اسماعیل نساجی زواره
محیط‌زیست امانتی الهی
خداوند زمین را آفرید و آن را دراختیار انسان قرار داد تا ببیند که بشر پس از مطالعه و شناخت لازم، چگونه از این امانت الهی بهره می‌گیرد و با مواهب و نعمت‌های زیست‌محیطی چگونه رفتار می‌کند. قرآن کریم در این زمینه می‌فرماید: « إِنَّا جَعَلْنَا مَا عَلَى الْأَرْضِ زِینَهً لَّهَا لِنَبْلُوَهُمْ أَیُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا.»(۱): ما هر چه را که روی زمین است زینت آن قرار دادیم تا آنان را امتحان کنیم که کدامیک از نظر عمل و رفتار بهتر هستند.»
نعمت‌ها و امکانات زمانی در راستای هدف آفرینش قرار می‌گیرند که از آنها به‌درستی بهره‌برداری و از افراط و تفریط پرهیز شود. محیط زیست متعلق به همگان است و هر انسانی وظیفه دارد که در حفظ و آبادانی آن بکوشد، زیرا سلامت محیط زیست پیوند تنگاتنگ با حیات سالم جامعه دارد. همان گونه که درباره بدن، بهداشت و پیشگیری بر درمان مقدم است، تأمین فضای سبز و محیط زیست سالم بر جبران خسارت‌های ناشی از تخریب محیط زیست مقدم است.(۲) بنابراین یکی از مسائل مهمی که بستر سعادت و کمال انسان را مهیا می‌سازد، داشتن محیطی سالم است تا آدمی بتواند در عرصه آن به تربیت جسم و روان خویش بپردازد.
محیط زیست طبیعی سالم تأثیر بسیار مثبتی بر زندگی انسان دارد. محیط پاک، آراسته و خرم زندگی را شاداب می‌سازد. شنیدن آواز روح‌بخش پرندگان، آهنگ دلربای جویباران، صفای سبز سبزه‌زاران و… فواید درخشانی را برای حیات بشر به ارمغان می‌آورد و آدمی با تماشای این منظره‌ها احساس آرامش، نشاط و آسایش می‌کند. برعکس، آسیب رساندن به محیط زیست و نابودی طبیعت، زیان‌های جبران‌ناپذیری را به زندگی بشر وارد می‌سازد، لذا در آموزه‌های مکتب حیات‌بخش اسلام توجه ویژه‌ای به محیط زیست شده است.
یکی از این راهبردها کاشت درخت و توسعه فضای سبز است که تأثیر زیادی در بهداشت زندگی و سلامت محیط زیست دارد. نبی مکرم اسلام«ص» در این زمینه می‌فرمایند: « ثَلاثَهٌ یَجلینَ البَصَرَ : النَّظَرُ إلَى الخُضرَهِ و النَّظرُ إلَى الماءِ الجاری و النَّظَرُ إلَى الوَجهِ الحَسَن(۳) سه چیز مایه روشنایی دیده است: نگاه کردن به سبزی، آب روان و صورت نیکو.» اگر روشنایی و تقویت چشم افراد در دیدن فضای سبز و آب روان است، معلوم می‌شود که ایجاد فضای سبز و احداث بوستان و روان ساختن جوی آب برای سالم‌سازی محیط زیست مطلوب دین اسلام است؛ نه در ایجاد آنها و نه در حفاظت از آنها قصور سزاست و نه در نگهداری منابع زیست‌محیطی و مراتع سستی به‌جاست.(۴)
اهمیت درختکاری
درخت یکی از زیباترین مظاهر خلقت و جلوه‌ای از تجلیات آفریدگار عالم است. به دلیل نقش حیاتی این پدیده باارزش در زندگی تمام موجودات زنده به‌ویژه انسان، کاشت آن در ادیان و فرهنگ‌های مختلف جهان مورد تأکید قرار گرفته است. دین مقدس اسلام در رهنمودهای خود مسلمانان را به کاشت درخت و توسعه فضای سبز تشویق و ترغیب کرده است؛ زیرا درختکاری نماد آبادانی، شاخص سرسبزی، مظهر حیات و باعث لطافت هوا و موجب آسایش انسان و صفا و پاکی طبیعت است.
