مهدی حلفی
سوریه با سابقه‌ای چند هزار ساله یکی از کشورهای مهم منطقه و دمشق پایتخت آن یکی از شهرهای مهم جهان اسلام است. در کشور سوریه پیروان مذاهب و ادیان مختلفی زندگی می‌کنند. یکی از اقلیت‌های مذهبی در این کشور شیعیان هستند که سابقه‌ای دیرینه دارند.
شیعیان؛ اقلیتی کوچک در سوریه
هر چند آمار رسمی از تعداد شیعیان سوریه وجود ندارد، اما حدوداً یک تا دو درصد جمعیت سوریه یعنی رقمی بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار نفر را تشکیل می‌دهند. شیعیان سوریه در مناطق مختلف آن کشور، به‌خصوص در شهرهای نبل و الزهرا در استان حلب، فوعه و کفریا در استان ادلب، شهر بصری الشام در استان درعا، روستای حطله در استان دیرالزور، شهر حمص و روستاهای اطراف آن، منطقه زینبیه در حومه دمشق، شهر لاذقیه و شهر مصیاف در استان حماه سکونت دارند.
شیعیان سوریه اقلیتی کوچک در این کشور ناآرام هستند که در طول سال‌های اخیر از سوی گروه‌های تکفیری مورد هدف بیشترین حملات قرار گرفته و هزاران تن از آنان به شهادت رسیده‌اند؛ اما این جنایت‌ها بازتاب چندانی در رسانه‌های جهان پیدا نکرده‌اند.
شیعیان سوریه در گذر تاریخ
سابقه حضور شیعیان در سوریه به قرن‌های اول اسلام می‌رسد. تشکیل دولت حمدانی در قرن چهارم قمری که یکی از مراکز قدرتش در شهر حلب سوریه بود، باعث گسترش مذهب تشیع در میان مردم سوریه، به‌خصوص مردم حلب شد. روند رو به گسترش مذهب تشیع در سوریه تا زمان به قدرت رسیدن صلاح‌الدین ایوبی در قرن ششم ادامه پیدا کرد، ولی او بسیاری از شیعیان سوریه را قتل عام کرد. در قرن‌های بعد هم با به قدرت رسیدن دولت عثمانی در سوریه، فشار بر شیعیان این کشور افزایش پیدا کرد؛ با حکم مفتیان دولت عثمانی، شیعیان کافر خوانده شدند و قتل‌عام‌های گسترده آنان به‌خصوص در شهر حلب رخ داد.
زمانی اکثر ساکنان شهر حلب سوریه شیعه بودند، اما پس از قتل‌عام شیعیان این شهر به دست دولت عثمانی، تعدادشان بسیار کم شد و شیعیان سوریه از یک گروه بزرگ جمعیتی به اقلیتی کوچک در این کشور تبدیل شدند.
جنایت‌های تروریست‌ها در حق شیعیان سوریه
شیعیان سوریه که عموماً از افراد عادی و مشغول کارهای آزاد بودند و کمتر در مشاغل نظامی و دولتی حضور داشتند، از همان روزهای اول ناآرامی‌ها در این کشور، از سوی تروریست‌ها، هدف ترور و گروگان‌گیری قرار گرفتند و در رسانه‌های وهابی و حامی تروریست‌ها این گونه مطرح شد که آنان مزدور ایران هستند و باید به هر قیمتی از بین بروند. علمای وهابی هم تبلیغات زیادی را علیه مناطق شیعه‌نشین سوریه به راه انداختند و حتی مردم را تشویق کردند تا با کمک‌های مالی خود به موشک‌باران مناطق شیعه‌نشین یاری رسانند.
در ابتدا اغلب عملیات‌های تروریست‌ها بر ضد شیعیان این کشور به صورت ترور بود و مردان شیعه سوری اعم از روحانیون، پزشکان و حتی مکانیک‌ها در منزل، محل کار، خیابان‌ها و جاده‌ها ترور می‌شدند. در ادامه در برخی از مناطق شیعه‌نشین در شهرهای دمشق و حمص توسط گروه‌های تروریستی بمب‌گذاری‌های متعددی صورت گرفتند که منجر به شهادت ده‌ها تن از شیعیان شدند. تروریست‌ها در نهایت با هدف اشغال این مناطق به آنجا حمله کردند.
