سبزیجات ومیوه جات و نان گندم که سبوس آنرا نگرفته باشند ومصرف مایعات وآب به مقدار کافی درمان خوبی برای یبوست می باشد.
موادی که مادران شیرده نباید مصرف کنند
۱- کشیدن دخانیات در دوران شیردادن ( دخانیات برای همۀ موجودات زنده مضر،سم کشنده ومصرف آن بهر نحوی از نظر پزشکی ممنوع است)ممنوع ومضراست توسط America Academyo Pediatrics ثابت واعلان شده است، نوزادانیکه دربین والدین معتاد به دود زندگی می کنند،بیشتر از بچه هائیکه درخانوادۀ غیر دود کش زندگی می کنند مبتلی به ناراحتی ریوی وعفونت های ریوی می شوند.
۲- مصرف بعضی مواد توسط مادران شیرده ممکن است سبب ایجاد ناراحتی گوارشی،ایجاد اسهال ومدفوع شل وآبکی شود. بنابراین به مادران شیرده توصیه می شود ازخوردن مواد ذیل مثل توت فرنگی،پیاز،سیر،کلم،شوکولات، ادویه جات ومواد محرک که در غذاها،بعنوان چاشنی مصرف میشود، پرهیز کنند.زیرا مواد ذکرشدۀ فوق گاهی سبب اسهال وتکرر دراجابت مزاج در نوزادانی میشود که مادران آنها مواد فوق را میل کرده ونوزادان خود را شیر میدهند. مادران شیرده میتوانند غیر از مواد ذکر شدۀ فوق از هرگونه مواد غذائی سالم وشناخته شده که حساسیت به آنها ندارند،استفاده کنند. توصیه میشود از مصرف گیاه ها وغذاهائی که ترکیبات آنها از نقطه نظر پزشکی روشن نیست پرهیز کنند. زیرا گیاهان بقول معروف،طبی،ممکن است دارای اثری آرام بخش یامسکن یا ملین باشد ولی چون ناخالصی ومواد مضر دیگر ممکن است درآن گیاه وجود داشته باشد مصرف آنها مضر خواهد بود. چه موادی از شیر مادر عبور می کنند عدۀ بی شماری از داروها اگر توسط مادر شیرده مصرف شوند از شیر عبور کرده وممکن است عوارضی داروئی در نوزاد بوجود آورد. ذکر نام داروهائی که میتوانند بوجود آورد. ذکر نام داروهائی که می توانند از شیر عبور کنند وتولید عوارض داروئی در نوزاد نمایند بی شمار واز این مقوله خارج است. ولی آنچه باید تاکید شود، مصرف هر دارو درمادران شیرده باید با نظر پزشک حاذق وعالم ومطلع انجام شود. و در صورتیکه مادر شیرده با مصرف داروئی علائم جدید در نوزاد مشاهده میکند،فوری باید دارو را قطع وبا پزشک متخصص اطفال وبزرگسالان وزنان ومامائی تماس حاصل کند. نکاتی چند در ارتباط با تغذیۀ نوزاد بلافاصله بعد از تولد
۱- بعد از تولد در چند روز اول زندگی دوران شیرخوارگی کمی از وزن نوزاد کاسته میشود، بنابراین کاهش وزن نوزادی که از شیر مادر تغذیه می کند، دلیل کم بودن شیر مادر یا دلیل کمی ارزش غذائی شیر مادر نیست.
۲- اکثرا نوزادان درسه روز اول بعد از تولد کمی خواب آلوده وکمتر به نوشیدن شیر علاقه میدهند ولی این نوزادان در روز چهارم بیدارتر شده وهوشیارتر وعلاقه بیشتری به نوشیدن شیر دارند. (البته تشخیص این خواب آلودگی طبیعی وعدم علاقه نوازد به نوشیدن شیر را با بیماریهایی مثل مننژیت وعفونت خونی یا بیماریهای مادرزادی قلب نباید اشتباه نمود)
۳- مصرف بعضی داروها توسط متخصصین زنان ومامائی موقع وضع حمل ممکن است، سبب خواب آلودگی وبی حالی نوزاد بعد از تولد شود ونوزاد تا چند روز قادر به مکیدن سینۀ مادرویا نوشیدن شیر نمی باشد. ومطابق مطالعات KronBrazleton مادرانی که درموقع وضع حمل از مواد مسکن وآرام بخش برای زایمانهای کم درد وبدون درد استفاده کرده، نوزادان آنها تا چند روز بعد از وضع حمل دارای قدرت مکیدن کمتراز طبیعی وهوشیاری آنها نیز کمتر از طبیعی واکثرا خواب آلود بوده اند. بنابراین مادری که همه گونه دردهای نه ماهه حاملگی را تحمل کرده وتمام ناراحتی های بعدی را قبول نموده است، مسلما حاضر خواهد بود در موقع وضع حمل مختصری درد راتحمل کند وداروهای مسکن قوی وآرام بخش به او تجویز نشود زیرا این داروها ممکن است سبب ناراحتی مغزی نوزاد گردند.
