فلسفه رجعت در نظام شيعه
قسمت سوم
عسكرى اسلامپوركريمى
ويژگىهاى رجعت
پس از آنكه معنا و مفهوم و دلائل اثبات رجعت روشن گرديد، مناسب است تا برخى ويژگيها و خصوصيات اين واقعه عظيم تا آنجا كه به روايات اسلامى مستند است مورد بررسى قرار گيرد.
1- اختصاصى بودن رجعت
از جمله پرسشهايى كه در باب رجعت مطرح مىشود اين است كه آيا رجعت، اختصاصى است يا عمومى؟ به عبارت روشنتر، آيا هنگام رجعت، همه مؤمنان و معاندان تاريخ به دنيا باز مىگردند يا بعضى از گروههاى رجعت مىكند؟
همانطور كه از تعريف رجعت كه در ابتداى اين نوشتار ذكر شد برمىآيد، رجعت، يعنى اعتقاد به بازگشت «مؤمنان خالص» و «كفار و ظالمان خالص» است، در مىيابيم كه امر رجعت تنها شامل عدهاى از انسانها مىشود و نه همه آنها!
در قرآنكريم مىفرمايد: «و يوم نحشر من كل امة فوجاً؛(1) روزى كه از هر امتى گروهى را محشور مىنماييم.»
روايات وارده درباره رجعت نيز مؤيد همين نظر (اختصاصى بودن) است. امام صادق(ع) مىفرمايد: «إنما يرجع إلى الدنيا عند قيام القائم (ع) من محض الايمان محضاً، أو محض الكفر محضاً، فأما ما سوى هذين، فلا رجوع لهم إلى يوم المآب»(2) همانا كسانى كه مؤمن خالص و يا كفر مطلق باشند، هنگام ظهور قائم(عج) به دنيا برمىگردند، ولى غير از اين افراد تا روز قيامت كسى به دنيا برنمىگردد.
دانشمندان شيعه نيز بالاتفاق بر اين باورند كه رجعت، اختصاصى است، نه عمومى. براى مثال، شيخ مفيد(ره) دراينباره مىگويد: از نظر ما رجعت ويژه كسانى است كه يا متمحض در ايمان بودهاند و يا غرق در كفر و عناد.(3)
و نيز سيد مرتضى(ره) در پاسخ كسانى كه از حقيقت رجعت پرسيدهاند، مىنويسد: آنچه شيعيان بدان باور دارند، اين است كه خداوند هنگام ظهور حضرت مهدى(عج) جمعى از شيعيانش را كه قبلاً از دنيا رفتهاند، زنده مىكند تا به ثواب يارى آن حضرت نائل شوند و دولت كريمه او را مشاهده كنند و نيز گروهى از دشمنان آن حضرت را زنده مىكند تا از آنان انتقام بگيرد.(4)
شيخ طوسى(ره) نيز رجعت را اختصاصى مىداند، وى در ذيل تفسير آيه شريفه «ولاتحسبنّ الذين قتلوا فى سبيل الله أمواتاً احياءٌ بل عند ربّهم يرزقون»(5) مىنويسد: اين آيه دلالت دارد بر اين كه رجعت به دنيا براى برخى از گروههاى خاص جائز است؛ زيرا خداوند در اين آيه خبر داده است كه گروهى كه در راه خدا كشته شدهاند، خداوند آنها را برمىگرداند و دوباره زنده مىكند.(6)
از مطالب يادشده درمىيابيم كه، نبايد چنين تصور كرد كه تمامى مؤمنان و معاندان تاريخ در هنگام رجعت، بار ديگر به دنيا برمىگردند. بلكه بر اساس آيات و روايات وارده درباره رجعت و نيز اتفاق انديشمندان شيعه، رجعت اختصاصى است و در اين حادثه الهى تنها مؤمنان ناب و معاندان سيهروز به دنيا برمىگردند.