برخی از شهرهای شیعه‌نشین سوریه همچون نبل، الزهرا، فوعه و کفریا سال‌های سال در محاصره گروه‌های تروریستی بودند و این گروه‌ها مانع از ورود مواد غذایی و دارو به این مناطق می‌شدند تا شیعیان برای ماه‌ها و سال‌ها از گرسنگی رنج ببرند، اما در برابر این فجایع، صدای اعتراضی از کشورها و نهادهای بین‌المللی بلند نشد.
تروریست‌ها برای ضربه زدن به شیعیان سوریه دست به هر اقدامی زدند و در این راه تمام حرمت‌ها را زیر پا گذاشتند. آنها چندین بار زنان، دختران و کودکان شیعه سوری را در استان‌های حلب و ادلب به گروگان گرفتند و آنها را ماه‌ها در زندان‌هایشان حبس کردند. این افراد غیرنظامی جرمی جز شیعه بودن نداشتند و تروریست‌ها تنها در مقابل آزادی اسرای مسلح خود حاضر به رها کردن آنان شدند.
شیعیان سوریه در خط مقدم نبرد با تروریست‌ها
با ظهور گروه‌های تروریستی در سوریه، مردان شیعه این کشور مجبور شدند سلاح به دست بگیرند تا از جان، مال و ناموس خود دفاع کنند و مانع از اشغال مناطق شیعه‌نشین سوریه شوند.
رزمندگان حزب‌الله لبنان در این راه به کمک شیعیان سوریه آمدند و دوره‌های متعدد آموزش نظامی را برای جوانان شیعه سوری برگزار کردند. علاوه بر این فرماندهان حزب‌الله در مناطق شیعه‌نشین سوریه حاضر شدند و هدایت رزمندگان شیعه سوری را به عهده گرفتند.
پس از آموزش و تجهیز نظامی جوانان شیعه سوری، مسئولیت امنیت مناطق شیعه‌نشین به این جوانان محول شد و آنها حلقه‌های امنیتی و دفاعی را در داخل و اطراف این مناطق ایجاد کردند و توانستند مانع از تسلط گروه‌های تروریستی بر خانه و کاشانه خود شوند.
جوانان شیعه سوری علاوه بر دفاع از مناطق شیعه‌نشین این کشور در عملیات‌های آزادسازی مناطق دیگر سوریه از دست تروریست‌ها هم شرکت کردند و صدها تن از آنها به شهادت رسیدند.
مناطق شیعه‌نشین سوریه
دمشق:
استان دمشق و شهر دمشق یکی از مناطق اصلی زندگی شیعیان سوریه است. پیش از شروع ناآرامی‌ها چهل تا شصت هزار شیعه در استان دمشق زندگی می‌کردند، ولی پس از آن بر تعداد شیعیان این استان افزوده شد.
هزاران تن از شیعیان سوریه در مناطق مختلف شهر دمشق زندگی می‌کنند و حرم حضرت رقیه«س» در مرکز این شهر در طی سال میزبان زائرین شیعه از داخل و خارج سوریه است. مناطقی چون حی الامین، حی امام زین العابدین«ع» و حی امام جعفر صادق«ع»، مناطق شیعه‌نشین این شهر به شمار می‌روند و مساجد و حسینیه‌های زیادی دارند.
برخی از جوانان شیعه دمشق با شروع ناآرامی‌ها با گذراندن دوره‌های آموزش نظامی در قالب گروهی به نام تیپ حضرت رقیه«س» سازماندهی شدند و در اطراف شهر دمشق و نیز مناطقی همچون درعا و حلب با تروریست‌ها جنگیدند و ده‌ها تن از آنان به فیض شهادت نائل آمدند.