۴- نوزادانی که در چند روز اول تولد خواب آلوده اند باید توسط پزشک متخصص بدقت مورد بررسی قرار گیرند وتحریک کف پای نوزاد ویا تکان دادن پای نوزاد وبیدار کردن نسبی آنها برای نوشیدن شیر اکثرا مفید واقع نمی شود.
۵- وضع خوابانیدن نوزاد بعد از اتمام نوشیدن شیر:
الف- بهتر است قبل از خوابانیدن نوزاد در گهواره یا در بستر او ۵-۱۰ دقیقه نوزاد را در حال نشسته نگه داشت تا هوای خورده شدۀ موقع نوشیدن شیر با آروغ زدن از معده خارج شود. دفع این هوا نشسته مانع دفع شیراز معده خواهد شد.
ب- توصیه میشود نوزاد را روی دندۀ راست یا روی شکم در بستر بخوابانند. خوابانیدن نوزاد به پهلوی راست(روی دندۀ راست) و روی شکم چند فایده داردکه عبارتند از:
۱- تخلیه محتویات معده بداخل روده در وضعیت های فوق آسانتر وبا سرعت بیشتر انجام می شود. بنابراین در جذب شیر نوشیده شده تسریع ودر احساس گرسنگی نوزاد کمک می کند. ۲- چون شیر نوشیده شده در وضعیت های فوق زودتر معده را بطرف روده ترک می کند،احتمال آنکه توسط قی واستفراغ به خارج از دهان ریخته شود کمتراست.
۳- مهمترین فایده خوابانیدن نوزاد از نقطه نظر طب،پیشگیری آن است که نوزاد با قی کردن شیر ومحتویات معده که حاوی مواد ترشح شده توسط معده می باشد واسید معده نیز از آنجمله است،ممکن است محتویات معده وارد دستگاه تنفس شده وایجاد ناراحتی های مختلف ریوی نماید. عوارض ریوی بصورت تحریک بیماری تنفسی وتنگی نفس وگاهی عفونت های ریوی وحتی انسداد مجاری تنفس ومرگ نوزاد شود.بنابراین توصیه میشود واصرار داریم نوزاد بعد از شیر دادن در گهواره یا بستر به پشت (طاق باز) خوابانیده نشود. زیرا علاوه برآنکه این وضعیت خوابانیدن سبب تاخیر در تخلیۀ معده واحتمال قی کردن بیشتر است احتمال قی کردن واستفراغ و وارد شدن محتویات معده( شیر ومواد اسیدی ودیگر مواد آنزیمی ) بداخل راه تنفسی وخفگی طفل نیز بیشتر خواهد بود. عوارض ریوی ناشی از استفراغ و وارد شدن محتویات معده بداخل مجاری تنفسی را در طب Aspiration نامند،که ممکن است ورود این مواد بداخل مجاری تنفسی سبب تحریک مجاری تنفس،سرفه وگاهی باعث عفونت ریوی وتولید کانونهای عفونی در ریه وحتی خفگی Asdhyxia شود. معیارها وعلائمی که تعیین کننده کافی بودن شیر مادر است عبارتند از:
- نوزاد بعد ازنوشیدن شیر۲-۴ ساعت بخوبی وآرامی استراحت کند.
- ۲- توزین هفتگی یا ماهانه نوزادنشان دهندۀ افزایش وزن نوزاد بوده و مسیر صعودی را طی کند. وزن کردن روزانۀ نوزاد توصیه نمی شود،زیرا اغلب سبب ایجاد نگرانی در مادر وافراد خانواده می شود. نکتۀ دیگر :بعضی نوزادان بقول معروف خواب سبک داشته Light Sleepers هستند. و این نوزادان احتیاج به تماس ممتد ومدام با بدن مادر درماههای اول تولد دارند. بنابراین بیداری وبیدار شدن این چنین نوزادان بعد ازآنکه نوزاد را ازپستان مادر جدا می کنند وبداخل بسترش می گذارند، حاکی از گرسنگی طفل نیست،بلکه بعلت آنست که تماس بدن نوزاد با بدن مادر قطع شده و نوزاد از گروه خواب سبکها می باشد. وبا قطع تماس بدن طفل از بدن مادر از خواب بیدار می شود. درحقیقت طفل شاکی از قطع تماس بدنی او با بدن مادراست وگریه وفریاد او ناشی از جدائی است نه گرسنگی. جالب آنکه برعکس آن چیزی که عده ای فکر می کنند گریۀ طفل تنها ناشی از گرسنگی است صحیح نیست،زیرا درد جدائی نوزاد از محبوبش آنقدر دردناک و جانسوز است که خواب بعد از شیر خوردن را از نوزاد خواهد گرفت وبا فریادها وگریه ها نشان میدهد که جدائی یک عمل زشت وناپسند بوده واو باهمۀ ناتوانی به این گونه به آن اعتراض می کند.
