درآمد:
فروغ فاطمی
نور هر جا باشد، مایه رشد و بالندگی و حیات است.
انوار پاک ذریّه پیامبر«ص» در همه جای جهان گسترده است. هرجا نشانی و اثری و مرقد و مزاری از یکی از فرزندان پیامبر خاتم«ص» وجود دارد، دل‌های پاک را جذب کرده و کانونی برای رشد ایمان و همایش مؤمنان و گسترش معنویت دینی و آموزه‌های اهل بیت«ع» شده است.
از نسل امام هفتم، حضرت موسی‌بن جعفر«ع» سه یادگار عزیز و اثرگذار و پرجاذبه در کشور ما وجود دارند که هر کدام، شعاعی از معنویت و جاذبه‌های ملکوتی را پدید آورده‌اند:
حضرت علی‌بن موسی الرضا«ع» در خراسان، خطه شرق کشور
حضرت معصومه«س» در قم و مناطق مرکزی ایران
حضرت شاهچراغ، احمدبن موسی«ع» در خطه فارس و شیراز
کشورمان در سایه این سه خورشید فروزان که فرزندان بلافصل امام معصوم‌اند، فروغی ویژه یافته و آثار و برکات مرقد منورشان، قرن‌هاست که نعمت‌های مادی و معنوی را بر سر و روی این ملت نثار کرده است.
خدا را شکر.
در این نوشته، نگاهی به برکات وجودی حضرت معصومه«س» در تاریخ کشورمان و امت شیعه، از گذشته تاکنون و با نگاهی به آینده، خواهیم داشت.
- حرم امامان
قم، طبق روایات، حرم اهل‌بیت«ع» و حریم امامان و پناهگاه شیعیان است.
بانویی در آن مدفون است که بارگاهش چون نگینی در این خطه کویری می‌درخشد و حرمش چشمه‌ای پرفیض و کرامت‌جوش است که نه تنها کبوتران بر آسمان مزارش عاشقانه طواف می‌کنند، بلکه پروانگان شیفته علم و معرفت و عرفان، از سراسر ایران، بلکه از کشورهای دیگری همچون حجاز، بحرین، هند، پاکستان، ترکیه، عراق، سوریه، لبنان و کشورهای آفریقایی و آسیایی دور به این وادی نور آمده و توشه معنوی برگرفته و دانش و دین را به ارمغان برده‌اند.
حوزه علمیه قم به برکت مرقد پاک این بانو پدید آمده و دوام یافته و نورافشانی کرده است و می‌کند. ایران ما از «فروغ رضوی» و «عصمت فاطمی» روشن و مطهر است.
این دو برادر و خواهر، یکی از شرق کشور همچون خورشید می‌درخشد و بر ایران بزرگ نور می‌افشاند، دیگری در قلب کشور، از خاستگاه نهضت، مرکزیت حوزه فقاهت و عاصمه تشیع را گرم و پرجنب و جوش و حرکت‌آفرین نگه داشته است.
از زلال فیض این دختر امام و معصومه اهل‌بیت«س»، این شهر کویری طراوت یافته و همواره خرم و شاداب است، و… دلگشا و خردافزا و ایمان‌ساز!
این بانوی جوان، در دانش و کمال، حدیث و فضیلت، ایمان و ثبات قدم و اراده و فداکاری و هجرت، پایگاه و جایگاه بلندی داشت و دل‌های عاشقان عترت را مجذوب خود ساخت. علمای فرزانه و فقیهان بلندمرتبه، به آستان‌بوسی او افتخار می‌کنند و قم به برکت ایشان «قم» شده است.
- ودیعه اهل‌بیت«ع»
دختر موسی‌بن جعفر«ع» در سال ۲۰۱ هجری چشم از جهان فرو می‌بندد و در تربت قم در قطعه زمینی به نام «بابلان» به خاک سپرده می‌شود تا ودیعه‌ای از آل‌الله«ع» این سرزمین را قداست بخشد و دل‌ها را جذب این آب و خاک کند و مغناطیسی باشد برای جان پاک و روح‌های شیفته حق.
پاره‌ای از تن اهل‌بیت«ع» به ودیعت در این شهر مدفون می‌شود تا نشانی از عشق و ولای این سرزمین و مردمانش به خاندان عصمت باشد. این شهر کویری از آن پس تبدیل به بوستان علم و گلشن فقاهت می‌شود و ناشر علوم اهل‌بیت«ع» و لبّ لباب قرآن و حدیث.
اگر شکوفه «حوزه علمیه» بر این شاخه جدا افتاده از اهل‌بیت«ع» می‌روید، برای نشاط‌بخشی به مکتب و مرام خاندان رسول«ص» است تا بشریت هم از نشاط مکتب، نشاط و حیات یابند.
پس گزاف نیست اگر حضرت معصومه«س» را با شأن و شرافت و پیوندی که با شجره طیبه و کانون علم و فضیلت و کمال دارد، «فاطمه ثانی» بدانیم.
- مرکزیت شیعه
قم از دیرباز و از زمان امامان، مرکز شیعه بوده و چهره‌های برجسته‌ای از راویان و عالمان، از این شهر برخاسته، یا در این شهر زیسته‌اند.