منطقه زینبیه دمشق
منطقه زینبیه یا همان سیده زینب در حومه دمشق که حرم حضرت زینب«س» در آن قرار دارد، برای شیعیان سوریه از اهمیت زیادی برخوردار است. هزاران نفر از شیعیان سوریه از چند دهه پیش به‌مرور به منطقه زینبیه مهاجرت کرده‌اند و این منطقه به یکی از مراکز اصلی زندگی شیعیان سوریه تبدیل شده است.
پس از شروع ناآرامی‌ها و ناامن شدن مناطق شیعه‌نشین، برخی از شیعیان که از محل زندگی خود آواره شده بودند، برای زندگی جائی را بهتر از منطقه زینبیه دمشق پیدا نکردند و این منطقه به محل زندگی هزاران تن از شیعیان آواره سوریه تبدیل شد.
منطقه زینبیه دمشق از ابتدای ناآرامی‌ها در سوریه یکی از اهداف حملات گروه‌های تروریستی‌های بوده است، حملاتی که در قالب ترور، گروگان‌گیری و بمب‌گذاری صورت می‌گرفت، اما از تابستان سال ۹۱ این حملات شکل دیگری به خود گرفتند. در ماه رمضان آن سال گروه‌های تروریستی حمله شدیدی را به منطقه زینبیه انجام دادند و اکثر مناطق پیرامونی آن منطقه را اشغال کردند. آنان تا سیصد متری حرم حضرت زینب«س» رسیدند و این بقعه مبارکه را با خمپاره هدف قرار دارند و راه مواصلاتی زینبیه و دمشق را ناامن کردند. البته با حضور ارتش سوریه، رزمندگان حزب‌الله و نیروهای مردمی در منطقه زینبیه، پیشروی تروریست‌ها در این منطقه متوقف شده است.
نیروهای مقاومت هم در ادامه، پاکسازی مناطق اطراف حرم حضرت زینب«س» را شروع کردند و در آبان سال ۹۲ مصادف با ایام محرم، عملیات بزرگی در اطراف حرم صورت گرفت و تمام مناطق اطراف از جمله مناطق السبینه و حجیره آزاد و تروریست‌ها چندین کیلومتر عقب رانده شدند و منطقه زینبیه به عنوان منطقه‌ای امن اعلام شد.
مقاومت مردم منطقه زینبیه در برابر تروریست‌ها باعث شکست نقشه آنها برای سقوط شهر دمشق شد. تروریست‌ها قصد داشتند با محاصره کامل دمشق و قطع راه ارتباطی آن با فرودگاه، پایتخت سوریه را اشغال کنند، ولی نقشه‌شان با مقاومت مردم زینبیه شکست خورد.
در دوره صدام کشور سوریه میزبان هزاران نفر از اتباع عراق بود که برای فرار از ظلم صدام به سوریه مهاجرت کرده بودند. حضور این اتباع عراقی که اغلب شیعه بودند، جان جدیدی در کالبد شیعیان سوریه دمید. شیعیان مهاجر عراقی در تأسیس حوزه‌ها، مساجد، حسینیه‌ها و مراکز فرهنگی شیعی در سوریه، به‌خصوص زینبیه نقش زیادی را ایفا کردند.
در منطقه زینبیه و در مجاورت حرم حضرت زینب«س» یک حوزه علمیه بزرگ با سابقه چند دهه‌ای وجود دارد که نقش شایانی در ارتقای آگاهی شیعیان سوریه داشته است. در این حوزه علمیه، طلاب از داخل و خارج سوریه از جمله کشورهای مختلف آسیایی و آفریقایی مشغول تحصیل هستند.
شهرهای نبل و الزهرا
دو شهر شیعه‌نشین نبل و الزهرا در حومه شمالی استان حلب از مناطق اصلی زندگی شیعیان سوریه هستند. شصت هزار نفر از شیعیان سوریه در این دو شهر که حدوداً بیست کیلومتر از شهر بزرگ حلب فاصله دارند، زندگی می‌کنند.