2- مشخص نبودن زمان وقوع رجعت
حكمت الهى بر اين تعلق گرفته است كه، زمان دقيق برخى از وقايع كه در آينده اتفاق مىافتد و در سرنوشت انسان و جهان مؤثر است، مشخص نگردد. همانند معاد و ظهور حضرت مهدى(عج)؛ از اين جمله است رجعت، كه نمىتوان تاريخ دقيق آن را با ذكر سال و ماه و روز معين نمود. در اينباره امام على(ع) در حديثى از پيامبر(ص) نقل مىكند: «فلما اخبرهم رسول الله مايكون من الرجعة، قالوا متى يكون هذا؟ قال الله: قل (يا محمد) إِنْ أَدْرِى أَقَرِيبٌ مَّا تُوعَدُونَ أَمْ يَجْعَلُ لَهُ رَبِّى أَمَداً»(7)آن هنگام كه رسول خدا (ص) مردم را به وقايع رجعت آگاه نمود، از وى پرسيدند: آن رجعت در چه زمانى اتفاق مىافتد؟ خداوند به پيامبرش وحى فرمود: بگو من نمىدانم، (فقط خداوند از آن آگاه است) كه آنچه وعده داده شده نزديك است و يا آن كه خداوند براى آن، مدت (طولانى) قرار داده است.
بنابراين، زمان وقوع رجعت همانند ظهور امام عصر (عج) دقيقاً معلوم نيست و با پيشگوئى و برخى ترفندهاى ديگر وقت آن مشخص نمىگردد.
3- اختيارى بودن رجعت
همانگونه كه بيان شد، هنگام رجعت، دو دسته به دنيا برمىگردند مؤمنان واقعى و مشركان ملحد، رجعت به دنيا براى هر يك از دو گروه يكسان نيست. ناگفته پيداست افرادى كه براى انتقام و تنبيه رجعت مىكنند، هرگز به ميل واراده خود برنمىگردند، بلكه به مصداق «كافر به جهنم نمىرود، كشان كشان مىبرند.» آنها نيز ناگزير تن به رجعت مىدهند، چون رجعت براى آنها بسيار ذلتبار و سخت است. ولى در مورد مؤمنين اختيارى خواهد بود نه اجبارى.
آرى، رجعت براى مشركان و كافران سيهروز اجبارى است؛ آنان بايد به دنيا برگردند تا سزاى اعمال ننگين خويش را در همين دنيا بچشند، ولى مؤمنان و پارسايان خالص براى رجعت به دنيا آزادند، در صورتى كه مايل باشند، مىتوانند هنگام ظهور حضرت مهدى(عج) براى يارى او بشتابند.
مفضل بن عمر يكى از ياران امام صادق(ع)، از آن حضرت چنين نقل مىكند: «ذكرنا القائم (ع)، و من أصحابنا ينتظره، فقال لنا ابوعبدالله (ع): اذا اقام أتى المؤمن فى قبره فيقال له: هذا انه قد ظهر صاحبك فان تشاء ان تقيم فى كرامة ربك فاقم»(8)در خدمت امام صادق (ع)، در مورد قائم (ع)، و اين كه برخى از اصحاب ما كه عاشقانه انتظار ظهور او را مىكشند و پيش از نيل به چنين سعادتى از دنيا مىروند، گفتگو مىكرديم. امام صادق(ع) فرمودند: هنگامى كه ايشان قيام نمايند، مأمورين الهى (فرشتگان) در قبر با افراد مؤمن تماس مىگيرند و به آنها مىگويند: اى بنده خدا مولايت ظهوركرده است، اگر مىخواهى كه به او بپيوندى، اختيار دارى و چنانچه بخواهى در نعمتهاى الهى متنعم بمانى، باز هم آزاد هستى.
از اين حديث شريف استفاده مىشود كه رجعت در مورد مؤمنان، اختيارى است.