قرآن کریم می‌فرماید: « وَبَشِّرِ الَّذِین آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ کُلَّمَا رُزِقُواْ مِنْهَا مِن ثَمَرَهٍ رِّزْقاً قَالُواْ هَـذَا الَّذِی رُزِقْنَا مِن قَبْلُ وَأُتُواْ بِهِ مُتَشَابِهاً…؛(۵) به کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند بشارت ده که باغ‌های بهشتی برای آنهاست که نهرها از پای درختانش جاری است. هر زمان که میوه‌ای از آن به آنان داده شود، می‌گویند این همان است که قبلاً به ما روزی داده شده بود و میوه‌هایی که برای آنان آورده می‌شود، همه از نظر خوبی و زیبایی یکسان‌اند.»
کاشت درخت در اسلام در ردیف بهترین و مقدس‌ترین کارهای خیر همچون تعلیم دانش، ساختن مسجد، به ارث گذاشتن کتب علمی و… قرار دارد؛ لذا شایسته است که مسلمانان برای حفظ محیط زیست نسبت به کاشت درخت مبادرت ورزند. نبی‌مکرم اسلام«ص» در این باره می‌فرمایند: « اِن قَامَت السَّاعَه أَی الْقِیَامَه وَفِی یَد أحدکُم فسیله نَخْلَه صَغِیرَه ، فإن اسْتَطَاعَ أَن لَا یقوم من مَکَانَهُ ، حَتَّى یغرسُها فلیغرسها ؛(۶) اگر عمر جهان پایان یابد و قیامت فرا رسد و یکی از شما نهالی در دست داشته باشد، چنانچه به قدر کاشتن آن فرصت باشد، باید آن را بکارد.»
و نیز می‌فرمایند: «اگر مسلمانی درختی را بکارد و پرنده یا انسان یا دیگر حیوانات از میوه آن بخورند، برای او صدقه محسوب می‌شود.»(۷)
شخصی از امام صادق«ع» سئوال کرد که برخی می‌گویند کشاورزی و کاشت درخت مکروه است. آن حضرت در پاسخ فرمودند: « اَزرَعُوا وَ اغرِسُوا فَلا وَ اللهِ مَا عَمِلَ النّاسُ عَمَلاً أحَلَّ وَ لا أطیبَ مِنه ؛(۸) کشاورزی و درختکاری کنید، به خدا سوگند کاری حلال‌تر و پاکیزه‌تر از آن نیست.»
و نیز: «شش خصلت است که انسان مؤمن پس از مرگ از آنها بهره‌مند می‌شود، یکی از آنها کاشت درخت است.»(۹)
حضرت علی«ع» در نامه خود به مالک اشتر می‌فرمایند: « لْیَکُنْ نَظَرُکَ فِی عِمَارَهِ الْأَرْضِ أَبْلَغَ مِنْ نَظَرِکَ فِی اسْتِجْلَابِ الْخَرَاجِ لِأَنَّ ذَلِکَ لَا یُدْرَکُ إِلَّا بِالْعِمَارَهِ وَ مَنْ طَلَبَ الْخَرَاج لِأَنَّ ذَلِکَ لَا یُدْرَکُ إِلَّا بِالْعِمَارَهِ ؛(۱۰) باید کوشش تو در آبادانی زمین بیشتر از جمع‌آوری مالیات باشد؛ زیرا مالیات جز با آبادانی فراهم نمی‌گردد.»
این احادیث و روایات، بیانگر توصیه پیشوایان معصوم«ع» به اهمیت درخت و درختکاری است، اما متأسفانه با پیشرفت تکنولوژی، تخریب جنگل‌ها و نابودی درختان رو به افزایش است و بشر امروزی به این عمل ضداخلاقی خود اعتراف دارد.
توجه به اصول درختکاری
در سیره عملی پیشوایان معصوم«ع» نحوه صحیح کشت درختان مطرح شده است. روایات منقول از آن بزرگواران نشان می‌دهد که در روش کاشت درختان باید دقت شود و کشاورز هنگام کاشت و پیوند درخت باید از شیوه‌های درست و نتیجه‌بخش استفاده کند، وگرنه درختان وی آفت‌زده و کم‌میوه یا بی‌میوه خواهند شد.