در اواسط سال ۲۰۱۲ با اشغال بخش اعظم حومه شمالی استان حلب توسط تروریست‌ها، راه مواصلاتی شهرهای نبل و الزهرا و شهر حلب قطع شد و این دو شهر شیعه‌نشین توسط تروریست‌ها محاصره شدند تا اینکه رزمندگان مقاومت، پس از سه سال و نیم در بهمن سال ۹۴ این محاصره را شکستند.
تروریست‌های تکفیری در طول مدت محاصره شهرهای نبل و الزهرا مانع از ورود غذا، دارو و سوخت به این شهرها شدند و اجازه ندادند هیچ کسی به این شهرها وارد یا از آنها خارج شود. آنها در طول این سال‌ها این دو شهر را با هزاران موشک و خمپاره مورد هدف قرار داده و صدها تن از ساکنین غیرنظامی زخمی کرده و به شهادت رسانده‌اند.
شهرهای فوعه و کفریا
این دو شهر در حومه شمال شرقی استان ادلب و در هفت کیلومتری شهر ادلب واقع شده‌اند و محل زندگی چهل هزار تن از شیعیان سوریه هستند. تروریست‌ها بارها به این شهرها حمله کرده و ساکنان آنجا را به گروگان گرفته و یا به قتل رسانده‌اند. اما مصیبت اصلی در پی سقوط شهر ادلب آغاز شد و این دو شهر از فروردین ماه سال ۹۴ به صورت کامل توسط تروریست‌ها محاصره شد، محاصره‌ای به‌مراتب شدیدتر از محاصره شهرهای نبل و الزهرا. به دلیل این محاصره، مواد غذایی و دارو در این دو شهر شیعه‌نشین نایاب شدند و با ادامه محاصره ده‌ها تن از بیماران و کودکان جان خود را از دست دادند.
به علت موقعیت جغرافیایی شهرهای فوعه و کفریا، فاصله تروریست‌ها از این دو شهر خیلی کم و در محورهای مختلف از چند صد متر تا چند کیلومتر است. همین مسئله باعث شده که گروه‌های تکفیری، به‌خصوص جبهه النصره به طمع اشغال این شهرها بارها حملات سنگینی را انجام دهند که با مقاومت جوانان شیعه شکست خورده‌اند.
استان حمص
بیش از هشتاد هزار شیعه در محله العباسیه حمص و بیش از پنجاه روستای این استان از جمله ام العمد، الثابتیه و الغور الغربیه زندگی می‌کنند. تروریست‌ها در سال‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ با حمله به مناطق شیعه‌نشین استان حمص، سعی در اشغال این مناطق داشتند، اما جوانان شیعه ایستادگی و از مناطق خود دفاع کردند. البته تروریست‌ها هنوز هم به دنبال ضربه زدن به شیعیان استان حمص هستند و در سال‌های اخیر سعی کرده‌اند با انفجار خودروهای بمب گذاری شده در مناطق شیعه‌نشین، این مناطق را ناامن کنند و شیعیان این استان را به شهادت برسانند.
پس از شروع ناآرامی‌ها در سوریه، بسیاری از جوانان شیعه استان حمص با گذراندن دوره‌های آموزش نظامی در قالب گروهی به نام «قوات الرضا» سازماندهی شدند تا از مناطق شیعه‌نشین این استان حفاظت کنند. این نیروها علاوه بر استان حمص در مناطق دیگر سوریه ازجمله استان‌های درعا، حلب و ادلب هم حضور پیدا کردند و تا کنون صدها تن از آنان در نبرد با تروریست‌های تکفیری در مناطق مختلف سوریه به شهادت رسیده‌اند.
شهر بصری الشام
در استان درعا در جنوب سوریه حدوداً بیست هزار نفر سکنه داشت که بیش از یک سوم آن را شیعیان تشکیل می‌دادند. متأسفانه این شهر در فروردین ۹۴ به دست تروریست‌ها اشغال شد و شیعیان شهر بصری الشام مجبور به ترک این شهر شدند. پس از شروع ناآرامی‌ها در سوریه، ارتش این کشور و رزمندگان شیعه سوری برای سال‌ها کنترل نیمی از شهر بصری الشام از جمله محلات شیعه‌نشین را در دست داشتند و صدها تن از رزمندگان شیعه سوری برای دفاع از این شهر شهید و مجروح شدند.