چه كسانى رجعت مىكنند؟
در پاسخ اين پرسش كه چه كسانى به دنيا بازمىگردند، نمىتوان به طور دقيق سخن گفت؛ زيرا برخى روايات به طور كلى معيار و ملاك رجعت كنندگان را «ايمان خالص» و « شرك محض»(9) برشمرده است و از افراد و مصاديق آنها سخنى به ميان نيامده است. اما در پارهاى از روايات، اشاره به برخى از مصاديق رجعتكنندگان شده است. اين دسته از روايات نيز مختلف است؛ در پارهاى از آنها سخن از رجعت همه پيامبران و امام على(ع) به ميان آمده است و در برخى نيز سخن از رجعت امام حسين(ع) و اصحاب گرانقدر آن حضرت سخن رفته است و بالأخره در بعضى از روايات از رجعت پيامر اعظم اسلام(ص) و ائمه اهلبيت(ع) و دشمنان آنان ياد شده است. بدينترتيب، از مجموع رواياتى كه در اين باب وارد شده است، استفاده مىشود كه افراد و گروههاى زير از رجعتكنندگان به شمار مىآيند:
1- رجعت شهداى كربلا
براساس برخى روايات، نخستين كسى كه رجعت نموده، و به دنيا بازمىگردد، امام حسين(ع) با اصحاب و يارانش است.
امام صادق(ع) مىفرمايد: «اوّل من يرجع الى الدنيا، الحسين بن على ( ع(، فيملك فى الارض حتى يقسط حاجباه على عينيه مِنَ الكِبَرِ…»(10) اولين شخصى كه به دنيا رجعت خواهد كرد، امام حسين(ع) است. آن حضرت آنقدر در زمين حكومت و رهبرى خواهد كرد كه از پيرى موهاى ابروهاى او بر روى ديدهاش آويخته شود.
رجعت امام حسين(ع) در روزگار ظهور قائم(ع)، يكى ديگر از اصول مسلم و قطعى كه شيعه بدان معتقد است اين است كه امام را امام غسل مىدهد اين برگرفته از حديث امام رضا(ع) است كه مىفرمايد: امام را جز امام غسل نمىدهد(11) بنابراين، بايد يكى از امامان رجعت نموده مراسم تغسيل و خاكسپارى امام عصر(عج) را بر عهده بگيرد كه طبق روايات رسيده امام حسين(ع) اين مهم را انجام مى دهند.
در تفسير عياشى ذيل آيه شريفه «ثم رددنا لكم الكرة عليهم»(12) از امام صادق(ع) نقل شده است كه: مقصود از زنده شدن دوباره امام حسين(ع) و هفتاد نفر(13) از اصحابش در عصر امام زمان(ع) است، در حالى كه كلاه خودهاى طلايى بر سر دارند و به مردم رجعت و زنده شدن دوباره حضرت حسين(ع) را اطلاع مىدهند تا مؤمنان به شك و شبهه نيفتند و بدانند كه دجّال و شيطان نيست و اين در حالى است كه حضرت مهدى(عج) در ميان مردم است.
وقتى كه امام حسين(ع) به اراده حكيمانه خداوند به دنيا بازگشت، حضرت مهدى(ع) انگشتر سليمان نبى(ع) را به همراه زمام امور جامعه به او مىسپارد.(14)
آنگاه هنگامى كه عرفان و ايمان مردم نسبت به رجعت امام حسين(ع) استوارگرديد، پايان زندگى امام مهدى(ع) فرامىرسد. هنگامى كه حضرت قائم(ع) پس از يك زندگى طولانى و شكوهبار از دنيا رفت، امام حسين(ع) امور مربوط به غسل و نماز و به خاك سپارى پيكر پاكش را به عهده مىگيرد، زيرا پيكر مطهر امام معصوم(ع) را تنها همانند او بايد غسل و كفن كند و بر پيكر او نماز بگزارد و او را به خاك سپارد.(15) پس از شهادت امام زمان(عج) و تدفين ايشان، امام حسين(ع) عهدهدار حكومت جهانى ايشان مىشوند و به قدرى حكومت مىكنند كه گفته شده است، از كثرت سن ابروهايش روى ديدگان مباركش را مىپوشاند تا اين كه روز قيامت و رستاخيز فرارسد. ناگفته پيداست كه اين روايات اشاره به طولانى بودن حكومت امام حسين(ع) در عصر رجعت است.