رسول اکرم«ص» فرمودند: «حضرت عیسی«ع» از شهری عبور می‌کرد که درختان آن را کرم خورده بود. مردم نزد ایشان آمدند و مشکل خود را با ایشان در میان گذاشتند. آن حضرت فرمودند: داروی این مرض در اختیار خودتان است. شما عادت دارید به هنگام کاشتن درخت اول خاک به پای آن بریزید، در حالی که نباید این کار را بکنید بلکه سزاوار است که اول آب به ریشه‌های درخت بریزید؛ آنگاه خاک بر آن بریزید تا کرم در درختان کرم نکند.» مردم به دستور آن حضرت عمل کردند و این مشکل برطرف شد.»(۱۱)
تأثیر درخت بر جسم و روح
انسان موجودی است اجتماعی که علاوه بر تعامل با همنوعان خود، با طبیعت نیز ارتباط دارد و در پرتو بهره‌مندی از مواهب محیط زیست، استعداد و قوه خلاقیت او شکوفا می‌شود. یکی از مؤلفه‌های مهمی که در جسم و روان انسان تأثیر بسیار مثبت دارد، ارتباط با فضای سبز است که موجب نشاط و موجد انگیزه برای حرکت به سوی رشد و تکامل است. تماشای گیاهان و نگاه به منظره‌‌های زیبا و دلربا از مواردی است که ره‌یافت‌های علم روان‌شناسی بر آن مهر تأیید زده است.
درختان، مراتع و جنگل‌ها تأثیر بسیار چشمگیری بر جسم و روح آدمی دارند. دین اسلام در آموزه‌های خود مردم را به تماشای گیاهان سرسبز و نگاه به مناظر جذاب آنها دعوت کرده است. تماشای گل‌های رنگارنگ و لطیف، شاخه‌های سرسبز درختان و ترکیب موزون برگ‌ها انسان را غرق در لذت و شادی می‌کند و افسردگی و غم‌‌ها را از بین می‌برد.
امام صادق«ع» در این باره می‌فرمایند: «نگریستن به گل‌های رنگارنگ و درختان چنان لذتی به آدمی می‌بخشد که هیچ لذتی با آن برابری نمی‌کند.»(۱۲)
امام رضا«ع» فرمودند: «بوی خوش، عسل، سوارکاری و نگاه به مناظر سرسبز و خرم باعث نشاط و شادی می‌شود.»(۱۳)
قرآن کریم در چند آیه گیاهان را مایه شادی و خرمی معرفی کرده و فرموده است: «وَأَنزَلَ لَکُم مِّنَ السَّمَاءِ مَاء فَأَنبَتْنَا بِهِ حَدَائِقَ ذَاتَ بَهْجَه؛(۱۴) و خداوند از آسمان آبی را برای شما فرو فرستاد که با آن باغ‌های سرسبز و شادی‌آفرین را رویاندیم.»
طراوت و سرسبزی درختان در انسان انگیزه ایجاد می‌کند و او را به سوی آبادانی زمین و امیدواری به زندگی رهنمون می‌سازد.
محافظت از درختان
درخت امانتی است الهی که چند روزی به دست ما سپرده شده است و همان گونه که گذشتگان آن را برای ما حفظ و نگهداری کرده‌اند، ما نیز وظیفه داریم در حفظ آن بکوشیم. برخی بر این باورند با درختانی که مالک مشخصی ندارند و جزو فضای سبز و جنگل هستند، هر کاری می‌توان کرد. این گونه افراد جنگل را متعلق به خود می‌دانند و علاوه بر اینکه برای چند دقیقه تفریح، شاخه‌های سبز درختان را می‌شکنند و با آن آتش درست می‌کنند، بی هیچ احساس مسئولیتی، آتش افروخته را رها می‌کند و این سهل‌انگاری عامل آتش‌سوزی جنگل و از بین رفتن درختان می‌شود.
اسلام تخریب جنگل و قطع درختان را به‌شدت نهی کرده است. امام صادق«ع» می‌فرمایند: «لا تقطعوا الثمار فیصب الله علیکم العذاب؛(۱۵) درختان میوه دهنده را قطع نکنید؛ زیرا خداوند بر شما عذاب نازل می‌کند.»
و نیز: « إِنَّمَا یُکْرَهُ قَطْعُ اَلسِّدْرِ بِالْبَادِیَهِ لِأَنَّهُ بِهَا قَلِیل؛(۱۶) قطع درخت در مناطق بیابانی جایز نیست، زیرا درخت در آن مناطق کم است.»