گروه‌های تروریستی در فروردین ۹۴ با هزاران فرد مسلح به شهر بصری الشام حمله کردند و شهر سقوط کرد . رزمندگان شیعه سوری به علت قلت نفرات و نیز برای نجات جان زنان و کودکان عقب‌نشینی کردند.
روستای حطله در استان دیرالزور
این روستا که در شرق سوریه قرار دارد، یکی دیگر از مناطق شیعه‌نشین این کشور است و هزار نفر از شیعیان سوریه در این روستا زندگی می‌کردند، اما آنها هم در نهایت مجبور به ترک این روستا شدند. بیش از دو هزار تروریست در خرداد ۹۲ به این روستا حمله کردند. هر چند ده‌ها تن از جوانان از روستا دفاع کردند، اما در نهایت روستای حطله به اشغال تروریست‌ها درآمد و شصت تن از شیعیان از جمله زنان و کودکان قتل‌عام و بقیه آواره شدند و اغلب آنها به منطقه زینبیه دمشق پناه بردند.
شهر القصیر
حومه شهر مرزی القصیر در استان حمص در کنار مرزهای لبنان هم یکی دیگر از مناطق شیعه‌نشین سوریه است. در این منطقه مرزی ده‌ها روستای شیعه‌نشین وجود دارند که ساکنان آنها گرچه اصالتا لبنانی هستند، اما از قرن‌ها پیش در این مناطق زندگی می‌کنند و ملیت سوری دارند.
پس از اشغال شهر القصیر به دست تروریست‌ها، روستاهای شیعه‌نشین این شهر هم در معرض خطر قرار گرفتند. تروریست‌ها در ابتدا به حملات خمپاره‌ای و موشکی بسنده کردند، اما در ادامه تعدادی از این روستاها را به اشغال خود درآوردند. این اقدام موجب ورود حزب‌الله به این مناطق شیعه‌نشین شد.
حزب‌الله در ابتدا تنها به ارسال سلاح و آموزش نظامی جوانان این منطقه بسنده کرد، اما پس از اقدام میدانی تروریست‌ها برای اشغال کامل این منطقه شیعه‌نشین، به صورت مستقیم وارد عمل شد و در ابتدای سال ۹۲ در عرض چند ماه، شهر القصیر و تمام روستاهای پیرامون این شهر را آزاد کرد و شیعیان به زندگی خود در این منطقه ادامه دادند.
شهر لاذقیه
شهر ساحلی لاذقیه یکی دیگر از مناطق سکونت شیعیان سوریه و دارای مساجد و حسینیه‌های بسیار است. بخشی از شیعیان این شهر در زمره ساکنان اصلی و بخشی دیگر از مهاجرین شیعه دیگر مناطق سوریه هستند.
شیعیان روستاهای زرزور و معره مصرین در استان ادلب، روستای حوش الصالحیه و شهرک الملحیه در حومه دمشق، شهرهای رقه و طبقه در استان رقه، شهرهای منبج، الباب و دیرالجمال در استان حلب و شهر الشیخ مسکین در استان درعا آواره و مساجد و حسینیه‌های آنان ویران شده‌اند.
اماکن مقدس شیعیان سوریه
در سوریه اماکن مقدس بسیاری برای شیعیان وجود دارند، از جمله حرم حضرت زینب«س»، حرم حضرت رقیه«س»، حرم حضرت سکینه«س»، مرقد حجر بن عدی و مقبره عمار یاسر از اصحاب امام علی«ع». این اماکن نیز از آتش تکفیری‌ها در امان نمانده‌اند.
حرم حضرت رقیه«س»
حرم حضرت رقیه«س» در مرکز شهر دمشق و کنترل آن در دست نیروهای ارتش سوریه است و به همین دلیل از ابتدای ناآرامی‌ها تا کنون امنیت مطلوبی داشته است. البته تروریست‌ها بارها سعی کردند با ترور امام جماعت، تیراندازی به سوی محافظان و نیز پرتاب خمپاره به سوی حرم این امنیت را به هم بریزند، اما با حضور نیروهای محافظ، امنیت کامل در این مکان مقدس برقرار است.