جابر از امام باقر(ع) روايت مىكند: امام حسين(ع) در روز عاشورا، پيش از شهادتش، در مورد رجعت خود و يارانش فرموند: «جدّم، رسول خدا(ص)، به من فرمود: اى فرزند! تو را به سوى عراق خواهند برد، در زمينى كه پيغمبران و اوصياى ايشان در آنجا يكديگر را ملاقات كردهاند يا خواهند كرد، و آن زمين را «عمورا» مىگويند، در آنجا شهيد خواهى شد و با تو جماعتى از اصحاب تو نيز به شهادت خواهند رسيد، كه درد و رنج بريدن آهن به ايشان نخواهد رسيد، چنانچه آتش را حقتعالى بر حضرت ابراهيم(ع) سرد و سلام گردانيد، همچنين آتش جنگ بر تو و اصحاب تو سَرد و سلام خواهد شد.»(16)
آن حضرت خطاب به اصحابش فرمود: «بشارت باد شما را، شاد باشيد كه ما به نزد پيامبر(ص) مىرويم، پس مىمانيم در آن عالم آنقدر كه خدا بخواهد. پس اوّل كسى كه زمين شكافته مىشود و از زمين بيرون مىآيد من خواهم بود و همراه بيرون آمدن من، بيرون خواهد آمد اميرالمؤمنين(ع) وحضرت قائم(ع) قيام خواهد كرد، پس نازل مىشود بر من گروهى از آسمان از طرف حقتعالى (كه هرگز بر روى زمين فرود نيامده باشند) با جبرئيل و ميكائيل و اسرافيل و لشكرها از ملائكه، و فرود مىآيد محمد(ص) و على(ع) و من و برادرم و جميع آنها كه خدا بر ايشان منّت گذاشته از انبياء و اوصياء، سوار شده بر اسبان خدائى ابلق(17) از نور، كه هيچ مخلوقى پيش از آنها، بر آنها سوار نشده است. پس رسول خدا (ص)، عَلَمْ خود را به دست مىگيرد و حركت مىدهد و شمشير خود را به دست حضرت قائم(ع) مىدهد، پس بعد از آن، آنچه خدا خواهد مىنمائيم.
پس از آن حقتعالى بيرون مىآورد از مسجد كوفه چشمهاى از روغن و چشمهاى از آب و چشمهاى از شير.
آنگاه اميرالمؤمنين، على(ع) شمشير رسول خدا(ص) را به من مىدهد و مرا به جانب مشرق و مغرب مىفرستد، پس هر كه دشمن خدا باشد، خونش را بريزم و هر بتى را بيابم، بسوزانم تا اينكه به زمين «هند» برسم و جميع آن بلاد را فتح كنم.
و حضرت دانيال و يوشع زنده شوند و بيايند به سوى حضرت اميرالمؤمنين (ع) و گويند: «راست گفتند خدا و رسول او در وعدهها كه دادند.» پس هفتاد نفر با ايشان بفرستد به سوى «بصره» كه هر كه در مقام مقاتله درآيد او را بكشند، و لشكرى به سوى بلاد «روم» بفرستد كه آنجا را فتح كنند.
پس هر حيوان حرام گوشت كه باشد، بكُشم تا آن كه به غير حلال و پاك و پاكيزه در روى زمين نباشد… يهود و نصارى و ساير ملل را مخيّر گردانم ميان اسلام و شمشير، پس هر كه مسلمان شود، منّت گذارم بر او و هر كه اسلام را نخواهد، خونش را بريزم.
و هيچ مردى از شيعيان ما نماند، مگر آن كه خدا ملكى به سوى او بفرستد كه خاك را از روى او پاك كند و زنان و منزل او را در بهشت به او نشان دهد. و هر كور و زمينگير و مبتلائى كه باشد، خدا به بركت ما اهلبيت آن بلاها را از او دفع نمايد.
