۱-آیت‌الله هاشمی شاهرودی نزدیک به چهار دهه، به عنوان یک کارگزار برجسته، کاردان، دلسوز و موثر شناخته می‌شد و مسئولیت‌های مهم پیشنهادی رهبر معظم انقلاب را عهده‌دار گردید و در سال‌های اخیر نیز در مسند ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام، محور انسجام نیروهای وفادر انقلاب بشمار می‌آمد. این فقیه عالیقدر خود را یک سرباز اسلام و نظام می‌شمرد و به مقام معظم رهبری می‌گفت: «هر چه وظیفه باشد انجام می‌دهم. من برای شما سربازم»(۱)
۲-مرحوم آیت‌الله هاشمی شاهرودی از سرآمدان فقهای دوره معاصر است که به دلیل بهره‌گیری از سه مکتب درسی امام خمینی(ره)، آیت‌الله خویی و بخصوص آیت‌الله شهید سید محمد باقر صدر، در دانش فقه ممتاز بود و بزرگان روحانیت و حوزه‌های علمی از او به عنوان «فقیه عالیقدر» یاد کردند.
۳-در نگاه ایشان «غرض عملی فقه» رسیدن به احکام شرعى در همه زندگى بشر است و معنایش این است که فقه همه ابعاد و عرصه‌هاى فردی، اجتماعی و خانوادگی زندگى انسان‌ها و همه قشرها و نسل‌هاى انسان‌ها را در بر مى‌گیرد و در همه این بخش‌ها احکام فقهى وجود داشته و جارى است.
۴-آیت‌الله شاهرودی معتقد بود فقه، در این بخش‌ها نه تنها حکم «تک تک» اشخاص را مشخص مى‌کند، بلکه عهده‌دار احکامى که مربوط به جمع و کلان جامعه است نیز مى‌باشد؛ از این‌رو وی «نگاه سیستمی به فقه» داشت و ایده «فقه نظام» در منظر وی شامل نظام قضائى، نظام اقتصادى، نظام سیاسى و نظام ادارى و غیره نیز می‌گردد، یعنی احکام نظامات اجتماعی نیز در فقه موجود است و باید همه آنها در علم فقه باب و فصل داشته باشند و عظمت و وسعت آنها غرض از فقه را مشخص مى‌کند. آیت‌الله هاشمی شاهرودی تاکید داشت مقصود از فقه، حفظ دین از اندراس، تحریف، کهنه و مرده شدن و حفظ امت اسلامى از انحراف و گمراهی است و به‌وسیله فقه و فقها، دین و شریعت الهى حفظ می‌گردد.
۵-نگاه جامع ارائه شده از سوی آیت‌الله شاهرودی به فقه، همسو با نظام جامع ترسیمی از سوی امام خمینی(ره) است که معتقد بود «هدف اساسى این است که ما چگونه مىخواهیم اصول محکم فقه را در عمل فرد و جامعه پیاده کنیم و بتوانیم براى معضلات جواب داشته باشیم و همه ترس استکبار از همین مسئله است که فقه و اجتهاد جنبه عینى و عملى پیدا کند و قدرت برخورد در مسلمانان به وجود آورد»(۲)
در مکتب فقهی امام خمینی(ره)، «مجتهد باید به مسائل زمان خود احاطه داشته باشد. برای مردم و جوانان و حتی عوام هم قابل قبول نیست که مرجع و مجتهدش بگوید من در مسائل سیاسی اظهارنظر نمی‌کنم. آشنایی به روش برخورد با حیله‌ها و تزویرهای فرهنگ حاکم بر جهان، داشتن بصیرت و دید اقتصادی، اطلاع از کیفیت برخورد با اقتصاد حاکم بر جهان، شناخت سیاست‌ها و حتی سیاسیون و فرمول‌های دیکته شده آنان و درک موقعیت و نقاط قوّت و ضعف دو قطب سرمایه‌داری و کمونیزم که در حقیقت استراتژی حکومت بر جهان را ترسیم می‌کنند، از ویژگی‌های یک مجتهد جامع است. یک مجتهد باید زیرکی و هوش و فراست هدایت یک جامعه بزرگ اسلامی و حتی غیراسلامی را داشته باشد و علاوه بر خلوص و تقوا و زهدی که درخور شأن مجتهد است واقعاً مدیر و مدبر باشد. حکومت در نظر مجتهد واقعی فلسفه عملی تمامی فقه در تمامی زوایای زندگی بشریت است، حکومت نشان دهنده جنبه عملی فقه در برخورد با تمامی معضلات اجتماعی و سیاسی و نظامی و فرهنگی است.»(۳)
۶-میراث فقهی آیت‌الله هاشمی شاهرودی جامع، عینی و راهگشاست که اوج آن در قالب «مهندسی فقه» مطرح گردید، لیکن فقدان نابهنگام او مانع بسط علمی و توسعه عملی از سوی وی گردید، اما طرح ترسیمی او چشم‌انداز جدیدی را برای مجتهدان نوآور و فقهای جوان پدید آورده است که با تکیه بر نظام جامع فکری او، فقه نظام‌ساز را در خدمت فرد و جامعه اسلامی قرار دهند.
۷-بسط اندیشه فقهی آیت‌الله شاهرودی می‌تواند بر موفقیت نظام اسلامی بیفزاید و ضلع موثر و مهمی برای تحقق این ایده معمار کبیر انقلاب باشد که «فقه، تئوری واقعی و کامل اداره انسان از گهواره تاگور است» ؛ البته تضمین این حرکت در گرو حضور عینی اساتید انقلابی و حتی تربیت نخبگانی است که خود را «سرباز اسلام و نظام» می‌دانند ؛ آنگونه که آن فقیه انقلابی خود را سرباز می‌شمرد و از جمع «سربار» خیری نیست.
پی‌نوشت:
۱٫گفتگوی آیت‌الله شب زنده‌دار؛ سایت khamenei.ir
- صحیفه امام، ج۲۱، ص ۲۹۰٫
- همان، ص ۲۸۹٫