حرم حضرت سکینه«س»
حرم حضرت سکینه فرزند امام علی«ع» در شهرک داریا در حومه دمشق قرار دارد. این بقعه مبارک پس از سقوط شهرک داریا به دست تروریست‌ها افتاد. البته نیروهای ارتش سوریه و حزب‌الله توانستند که کنترل حرم حضرت سکینه«س» را در دست بگیرند، اما تروریست‌ها به حملات خود به حرم ادامه دادند و آنجا را ویران کردند. هم اکنون این مکان مقدس در خط تماس درگیری‌ها قرار دارد و تروریست‌ها در بخش‌هایی از حرم حضرت سکینه«س» حضور دارند.
مقبره حجر بن عدی
مقبره حجربن عدی در ساختمانی در منطقه عدرا در حومه شهر دمشق قرار دارد. تروریست‌ها پس از اشغال منطقه عدرا، تنها به تخریب مقبره حجربن عدی بسنده نکردند، بلکه قبر این صحابی جلیل را هم شکافتند تا به جنازه او برسند، رفتاری که محکومیت‌های بسیاری را از سوی علمای جهان اسلام در پی داشت. این مکان اینک با آزادشدن منطقه عدرا در کنترل ارتش سوریه است.
مرقد عمار یاسر
مرقد عمار یاسر در شهر رقه سوریه با اشغال این شهر به دست تروریست‌های داعشی در ابتدا بسته شد و پس از چند ماه تروریست‌های داعشی با بمب‌گذاری کل مقبره عماریاسر، آن را ویران کردند.
علویان و شیعیان اسماعیلی سوریه
غیر از شیعیان اثنی‌عشری، دو فرقه مذهبی دیگر منتسب به مذهب تشیع یعنی علویان و شیعیان اسماعیلی هم در سوریه ساکن هستند. علویان سوریه تقریباً ۱۰ درصد جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند. هر چند مناطق ساحلی سوریه از جمله استان‌های لاذقیه و طرطوس محل اصلی زندگی علویان این کشورند، اما علوی‌های سوریه در استان‌های دمشق، حماه و حمص هم حضور چشمگیری دارند.
جمعیت شیعیان اسماعیلی نزاری سوریه حدود ۲۵۰ هزار نفر است که تقریباً یک درصد جمعیت کل سوریه را تشکیل می‌دهند. شیعیان اسماعیلی سوریه در استان حماه این کشور، به‌خصوص در شهرهای مصیاف و سلمیه زندگی می‌کنند.
سوتیترها:
۱٫
شیعیان سوریه اقلیتی کوچک در این کشور ناآرام هستند که در طول سال‌های اخیر از سوی گروه‌های تکفیری مورد هدف بیشترین حملات قرار گرفته و هزاران تن از آنان به شهادت رسیده‌اند؛ اما این جنایت‌ها بازتاب چندانی در رسانه‌های جهان پیدا نکرده‌اند.
۲٫
سابقه حضور شیعیان در سوریه به قرن‌های اول اسلام می‌رسد. تشکیل دولت حمدانی در قرن چهارم قمری که یکی از مراکز قدرتش در شهر حلب سوریه بود، باعث گسترش مذهب تشیع در میان مردم سوریه، به‌خصوص مردم حلب شد.
۳٫
روند رو به گسترش مذهب تشیع در سوریه تا زمان به قدرت رسیدن صلاح‌الدین ایوبی در قرن ششم ادامه پیدا کرد، ولی او بسیاری از شیعیان سوریه را قتل عام کرد.
۳٫
در قرن‌های بعد هم با به قدرت رسیدن دولت عثمانی در سوریه، فشار بر شیعیان این کشور افزایش پیدا کرد؛ با حکم مفتیان دولت عثمانی، شیعیان کافر خوانده شدند و قتل‌عام‌های گسترده آنان به‌خصوص در شهر حلب رخ داد.