و حق تعالى بركت را از آسمان به زمين فرو فرستد به گونهاى كه شاخههاى درختانِ ميوهدار از زيادى ميوه بشكند و ميوه تابستان در زمستان و ميوه زمستان در تابستان به عمل آيد و اين است معنى قول حقتعالى كه فرمود: «وَ لَوْ اَنَّ اَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَ اتَّقُوا لَفَتَحْنا…»(18) و اگر اهل شهرها و آباديها، ايمان مىآوردند و تقوا پيشه مىكردند، بركات آسمان و زمين را بر آنها مىگشوديم؛ ولى (آنها حق را) تكذيب كردند؛ ما هم آنان را به كيفر اعمالشان مجازات كرديم.
سپس فرمود: خداوند به شيعيان ما كرامتى ببخشد كه مخفى نماند بر ايشان هيچ چيز در زمين و آنچه در زمين است، حتّى آنكه اگر كسى بخواهد از احوال خانواده خود اطّلاع حاصل كند، خدا به او الهام مىكند به آنچه كه آنها انجام مىدهند.(19)
علاوه بر اصحاب امام حسين(ع)، در روايات ديگر اشاره به رجعت بعضى از مؤمنين و شيعيان على(ع) نيز شده است. امام باقر (ع) از اميرالمؤمنين (ع) نقل مىكند كه: «در هنگام ظهور حضرت مهدى، مؤمنان، لبيكگويان، گروه گروه از قبرها بيرون مىآيند و حضرت از اين رخداد فوقالعاده با تعجب ياد مىكند؛ پس چقدر حيرتآور است (زنده شدن مردگان) چگونه در حيرت نباشم از زنده شدن مردگان كه خداوند آنان را از قبورشان برمىانگيزاند در حالى كه گروه گروه مشغول گفتن لبّيك لبّيك اى دعوتكننده به سوى خدا، هستند.»(20)
بنابراين، امام حسين(ع) و يارانش (شهداى كربلا)، نخستين مراجعتكننده به دنيا هستند كه پس از انتقامگيرى از پديدآورندگان فاجعه عاشورا و گستردن صلح و صفا و آرامش در عرصه گيتى، آن امام همام، مدت بسيارى را به اداره امور عالم و حاكميت بر جهان بشريت مىپردازند.
2- همه پيامبران
برخى از روايات به رجعت همه پيامبران اشاره دارد. اينك به چند روايت اشاره مىكنيم حضرت على(ع) دراينباره مىفرمايد: «خداوند همه پيامبران مرسل از حضرت آدم (ع) تا حضرت محمد (ص) را زنده مىكند.»(21)
همچنين امام صادق (ع) مىفرمايد: «فلم يبعث الله نبيا و لارسولا الا رد جميهم الى الدنيا حتى يقاتلوابين يدى على بن ابى طالب امير المؤمنين»(22) خداوند هيچ پيامبرى را مبعوث نكرد جز آن كه همه آنان را به دنيا برمىگرداند تا در ركاب اميرمؤمنان، على بن ابى طالب(ع)، جنگ كنند.
«خداوند همه پيامبران و مؤمنان را براى يارى اميرمؤمنان(ع) گرد مىآورد. درآن روز على بن ابىطالب(ع)، پرچم رسول اكرم(ص) را در دست مىگيرد و امير و رهبر همه مخلوقات مىشود. همه مخلوقات در زير پرچم او قرار مىگيرند و او بر همه فرمانروايى مىكند.»(23)
در بعضى از روايات به طور ويژه از برخى پيامبران به عنوان رجعتكنندگان نام برده شده است؛ از جمله رجعت حضرت اسماعيل(ع)، رجعت حضرت رسول اكرم(ص)،(24) رجعت حضرت خضر(ع) و رجعت حضرت عيسى(ع). از نظر اين كه حضرت عيسى (ع) به نصَ قرآن به آسمانها رفته است، بازگشت او از آسمانها به روى زمين يك نوع رجعت است، ولى رجعت اصطلاحى نيست. ولى مرحوم شيخ حر عاملى در كتاب «ايقاظ»، از نزول حضرت عيسى(ع) به رجعت تعبير نموده است.(25)
3- رجعت پيامبر اسلام (ص) و امامان (ع)
برخى از روايات بيانگر آن است كه پيامبر اسلام(ص) و امام على(ع) و سائر ائمه اهلبيت(ع) به دنيا بازمىگردند و ساليان حكومت مىكنند.