مرقد مقدس آن بانوی نور که به توصیه ائمه معصومین«ع» مزار شیعه شده، بر رونق و موقعیت و جاذبه معنوی این شهر افزوده است. به‌تدریج، کتابخانه‌ها، مدارس دینی و بالاخره در سال ۱۳۱۰ هجری «حوزه علمیه قم» به دست مرحوم آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی تأسیس و احیا می‌شود و این حوزه که پیشتر هم وجود داشت، جانی تازه می‌گیرد. به همین سبب، مرحوم حائری یزدی به «آیت‌الله مؤسس» مشهور می‌شود و فرزانگان بسیاری به این شهر هجرت می‌کنند و بر وجهه و اعتبار و مرکزیت آن، جنبه جهانی می‌بخشند و آفاق را از انوار قم می‌آکنند.
زائران بارگاهش و پروانگان شیفته حرمش از سراسر ایران و کشورهای مختلف می‌آیند تا دل را در کوثر زیارتش صفا بخشند و از علوم اهل‌بیت«ع» بهره گیرند. این حرم مطهر در دوره‌های مختلف بازسازی شده، توسعه یافته تا به صورت کنونی، شکوهمند و آبرومند و پرجاذبه شده است.
اینک قم، تنها یک شهر نیست، یک «فرهنگ» است.
قم، جغرافیا نیست، تاریخ است.
قم یک آبادی نیست، یک تمدن است.
- بُعد بین‌الملل
عظمت و شکوه این شهر و حریم و حرم، ریشه در باورهای مقدس مسلمانان و دلدادگان عترت دارد.
امروز علاوه بر زائران حرمش، از ده‌ها کشور خارجی، هزاران دلباخته در پی آموختن علم دین و فرهنگ ناب تشیع و میراث عترت، در این شهر به سر می‌برند و در سایه حرم نورانی بانوی کرامت، معارف اسلام و قرآن را می‌آموزند تا مبلغ دین و پیام‌رسان حوزه و نشر دهنده اندیشه‌های انقلابی در اقصی نقاط جهان باشند.
کم نیستند دانش‌آموختگانی که از این حریم و حرم توشه برگرفتند و به کشورهای خود برگشتند و پایه‌گذار حرکت‌های علمی، اصلاحی و انقلابی در جای جای جهان شدند و ندای حق سر دادند. این، تحقق پیشگویی‌های امامان ما در باره قم و حضرت معصومه«س» است.
امام کاظم«ع» می‌فرماید: «قم، آشیانه آل محمد و پناهگاه شیعیان آنان است.»(۱)
امام صادق(ع) می‌فرماید: «شیعیان و دوستداران ما در قم‌اند. عمارت و آبادی در قم زیاد خواهد شد و مردم آهنگ قم می‌کنند و در آن گِرد می‌آیند، به‌طوری که نهر مخصوص، در میان شهرستان قرار می‌گیرد.»(۲) (توسعه مدنی و جغرافیایی)
نیز آن حضرت می‌فرماید: «بزودی کوفه از مؤمنان خالی می‌شود و علم از آن جمع می‌شود. همان طور که مار در لانه‌اش جمع می‌شود. سپس علم و دانش در شهری که به آن «قم» می‌گویند، ظاهر می‌شود و آنجا مرکز علم و فضیلت می‌شود.»(۳) (مرکزیت علم دین و فقه اهل بیت)
و می‌فرماید: «علم از قم به سایر بلاد در مشرق و مغرب سرازیر خواهد شد و حجت خدا بر مردم تمام می‌گردد، آن‌چنان که احدی بر صفحه زمین باقی نخواهد ماند که دین به او نرسیده باشد.»(۴)
آیا اینها جز تحقق همان پیشگویی‌های معصومین«ع» است؟
- خاستگاه انقلاب
در انقلاب اسلامی در عصر حاضر نیز ندای «قم» بود که بر رواق تاریخ معاصر انعکاس یافت. «۱۹ دی» بارقه‌ای از دل پرالتهاب ساکنان شهر کریمه اهل‌بیت«س» بود که درخشید و همه جای ایران را گرفت و به آفاق جهان معاصر دامن کشید و آن «موج خون» به ساحل پیروزی رسید.
شرح این موضوع در این مختصر نمی‌گنجد.
ایران با نیروی «الله اکبر» روی پای خود ایستاد. ایران «قائم» شد و قم به ثمر «قیام» نشست. در دهه فجر، نوری که از این شهر اهل‌بیت«ع» درخشیده بود، جهانگیر شد. پیروزی «فتوا» و «مرجعیت» را جشن گرفتیم. اینها همه از جوشش چشمه کویر و عصمت قم، حضرت معصومه«س» بود که به برکت مزار او هنوز هم فقه و فلسفه و حدیث و قرآن و ایمان و انقلاب، از این شهر به آفاق گیتی دامن‌گستر است.