حضرت علی«ع» فرمودند: «از عوامل افزایش عمر رها کردن آزار دیگران، احترام به سالخوردگان، صله رحم و پرهیز از بریدن درخت سبز است مگر برای ضرورت.»(۱۷)
نگهداری از درختان در شرع مقدس اسلام به‌قدری اهمیت دارد که حتی حفظ آنها در موقع جنگ با دشمنان هم لازم است. رسول خدا«ص» وقتی که رزمندگان اسلام را به سوی جنگ می‌فرستاد، به آنان سفارش می‌کرد که از قطع درختان بپرهیزند، مگر اینکه ضرورتی در میان باشد.(۱۸)
در زمان آن حضرت، درخت «سدر» در شبه جزیره عربستان فراوان بود. ایشان درباره قطع آن فرمودند: « مَنْ قَطَعَ سِدْرَهً صَوَّبَ اللَّهُ رَأْسَهُ فِی النَّار؛(۱۹) هر کس درخت سدری را قطع کند، خداوند با سر او را در آتش جهنم خواهد انداخت.»
حضرت رضا«ع» فرمودند: «قطع درخت در صورت نیاز و جایگزین کردن درخت به جای آن مانعی ندارد و «قطع ابوالحسن سدرا و غرس مکانه عنبا؛(۲۰) امام کاظم«ع» درخت سدری را قطع کرد و درخت انگوری را به جای آن کاشت.»
روایات مزبور مبین این حقیقت است که قطع نابه‌جای درختان مجاز نیست، ولی بریدن و کندن آنها به منظور بهسازی و کاشت درختان مناسب‌تر مانع ندارد.
از بین بردن فضای سبز و تخریب جنگل‌ها، احداث کارخانه‌های صنعتی در باغ‌ها و مزارع و دخالت غیرقانونی انسان عصر تکنولوژی در حریم طبیعت پیامدهای ناگواری به دنبال دارد و آسیب‌هائی جدی را بر پیکره محیط زیست وارد می‌کند. از این رو، توسعه جنگل‌ها، کاشت درختان و ایجاد هرچه بیشتر فضای سبز از وظایف شرعی و اجتماعی مسلمانان محسوب می‌شود و لذا لازم است که مسئولان حکومت اسلامی و دست‌اندرکاران مسائل زیست محیطی و منابع طبیعی، تمام تلاش و کوشش خود را در این زمینه به کار گیرند؛ زیرا تنها راه حفظ فضای سبز و محیط زیست سالم این است که فرهنگ منابع طبیعی به مصارف عمومی تبدیل شود.
تضمین زندگی حیوانات
طبیعت بدون درخت، ناموزون و نازیباست. درختان نبض زمین‌اند. وجود درخت در صحنه طبیعت علاوه بر اینکه ضامن زندگی انسان است، مایه دوام حیات حیوانات و حتی برخی از گیاهان هم هست؛ زیرا جذب گازهای سمی مثل دی‌اکسیدکربن و تولید اکسیژن توسط درختان که یکی از اساسی‌ترین نیازهای موجودات زنده است، باعث سلامت چرخه طبیعت می‌شود.
کمبود درختان و تخریب جنگل‌ها به‌ویژه در عصر دود و زندگی ماشینی موجب انقراض نسل حیوانات خواهد شد؛ زیرا بسیاری از حیوانات بدون درخت و گل قادر به ادامه زندگی نیستند.
قرآن کریم می‌فرماید: « وَأَوْحَى رَبُّکَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبَالِ بُیُوتاً وَمِنَ الشَّجَرِ وَمِمَّا یَعْرِشُونَ ثُمَّ کُلِی مِنْ کُلِّ الثَّمَرَات؛(۲۱) و پروردگار تو به صورت غریزی به زنبور عسل الهام کرد که از کوه‌ها و درختان و داربست‌هایی که مردم می‌سازند لانه انتخاب کند و شیره گلها را بخورد…»
از این آیه استنباط می‌شود که زنبور عسل حشره‌ای بسیار مفید و به صورت تکوینی از جانب خداوند سبحان مأمور است تا از شاخه‌های بلند و سرسبز درختان برای ساخت کندو بهره بگیرد تا بتواند برای تولید عسل به‌آسانی به شهد گلها و گیاهان دست پیدا کند.
همچنین شاخه‌های بالای درختان بلند قد، بهترین مکان برای لانه‌سازی انواع پرندگان است؛ تولید مثل آنها با تخمگذاری روی درخت صورت می‌گیرد و بدون وجود درخت قادر به انجام این کار نخواهند بود. استراحتگاه بسیاری از حیوانات مخصوصاً پرندگان در شب درخت است. بعضی از حیوانات مثل میمون‌ها درخت را مهم‌ترین مکان برای تغذیه و سرگرمی خود می‌دانند.