ابوخالد كابلى از امام سجاد(ع) روايت مىكند كه امام در تفسير آيه شريفه «اِن الذ ى فرض عليك القرآن لرادك الى معاد»(26) آن كسى كه قرآن را بر تو فرو فرستاد به يقين، تو را به وعدهگاهت بازمىگرداند، فرمودند: «پيامبر شما و اميرمؤمنان و امامان اهلبيت، در عصر ظهور به دنيا بازمىگردند».(27)
بيشتر روايات اين باب مربوط است به رجعت و بازگشت ائمه(ع). در اين مورد نيز ما با دو دسته روايات مواجه هستيم:
دستهاى از اين روايات رجعت را براى تمام ائمه (ع) ثابت مىكند. برخى ديگر از روايات براي ذكر مصداق تنها نام دو امام يعنى، اميرالمؤمنين و امام حسين(ع) را ذكر نموده است. و در پارهاى از روايات نام پيامبر(ص) نيز آمده است.(28) امّا ساير ائمه(ع) از آنان به طور خاص ذكرى به ميان نيامده است، بلكه به طور عام قائل به رجعت همه ائمه شدهاند. نظير آنچه كه از امام صادق (ع) دراينباره نقل شده است: «هيچ امام و پيشوايى نيست، مگر اين كه مجدداً در زمان خودش در آينده به دنيا بازمىگردد در حالى كه نيكان و بدان زمان او نيز همراه او برمىگردند، تا افراد با ايمان از انسانهاى كافر جدا شوند.»(29)
در برخى از روايات براى امام على(ع) چند رجعت بيان شده، چنان كه امام صادق(ع) از رجعت حضرت على(ع) سخن مىگويد وتوضيح مىدهد كه براى آن حضرت چندين بار رجعت است.(30) امام على(ع) نيز در ضمن خطبه مفصلى فرمودند: براى من بازگشت پس از بازگشت و رجعت پس از رجعت است، من صاحب رجعتها هستم، من صاحب صولتها و شوكتها هستم، من صاحب دولتها وقدرتها هستم(31)
از نظر روايات، ترديدى نيست كه منظور از «دابة الارض» در آيه 82 سوره نمل، رجعت حضرت على(ع) مىباشد. امام باقر(ع) از امام على(ع) نقل مىكنند كه فرمود: به من شش فضيلت داده شده:1- علم منايا و بلايا و وصايا به من داده شده؛ 2- سخن فصل جداكننده حق و باطل به من عطا شده؛ 3- من صاحب رجعتها هستم؛ فرمانروايى كل به من داده شده؛ 4- من صاحب عصاى موسى هستم؛ 5 – من دابة الارض هستم كه با مردم سخن خواهم گفت.(32)
افزون بر رواياتى كه در اين باب وارد شده، در برخى از دعاها و زيارتهاي مأثوره نيز به رجعت پيامبر(ص) و ائمه هدى(ع) تصريح شده است، كه به اختصار به چند مورد اشاره مىشود:
1- در فرازى از زيارت رسول خدا (ص): «اِنّى لَمِنَ الْقائِلينَ بِفَضْلِكُمْ، مُقِرُّ بِرَجْعَتِكُمْ، لا اُنْكِرُ للّهِ قُدْرَةً وَ لا اَزْعَمُ اِلاّ ما شاءَ اللّهُ»(33) من به مقام والاى شما معتقدم، به بازگشت شما (به اين دنيا) باور دارم، قدرت خدا را انكار نمىكنم و جز مشيّت حضرت پروردگار چيزى اراده نمىكنم.