۳- موقعی که مادر نوزاد خود راشیر می دهد،اگر نوزاد از پستان راست شیر می نوشد، مادر متوجه می شود از پستان چپ شیر چکه چکه به پائین می ریزد. این را Let Down Reflex یا Milk Ejecton Reflex نامند وعلامت خوبی درارتباط با کافی بودن شیر مادر است.
۴- توزین نوزاد قبل وبعد از هر دو مرحله شیر دادن وتعیین ما به التفاوت دو وزن قبل وبعد ازشیر دادن که معین کننده شیر نوشیده شده توسط نوزاد است طریقه دیگری برای مقدار شیر نوشیده شده توسط نوزاد می باشد،اما بعلل مختلف طریقۀ فوق توصیه نمی شود. زیرا دقیق نبودن ترازو وهمانگونه که قبلا گفته شد تفاوت درمقدار شیر نوشیده شده در مراحل مختلف تغدیۀ نوزاد، سبب ایجاد نگرانی در مادر واطرافیان می شود وایجاد نگرانی در ما در سبب کاهش ترشح شیر در مرحلۀ بعد می گردد. وبتدریج شیر مادر قطع خواهدشد. ۵- روشی است که بصورت آزمایشی روی نوزاد انجام می شود،بدین صورت که بعد از آنکه نوزاد شیرمادر را از هر دو پستان نوشید، یک شیشه پر از شیر مصنوعی به طفل ارائه میشود. اگر طفل از شیر مصنوعی به مقدار زیاد نوشید معلوم می شود که نوزاد شیر کافی ازسینۀ مادر دریافت نکرده وهنوز گرسنه است وبقیۀ اشتهای نوزاد با شیر مصنوعی تامین شده است.مطلب فوق را Test Bottle نامند. آزمایش فوق بر روی نوزادان توصیه نمی شود. زیرانوع بشر اصولا استراحت طلب وبعبارت ساده تر تنبل است. نوزادی که به او یک شیشه شیر مصنوعی وپستانک با سوراخ خروجی شیر وسیع ارائه دهیم ونوزاد با زحمت کمی و با مکیدن سهل تر مقداری شیر میل کند دردفعات بعد پستان مادر را رها کرده وسر ازطرف پستان مادربطرف دیگر خواهد برد. بعبارت دیگر پستان را طرد می کند وخواهان شیشۀ پستانک دار با سوراخ بزرگ خواهد بود. مطلب فوق بارها به ثبوت رسیده که به مادری نگران توسط پزشکی کم تجربه شیر کمکی توصیه شده است وشروع شیرکمکی سبب قطع شیر مادر وعدم علاقۀ نوزاد به ادامۀ نوشیدن شیر از پستان شده است.نکته عملی قبل از آنکه راجع به ناکافی بودن شیر مادر قضاوت کنیم وتصمیم گیری نمائیم نکات ذیل را باید در مد نظر بیاوریم وسئوالات زیر را جواب دهیم.
۱- آیا اشتباهی درتکنیک شیردادن به نوزاد وجود دارد یا نه؟
۲- آیا عواملی درارتباط با نوع غذای مادر وحالتهای هیجانی وروحی و رژیم غذائی مادر و مسائلی در ارتباط با محیط زندگی مادر مثل غم وغصه،نگرانی و یاس وجود دارد یا نه؟ ۳- آیا اختلالات فیزیکی درنوزاد،بیماری در نوزاد ویا نکات متذکر شده فوق وجود دارند که دخالت در نوشیدن شیر یا افزایش وزن می کنند،یا نه ؟
به مادران شیرده توصیه می شود ازکشیدن دخانیات در دوران شیر دادن وهمچنین از مصرف گیاه ها وغذاهائی که ترکیبات آنها از نقطه نظر پزشکی روشن نیست،پرهیز کنند ادامه دارد