حدود هشتاد سال در مورد تعدادی از دانشجویان دانشگاه هاروارد تحقیق و تمام جوانب زندگی آنها دنبال شد تا ببینند راز شاد زیستن آنها چیست؟ در طول این مدت تقریباً تمام آزمایشات جسمی و روانی روی این دانشجویان انجام شد.
شاید از آن تعداد دانشجو در حال حاضر کمتر از تعداد انگشتان دست زنده باشند. هفت نفر از اینها رئیس جمهور آمریکا شدند. اما نکته مهم اینکه تحقیقات نشان می‌دهند که سه عامل برای داشتن یک زندگی خوب لازم است و هر سه عامل به «صله رحم» و ارتباط با دوستان و خانواده برمی‌گردد.
در آموزه‌های دینی ما به‌ویژه در سخنان اهل‌بیت«ع» موارد متعددی ناظر به همین سه عامل هستند. اگر این آموزه‌ها و توصیه‌ها راهنمای عمل قرار گیرند نیاز به تحقیقات هشتاد ساله نیست. از این رو عمل نکردن به توصیه‌های دین اسباب تأسف است. پروفسور والدینگر در سخنرانی خود در باره این تحقیق می‌گوید:
«مردانی که گفته‌اند با خانواده، دوستان و هم‌گروهی‌های خود صمیمی‌ترند، معمولاً خوشبخت‌تر و سالم‌تر از همتایان خود بودند. علاوه بر این طول عمر آنها نیز بیشتر بود. کیفیت زندگی بسیار مهم است، لذا در ازدواج‌ها باید این صمیمیت و همراهی وجود داشته باش. کارهای ساده‌ای مثل وقت گذراندن با دیگران و حفظ روابط ماندگار می‌تواند سلامت فرد را تقویت کند و به زندگانی شاد و طولانی منجر شود.»
گفتنی است این سخنرانی حدود ۴۸ میلیون بازدید داشته است.(۱)
همان طور که اشاره شد در آیات و روایات ما مکرر به این عوامل اشاره شده است.
قبل از اینکه متون دینی را مرور کنیم، لازم به ذکر است که نگارنده به دنبال اثبات این گزاره‌ها نیست که ذوق‌زده شود و نتیجه بگیرد آنچه امروز با تحقیق به دست آمده است قبلاً در ادبیات دینی ما وجود داشته است، بلکه هدف کوتاه کردن راه است، زیرا اگر آموزه‌های دینی مورد توجه و چراغ راه باشند، خیلی سریع‌تر می‌توان به زندگی خوب و با نشاط دست پیدا کرد.
۱٫ ارزش ارتباط با خویشاوندان
پیامبر(ص) فرمودند: «برای به جا آوردن «صله رحم» حتی اگر شده یک سال راه‌پیمایی کن.»(۲)
رفت و آمد با خویشاوندان می‌تواند گره‌گشای بسیاری از مشکلات باشد و وقتی مشکلات نباشند یا کم باشند زندگی، شیرین‌تر و شادتر می‌شود. فتوای فقیهان هم بر این است که در زمینه کمک به دیگران، خویشاوندان بر دیگران اولویت دارند. اکثر مشکلاتی که امید به زندگی را کاهش می‌دهند و عمر را کوتاه می‌کند با ارتباط خویشاوندی کم می‌شود و حتی طبق روایات عمر فردی که عادت به رفت و آمد با اقوام را دارد، زیاد می‌شود.
امام باقر(ع) فرمودند: «صله رحم اعمال را پاک می‌کند، دارایی‌ها را فزونی می‌بخشد و مرگ را به تأخیر می‌اندازد.»(۳) و امام هادی(ع) فرمودند: «آنگاه که خداوند با موسی بن عمران«ع» سخن گفت، ایشان عرض کرد: «پاداش کسی که صله رحم کند چیست؟» خداوند فرمود: «ای موسی! مرگ او را به تأخیر می‌اندازم و سختی‌های جان دادن را بر او آسان می‌سازم.»(۴)
همان‌قدر که در جهت ایجابی، بر رفت و آمد با خویشاوندان تأکید و آثار مثبت آن معرفی شده‌اند، از جهت سلبی، ترک این خصلت پسندیده، مورد نکوهش واقع شده است. در قرآن (سوره محمد:۲۳) آمده است: «کسانی که قطع رحم کرده‌اند، مورد لعنت خداوند قرار گرفته‌اند و خداوند گوش‌هایشان را کر و چشم‌هایشان را کور ساخته است.»