2- در فرازى از زيارت «جامعه» آمده است: «…مُؤْمِنٌ بِإِيابِكُمْ مُصَدِّقٌ بِرَجْعَتِكُمْ …»(34) به بازگشت شما ايمان دارم، و رجعت شما را تصديق مىنمايم….
منظور از دو تعبير «اياب» و «رجعت»، يك چيز است، و مقصود همان رجعتى است كه اوّل امام حسين(ع) بعد حضرت اميرالمؤمنين(ع) و بعد حضرت رسول(ص)، بعد باقى ائمه(ع) رجوع مىنمايند، مىباشد.
3- در فرازى از زيارت «اربعين» كه صفوان از امام صادق(ع) روايت كرده است، چنين مىخوانيم: «وَ اَشْهَدُ اَنّى بِكُمْ مُؤْمِنٌ وَ بِإِيابِكُمْ مُوقِنٌ»(35) من گواهى مىدهم كه به شما ايمان آورده ام و به بازگشت شما يقين دارم.
4- زيارت حضرت ابوالفضل(ع): «انى بكم وبايا بكم من المؤمنين»(36)
5 – زيارت حضرت مهدى(عج) در فرازى از زيارت آن حضرت در روز نيمه شعبان آمده است: «فان ادركنى الموت قبل ظهورك فانى اتوسل بك وبآبائك الطاهرين الى الله تعالى واسئله ان يصلى على محمد وآل محمد وان يجعل لى كرة فى ظهورك و رجعة فى ايامك لابلغ من طاعتك مرادى….»(37) اگر پيش از ظهور تو، مرگ مرا دريابد، به وسيله تو و پدران بزرگوارت به خداى تبارك و تعالى متوسل مىشوم و از او مىخواهم كه به محمد و آل محمد صلوات بفرستد و براى من بازگشتى در ظهور تو و رجعتى در روزگار تو قرار دهد، تا به مقصود خود در زمينه اطاعت تو نائل شوم و دلم از دشمنان تو خنك شود.
6- زيارت آل ياسين: «وان رجعتكم حق لا ريب فيها.»(38)
7- زيارت رجبيّه: «حتى العود الى حضرتكم والفوز فى كرتكم.»(39)
8 – در فرازى از دعاى «عهد»(40) چنين آمده است: «…اَللّهُمَّ اِنْ حالَ بَيْنى وَ بَيْنَهُ الْمَوْتُ الَّذى جَعَلْتَهُ عَلى عِبادِكَ حَتْماً مَقْضِيّاً، فَاَخْرِجْنى مِنْ قَبْرى….»(41) خدايا! اگر مرگى كه بر همه بندگانت قطعى و مسلّم كردهاى، ميان من و ظهور مولايم جدائى بيندازد، با قدرت بىنهايتت مرا از قبر بيرون بياور.
4- اصحاب پيامبران
در برخى از روايات، سخن از رجعت جمعى از اصحاب باوفاى پيامبر اسلام(ص)، به ميان آمده است؛ مثلاً در روايتى كه مفضل بن عمر از امام صادق(ع) نقل كرده، آمده است كه پانزده نفر از اصحاب حضرت موسى(ع) آنانى كه هدايت شدند و بر اساس حق رفتار نمودند هفت نفر از اصحاب كهف و نيز يوشع بن نون و جمعى از اصحاب پيامبراسلام(ص)، چون: سلمان، ابودجانه انصارى، مقداد، جابر بن عبدالله انصارى، مالك اشتر، و… برخى ديگر، از رجعتكنندگان به شمار مىآيند.(42)
اين روايت شريف بيانگر اين است كه در عصر رجعت، گروهى از اصحاب باوفاى رسول اكرم(ص) و ياران و شيعيان باصفاى اميرمؤمنان(ع) كه در طريق ولايت ثابت قدم ماندند و هرگز منحرف نشدند به دنيا برگردانده مىشوند؛ در شماره آينده به بازگشت برخى از آنها اشاره مىكنيم:
پىنوشتها:
1. سوره نمل، آيه 83.