فواید درخت
۱ـ ذخیره‌سازی آب:
درختان با تنظیم جریان‌های آبی، جلوگیری از فرسایش آب، باد و خاک، افزایش عمر مفید مخازن آبی و تأمین آب مورد نیاز اراضی کشاورزی پشتوانه‌ای محکم برای زمین‌های کشاورزی دشت‌ها به شمار می‌آیند و در افزایش تولید و ارتقای کیفی محصولات کشاورزی تأثیر به‌سزایی دارند.
اراضی جنگلی به دلیل ریشه دواندن گیاهان و درختان و فعالیت‌های میکرو ارگانیسم‌های موجود در جنگل‌ها، موجب نفوذ نزولات آسمانی در خاک و ذخیره آنها می‌شوند؛ به گونه‌ای که هر هکتار جنگل قادر به ذخیره‌سازی پانصد تا دو هزار مترمکعب آب است. زمان نفوذ یک لیتر آب در جنگل هفت دقیقه است؛ در حالی که در مناطق غیرجنگلی این زمان حدود چهار ساعت طول می‌کشد. به تعبیر دیگر توان نفوذپذیری نزولات در خاک‌های جنگلی حدود سی و پنج برابر بیشتر از اراضی دیگر است.(۲۲)
۲ـ کنترل آب و هوای شهر:
کنترل آب و هوا با تعدیل اثرات نور خورشید و باد و باران که توسط درختان صورت می‌گیرد، تحقق می‌یابد. انرژی خورشیدی در تابستان به وسیله برگ‌های درختان به‌ویژه درختان پهن‌برگ جذب می‌شود و تغییر جهت می‌دهد؛ لذا وقتی مردم در این فصل زیر سایه درخت می‌ایستند، احساس خنکی می‌کنند و از قرار گرفتن در زیر نور خورشید و اثرات زیانبار اشعه ماورای بنفش که در هوای آلوده شهرها تشدید می‌شود، در امان هستند.
درختان گرمایی را که از وجود آسفالت، ساختمان‌ها، اتومبیل‌ها و آلودگی‌ها ناشی می‌شود، کاهش می‌دهند. از نظر علمی، درختکاری آسان‌ترین، ارزان‌ترین و زیباترین راه‌حل برای ایجاد یک شهر خنک است؛ زیرا درختان آب را از ریشه به سمت برگ‌های خود پمپاژ می‌کنند و تبخیر این آبها موجب خنک شدن محیط اطراف می‌گردد.(۲۳)
۳ـ کاهش آلودگی صوتی:
امواج صوتی به وسیله برگ‌ها و شاخه‌های درختان جذب می‌شوند و حتی درختان در پخش و درهم شکستن صداها نیز مؤثرند. کیفیت کاهش صدا توسط درختان و درختچه‌های مختلف بر حسب اندازه برگ، تراکم شاخ و برگ و بلندی درخت متفاوت است.(۲۴)
۴ـ تولید اکسیژن:
درخت با انجام عمل فتوسنتز یکی از منابع مهم تولید اکسیژن مورد نیاز موجودات زنده به شمار می‌آید. هر هکتار جنگل قادر به تولید اکسیژن مورد نیاز حداقل ده نفر در طول سال است. به دلیل تنوع ساختار افقی و عمودی درختان به‌ویژه وجود درختانی با ارتفاع متفاوت، جنگل‌ها در مطلوبیت بهره‌مندی از اثرات فیزیکی، شیمیایی و حرارتی پرتو خورشید برای انسان‌ها تأثیر به‌سزایی دارند.(۲۵)
۵ـ تولید میوه:
میوه بسیاری از درختان مورد استفاده انسان و حیوانات قرار می‌گیرد و در سلامت تغذیه و تأمین ویتامین‌های مورد نیاز آدمی تأثیر به‌سزایی دارد. خداوند متعال در بسیاری از آیات قرآن به درختان میوه‌دار اشاره و ما را به استفاده از آنها دعوت کرده و به تعقل و تدبر در آنها امر فرموده است تا معرفت و ایمان ما نسبت به خالق هستی افزون گردد. قرآن کریم می‌فرماید:
«و هُوَ الَّذِی أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجْنَا بِهِ نَبَاتَ کُلِّ شَیْءٍ فَأَخْرَجْنَا مِنْهُ خَضِرًا نُّخْرِجُ مِنْهُ حَبًّا مُّتَرَاکِبًا وَمِنَ النَّخْلِ مِن طَلْعِهَا قِنْوَانٌ دَانِیَهٌ وَجَنَّاتٍ مِّنْ أَعْنَابٍ وَالزَّیْتُونَ وَالرُّمَّانَ مُشْتَبِهًا وَغَیْرَ مُتَشَابِهٍ انظُرُوا إِلَىٰ ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَیَنْعِهِ إِنَّ فِی ذَٰلِکُمْ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ؛(۲۶) او کسی است که از آسمان باران را فرو فرستاد و هر گیاه را با آن رویاند و سبزه‌ها را از زمین بیرون آورد و در آن سبزه‌ها دانه‌های بر روی هم چیده شده پدید آورد و از درخت خرما خوشه‌های پیوسته به هم و باغ‌های انگور، زیتون و انار که برخی شبیه و برخی نامشابه به هم است خلق کرد. هنگامی که درختان میوه می‌دهند به میوه و طرز رسیدنش بنگرید. همانا در آنها آیات و نشانه‌های قدرت خداوند برای مؤمنان پیداست.»
۶ـ فواید دارویی و بهداشتی:
بسیاری از درختان از قدیم‌الایام در صنعت داروسازی و عطاری مورد استفاده بشر قرار می‌گرفتند. مثلاً از پوست درخت بید برای کاهش تب بیماران استفاده می‌شده است. انسان پس از شناخت ماده تب‌بر (سالیسین) توانست آسپرین را بسازد که مسکن و تب‌بر است. در عطاری بهترین ماده ضد عفونی‌کننده از برگ درخت سدر و سنجد، بهترین رنگ مو از درخت حنا، بهترین مواد خوشبوکننده از چوب درخت عرعر و بهترین نوع عطر برای رفع خستگی از درخت سرو به دست می‌آید.(۲۷)
۷ـ کاهش چاقی در افراد:
در یک تحقیق علمی مشاهده شده است شهروندانی که در مناطق پردرخت زندگی می‌کنند و از فضای سبز بیشتری برخوردارند از لحاظ جسمانی فعال‌ترند و ۴۰ درصد چاقی در آنها کمتر از شهروندانی است که از فضای سبز کمتر برخوردارند.
۸ـ کاهش بیماری آسم (تنگی نفس):
درختان با فیلتر کردن آلاینده‌های هوا باعث کاهش زمینه‌های بیماری آسم و دیگر بیماری‌های تنفسی می‌شوند. محققان دانشگاه کلمبیا به این نتیجه رسیده‌اند کودکانی که در مناطق کم‌درخت و دور از فضای سبز زندگی می‌کنند، بیشتر به بیماری آسم مبتلا می‌شوند. در این تحقیق آمده است که با کاشت ۳۴۰ اصله درخت در هر کیلومتر مربع ۲۵ درصد از بیماری آسم کاهش می‌یابد.(۲۸)
۹ـ تفریحگاه بشر:
بوستان‌ها به سبب انبوه و تراکم درختان سرسبز و باطراوت، محل تفریح و تفرج مردم در شهرها هستند. شهرنشینان حداقل هر چند وقت یک بار برای رفع خستگی و دور بودن از دود و غبار شهر روانه مکان‌های سرسبز و بوستان‌ها می‌شوند تا در هوای پاکیزه و لطیف آن نفسی تازه کنند و در سرسبزی و طراوت آنها شادی و نشاط خود را بازیابند. اما متأسفانه عده‌ای از شهروندان پس از استفاده از این فضای باصفا و زیبا، روی تنه سبز درختان کنده‌کاری می‌کنند و یادگاری می‌نویسند و گاهی به منظور بازی و تفریح شاخه‌های آنها را می‌شکنند و در پایان پس‌مانده‌های غذا و زباله‌های خود را به پای آنها می‌ریزند و محیط زیست را آلوده‌تر می‌کنند.(۲۹)
علاوه بر فواید مزبور، پدید آمدن ارزش‌های زیبایی‌شناختی و هنری، امکان فعالیت‌های جنبی مانند پرورش انواع آبزیان، زنبورداری، تولید قارچ، فراهم ساختن زمینه‌های گردشگری و بسیاری از فواید ارزشمند دیگر، دستاوردهای گرانبهایی هستند که به برکت درختان و توسعه فضای سبز دراختیار بشر قرار گرفته است.