کسانی هستند که قبلاً صله رحم داشته و بعداً قطع ارتباط کرده‌اند. در این صورت وظیفه دیگران این است که ارتباط قطع شده را برقرار کنند. اسلام هم‌افزایی در خصلت‌های بد را نمی‌پسندد و مصداق «تَعاوَنُ عَلَى‌الْإِثْمِ» می‌داند. باید «تَعاوَنُ عَلَى‌الْبِرِّ» داشت و ارتباط برقرار کرد. رسول خدا «ص» می‌فرمایند: «با خویشاوندان خود قطع ارتباط نکن، حتی اگر او چنین کند.»(۵)
قطع ارتباط با خویشاوندان، جامعه را به عزلت‌گزینی و تنهایی می‌کشاند و این تنهایی منشأ بیماری‌های روحی روانی می‌شود و سرمایه اجتماعی انسان را هدر می‌دهد و معتقدند کاهش سرمایه اجتماعی موجب عدم اعتماد اجتماعی و عدم رضایت از زندگی می‌شود که نتیجه‌اش بیماری‌های روحی روانی است.(۶)
۲٫ میزان ارتباط با خویشاوندان
طبیعی است که با توجه به مشغله‌های فراوان و زندگی ماشینی امروز ممکن است موانعی برای ارتباط با خویشاوندان به وجود آید، اما این نمی‌تواند بهانه‌ای برای قطع ارتباط باشد. شبکه‌های اجتماعی شمشیر دولبه هستند و آثار مثبت و منفی زیادی دارند، ولی می‌توانند دورها را نزدیک کنند. با حفظ اصول شرعی می‌توان در گروه‌های خانوادگی عضو و از احوال یکدیگر باخبر شد و به مشکلات یکدیگر رسیدگی کرد. خبرهای خوب و انرژی‌بخش را به اشتراک گذاشت و از خبرهای منفی پرهیز کرد. در زمانی که رسانه‌ها نبودند و مشکلات دیگری برای رفت و آمد عده‌ای از مردم وجود داشت، رسول خدا «ص» می‌فرمودند: «صله رحم کنید هر چند با سلامی.»(۷) امام صادق(ع) فرمودند: «حتی اگر شده با نوشاندن جرعه‌ای آب به خویشاوندان، صله رحم به جای آر و بهترین صله رحم آزار نرساندن به دیگران است.»
۳٫ ارزش دوستی با دیگران
در متون دینی ما افزون بر آن درباره روابط با دوستان غیر خویشاوند هم سفارش شده است. علاوه بر آن مشابه تحقیق دانشگاه هاروارد تحقیقات متعددی صورت گرفته‌اند که رابطه بین داشتن دوستان و شادی در زندگی را نشان می‌دهند. محققین جامعه‌شناسی بر این باورند دوستی و ارتباط با دیگران علاوه بر مزایای روحی و روانی راه دسترسی افراد به منابع و امکانات جامعه را فزونی می‌بخشد.(۸) علاوه بر آن مودت و دوستی و با هم بودن که منجر به همفکری و همدلی و اعتماد متقابل می‌شود، می‌تواند احساس لذت متقابل اجتماعی ایجاد کند.(۹)
آثار داشتن روابط خوب با دوستان در کلمات پیشوایان دینی ما آمده و لذا توصیه اکید شده است که دست دوستی به سوی یکدیگر دراز و دوستان خوب را حفظ کنید.
امام علی«ع» فرمودند: «ناتوان‌ترین مردم کسی است که از به دست آوردن دوستان ناتوان باشد و ناتوان‌تر از او کسی است که دوستی را که به دست آمده است از دست بدهد.»(۱۰)
بنابراین پیدا کردن دوست شرط لازم است و شرط کافی آن استحکام این پیوند دوستی است. علاوه بر انصاف و نرمش و مدارا و رعایت اعتدال در دوستی که در روایات ما به آنها اشاره شده است، به نظر می‌رسد رفع نیازمندی‌های دوستان هم می‌تواند موجب قوام این پیوندها باشد. نیازمندی‌ها در امور مادی خلاصه نمی‌شوند. احساس همدردی، رفع نیازهای فکری و علمی، هدایت‌گری و مشاوره، در اختیار گذاشتن تجربه‌های خوب، امانتداری و بسیاری از عادات خوب می‌تواند شادی‌بخش زندگی دوستان و همراهان باشد.
جمع‌بندی
تبعیت از دستورات اسلام به یک صفت نیکو، یعنی صله رحم، نویدبخش یک زندگی شاد و خوب است. هم روایات از سوئی ارتباط با خویشاوندان را توصیه و قطع ارتباط را نهی و نیز افراد را تشویق می‌کنند که با کسانی که قطع ارتباط کرده‌اید، ارتباط بگیرید. افزون بر خویشاوندان، دوستی با غیر خویشان هم سفارش که می‌تواند به یک زندگی شاد و خوب منجر شود، سفارش شده است. با پیروی از آموزه‌های اهل‌بیت«ع»، راهی را که محققان و دانش‌پژوهان در طول صد سال طی کرده اند، می‌توان یک‌شبه پیمود. و برای تحقیق دانشگاه پیش گفته هم افسوس نخورد.توصیه ما به محققان دانشگاه هاروارد این است که به مدرسه قرآن و اهل بیت بیایند و از آموزه های حیات بخش آن جرعه ای بنوشندوعلاوه بر عوامل نشاط آفرین ،مولفه های سبک زندگی اسلامی را استخراج کنند.
پی‌نوشت:
۱٫WWW.ted.com / talks / Robert – waldinger.
۲٫ بحارالانوار، ج. ۷۴، ص. ۱۰۳، ح ۶۱٫
۳٫ کافی، ج. ۲، ص. ۱۵، ح ۴٫
۴٫ امالی صدوق، ص. ۱۷۳، ح ۸٫
۵٫ محمد / ۲۳؛ کافی، ج. ۴، ص.۳۴۷، ح۶٫
۶٫ مجله مطالعات راهبردی ورزش و جوانان، شماره ۲۰، ص ۲۹۳- ۳۱۰٫
۷٫ تحف‌العقول، ص. ۵۷٫
۸٫ موحد، مجید، (۱۳۸۷) بررسی رابطه میان سرمایه اجتماعی و مشارکت سیاسی زنان، پژوهشنامه علوم انسانی و اجتماعی، برگرفته از سامانه نشریات علمی دانشگاه آزاد.
۹٫ سامانه نشریات علمی دانشگاه آزاد.
۱۰٫ نهج‌البلاغه، حکمت ۱۲٫