2. شيخ مفيد، تصحيح الاعتقاد، ص 25؛إثبات الهداة، ج 3، ص 577، باب 32، ف 53،ح 736؛ بحارالانوار، ج 6، ص 254.
3. شيخ مفيد، مسائل سروية، ص 35 اوائل المقالات، ص 28.
4. سيدمرتضى علم الهدى، رسائل شريف مرتضى، ج 1، ص 125.
5. سوره آل عمران، آيه 169.
6. شيخ طوسى، التبيان، ج 3، ص 47.
7. بحارالانوار، ج 53، ص 59. آيه شريفه در سوره جن، آيه 25.
8. همان، ص 92.
9. همان، ص 39.
10. بحارالانوار، ج 53،ص 46.
11. كلينى، اصول كافى، ج 1، ص 384.
12. سوره اسراء،آيه 6.
13. در برخى منابع تعداد همراهان امام حسين(ع) 95 هزار نفر آمده است: (تفسير فرات كوفى، ص.203)
14. بحارالا نوار، ج 53، ص 103.
15. تفسير عياشى، ج 2، ص 281 ر.ك: فروع كافى، ج 8، ص 206 ؛بحارالانوار، ج 51، ص 56؛ تفسير برهان، ج 2، ص 406.
16. بحارالانوار، ج 53، ص 62.
17. هر چيز دو رنگ، خصوصاً سياه و سفيد را گويند.
18. سوره اعراف،آيه 96.
19. بحارالانوار، ج 53، ص 62.
20. همان، ص 46.
21. محمد محمدى رى شهرى، ميزان الحكمة، ج 4،حديث شماره 6936، ترجمه: حميدرضا شيخى.
22. بحارالانوار، ج53، ص 41؛ تفسيرعياشى، ج1،ص 181؛تفسيربرهان، ج 1،ص 295.
23. تفسير برهان، ج 1،ص 295؛تفسير نورالثقلين، ج 1، ص 359.
24. بحارالانوار، ج 53،ص 46؛ تفسير برهان، ج 3، ص 239.
25. الايقاظ، ص 324 ؛بحارالانوار، ج 14، ص 336.
26. سوره قصص،آيه 85.
27. بحارالانوار، ج 53،ص32؛ تفسير برهان، ج 3، ص 239؛ تفسير قمى، ج 2، ص 147؛ مختصر بصائرالرجات، ص 29 ر.ك: معجم احاديث المهدى، ج 5، ص 327، ش 1763.
28. ر.ك: دكتر حبيب الله طاهرى، سيماى آفتاب، ص 345، چاپ اول، 1380 ه .ش، انتشارات زاير، قم.
29. غلام رضا مغيثى، رجعت از نگاه عقل و دين، ص 94، چ اول، 1380، قطع رقعى، انتشارات قم.
30. بحارالانوار، ج 53، ص 75.
31. بحارالانوار، ج 53، ص 46؛تفسيرصافى، ج 1،ص 326؛ تفسيربرهان، ج 3، ص 149.
32. تفسيربرهان، ج 3،ص 209؛تفسير نورا لثقلين، ج 4، ص 97 ؛تفسيرصافى، ج 4، ص 75.
33. بحارالانوار، ج 100، ص 189.
34. همان، ج 102، ص 144- 154.
35. همان، ج 101، ص 332.
36. همان، ج 101،ص 277 و 218.
37. همان، ج 102، ص 118.
38. همان، ص 94- 82.
39. همان، ج 53، ص 94.
40. امام صادق (ع)، دعائى به نام دعاى «عهد» تعليم فرموده كه هر كس آن را در زمان غيبت چهل روز صبح بخواند، از ياران حضرت بقيّة اللّه روحى فداه مى شود، و اگر پيش از ظهور از دنيا برود خداوند او را به هنگام ظهور زنده مى كند و باز مى گرداند.
41. بحارالانوار، ج 53،ص 95.
42. همان ص 91.
43. سوره اسراء، آيات 5 – 6.