سلسله‌ای نورانی از قبور علمای دین و شهدای نهضت و فرزانگان، در جوار حرم کریمه می‌درخشد. عالمان و شهیدانی همچون آیات عظام حائری یزدی، خوانساری، صدر، علامه طباطبایی، شهید مطهری، شهید مدنی، گلپایگانی، اراکی، بهاءالدینی، بهجت، بروجردی، شیخ فضل‌الله نوری، شهید قدوسی و… ده‌ها فرهیخته دیگر که هر کدام، سر بر آستان این بانو نهاده‌اند و خاک کف پای زائرانش گشته‌اند. روحشان شاد.
- چشم‌انداز آینده
اینک شهر قم، بعد بین‌المللی یافته؛ قطب فقاهت و علوم قرآنی و حدیثی و اخلاق و عرفان و خاستگاه انقلاب و پیشتاز در حرکت‌های نوین انقلابی و الگویی الهام‌بخش شده است.
ولی نباید به افتخارات گذشته بسنده کرد. ظرفیت قم برای نورافشانی و هدایتگری و الگو شدن در عرصه‌های مختلف بسی بالاست.
قم یک شهر زیارتی است. باید به جاذبه گردشگری مذهبی آن افزود و امکانات درخور این شهر را فراهم کرد تا در کنار اقامت بیشتر زائران و مسافران از بلاد مختلف، بعد اقتصادی این شهر هم تقویت شود.
قم شهری علمی است. تولیدات علمی، نرم‌افزارها، کتاب، مجلات و آثار هنری این شهر باید به‌سهولت در همه جا پخش شوند. اطلاع‌رسانی در باره حجم عظیم تولیدات علمی، دینی این شهر می‌تواند چرخه ارتباط و تهیه و استفاده از آن را سرعت بخشد. در این عرصه از زمان عقبیم و کارهای ناکرده بسیارند.
زائرانی که به عشق حضرت معصومه«س» از هند، پاکستان و کشورهای عربی و آسیایی به این شهر می‌آیند، باید از نظر تبلیغات دینی و دستاوردهای معرفتی تغذیه شوند. این مهم می‌طلبد که در قم و مجموعه آستان مقدس و حوزه، نیروها و امکانات و کادر قوی و مجهز برای این پاسخگویی وجود داشته باشد تا نقش تبلیغی این شهر درخشان‌تر شود.
امروز قم، در کانون توجه جهانیان است. به‌ویژه حضور مراجع تقلید و حوزه علمیه در این شهر، جهانیان را نسبت به آنچه در آن می‌گذرد، حساس کرده است و سخن حوزه و قم در سطح جهان بازتاب سریع و اثرگذاری دارد.
بیداری و به روز بودن، تحرک و شتاب، غنای محتوایی، ظرافت بیان، قوت اطلاع‌رسانی و نیروهای فعال و کارآمد، می‌تواند شعاع برکات وجودی حضرت معصومه«س» و حرم مطهرش را در مقیاسی وسیع‌تر افزایش دهد. اینجاست که نقش مبلغان زبان‌دان و جهان‌شناس و آشنا به نیازها و اولویت‌ها روشن می‌شود. اگر قم برای جهانیان، آن گونه که باید شناخته شده نیست، باید آن را شناساند.
شخصیت حضرت معصومه«س» و مشی و مرام اهل‌بیت«ع» باید بیشتر و بهتر معرفی شود. مرجعیت حوزه و علمای دین باید در مورد خط صحیح دین و قرآن برجسته‌تر شود. اگر امامان، قم و مردم قم را «حجت» برای مردم دیگر بیان کرده‌اند، این «حجیّت» باید در عمل اثبات شود.
اگر امام رضا«ع» فرمود: «بهشت هشت در دارد (یک در، یا) سه در از درهای بهشت برای اهل قم است.»(۵) باید این درها به وسیله علم و دینداری و هدایتگری و بصیرت، به روی قمی‌ها و مرتبطین با این شهر گشوده شوند و بستر ورود به این مدینه، از این در و درگاه فراهم آید.
اگر در روایات است که، «لولا القمیّون لضاع الدین؛(۶) اگر قمی‌ها نبودند، دین تباه می‌شد» آگاهان این شهر و دیار و عالمان و اندیشمندان فرزانه، باید با بدعت‌ستیزی و مقابله با خرافه‌گرایی، به این نقش مهم در صیانت از باورهای دینی اقدام کنند و جلوی مذهب‌سازان منحرف و وابسته را بگیرند.
این عاصمه و این حرم ظرفیت‌های فراوانی دارند که در پرتو آنها دامنه تأثیرگذاری فرهنگی و دینی قم افزایش می‌یابد و برکات وجودی حضرت معصومه«س» که مدفن پاکش در این دیار است، گسترده‌تر می‌شود.
آنچه گفته شد تنها نمی از یمی بود؛ باشد که شاهد شکوفایی بیشتر گل‌های این حرم باشیم.
دنیا، تشنه عطر محمدی«ص» است.
پی‌نوشت‌ها:
۱- بحارالانوار، ج ۵۷، ص ۲۱۴٫
۲- همان، ص ۲۱۵٫
۳- همان، ص ۲۱۳٫
۴- همان، ص ۲۱۳٫
۵- همان، ص ۲۲۸ و ۲۱۶٫
۶- همان، ص ۲۱۷٫