پی‌نوشت‌ها
۱ـ کهف، ۷.
۲ـ مفاتیح الحیاه، عبدالله جوادی آملی، ص ۶۸۹.
۳ـ تحف‌العقول عن آل الرسول«ع»، ابن شعبه حرّانی، ص ۴۰۹.
۴ـ اسلام و محیط زیست، عبدالله جوادی آملی، ص ۲۷۱.
۵ـ بقره، ۲۵.
۶ـ مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، محدث نوری، ج ۱۳، ص ۴۶۰.
۷ـ کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، حسام‌الدین متقی هندی، ج ۳، ص ۸۹۲.
۸ـ اصول کافی، محمدبن یعقوب کلینی، ج ۵، ص ۲۶۱.
۹ـ بحارالانوار، علامه مجلسی، ج ۶، ص ۲۹۳.
۱۰ـ نهج‌البلاغه، ترجمه محمددشتی، نامه ۵۳، ص ۵۷۸.
۱۱ـ وسائل‌الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، حرّ عاملی، ج ۱۳، ص ۱۹۲.
۱۲ـ توحید مفضل، مفضل بن عمر جعفی کوفی، ص ۱۵۴.
۱۳ـ بحارالانوار، ج ۷۶، ص ۲۸۹.
۱۴ـ نمل، ۶۰.
۱۵ـ وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج ۱۹، ص ۳۹.
۱۶ـ اصول کافی، ج ۵، ص ۲۵۴.
۱۷ـ بحارالانوار، ج ۷۳، ص ۳۱۹.
۱۸ـ نک: اصول کافی، ج ۵، ص ۳۰.
۱۹ـ مأخذ قبل، ج ۶۳، ص ۱۱۳.
۲۰ـ مأخذ قبل، ج ۵، ص ۲۶۴.
۲۱ـ نحل، ۶۷ و ۶۸.
۲۲ـ فصلنامه فرهنگ کوثر، شماره ۷۳، بهار ۱۳۸۷، ص ۱۱۶.
۲۳ـ www.Lamerdnevesh.ir
۲۴ـ www.Kayhan.ir/fa/news
۲۵ـ فصلنامه فرهنگ کوثر، شماره ۷۳، ص ۱۱۶.
۲۶ـ انعام، ۹۹.
۲۷ـ www.tebyan.ardebil.ir
۲۸ـ www.land of volunteers.com
۲۹ـ www.hawzah.net
سوتیترها:
۱٫
کاشت درخت در اسلام در ردیف بهترین و مقدس‌ترین کارهای خیر همچون تعلیم دانش، ساختن مسجد، به ارث گذاشتن کتب علمی و… قرار دارد؛ لذا شایسته است که مسلمانان برای حفظ محیط زیست نسبت به کاشت درخت مبادرت ورزند.
۲٫
توسعه جنگل‌ها، کاشت درختان و ایجاد هرچه بیشتر فضای سبز از وظایف شرعی و اجتماعی مسلمانان محسوب می‌شود و لذا لازم است که مسئولان حکومت اسلامی و دست‌اندرکاران مسائل زیست محیطی و منابع طبیعی، تمام تلاش و کوشش خود را در این زمینه به کار گیرند.
۳٫
در یک تحقیق علمی مشاهده شده است شهروندانی که در مناطق پردرخت زندگی می‌کنند و از فضای سبز بیشتری برخوردارند از لحاظ جسمانی فعال‌ترند و ۴۰ درصد چاقی در آنها کمتر از شهروندانی است که از فضای سبز کمتر برخوردارند..
۴٫
درختان با فیلتر کردن آلاینده‌های هوا باعث کاهش زمینه‌های بیماری آسم و دیگر بیماری‌های تنفسی می‌شوند. محققان دانشگاه کلمبیا به این نتیجه رسیده‌اند کودکانی که در مناطق کم‌درخت و دور از فضای سبز زندگی می‌کنند، بیشتر به بیماری آسم مبتلا می‌شوند. در این تحقیق آمده است که با کاشت ۳۴۰ اصله درخت در هر کیلومتر مربع ۲۵ درصد از بیماری آسم کاهش می‌یابد.