بهشت و جهنّم – مجله عقیدتی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی

اصول اعتقادي اسلام معاد

بهشت و جهنّم

يکي از موضوعات مهمّي که با مسأله
«معاد» ارتباط دارد بلکه سائر مسائل معاد مقدّمه اين اصل و اين موضوع است موضوع
«بهشت و جهنم» است و مسأله قيامت و جهان آخرت هر انساني به يکي از اين دو جايگاه
ختم مي شود.

اساساً انسان هميشه در حرکت است
زندگي و هستي انسانها چيزي جز حرکت نيست و نقطه پايان اين سير و حرکت بهشت و يا
جهنم است.

بعبارت رساتر هر انساني در زندگي
بر اساس فرهنگ خود و باورها و اعتقاداتي که در دل و اعماق وجود خود جا داده و به
روحيّات و نفسانيّاتي که متخلّق گرديده و همچنين با رفتار و گفتاري که از او صادر
مي شود، مسيري را انتخاب و راهي را پيش گرفته است که در نتيجه همين انتخاب بهشت
خود را که محل نعمت هاي کامل خداوند و محل زندگي مرفّه است و يا جهنّم خود را که
اقامتگاه دائمي او و محلّ عذاب هاي گوناگون است مي سازد.

قرآن مجيد بهشت را دارالسّلام[1]
يعني سراي سلامت و دارالمتقين[2]
جايگاه متّقيان مي نامد و از قول کساني که به اين سراي سلامت وارد گرديده اند مي
گويد:

« ßôJptø:$# ¬! üÏ%©!$# |=ydør& $¨Ytã tbtptø:$# ( cÎ) $uZ/u Öqàÿtós9 îqä3x© üÏ%©!$# $oY¯=ymr& u#y ÏptB$s)ßJø9$# `ÏB ¾Ï&Î#ôÒsù w $uZ¡yJt $pkÏù Ò=|ÁtR wur $uZ¡yJt $pkÏù Ò>qäóä9 ».[3]

يعني حمد و ستايش مخصوص خداونديست
که حزن و اندوه ما را بر طرف ساخت، خداي ما بخشنده گناهان و پاداش دهنده
سپاسگذاران است سپاس آن خداي را که ما را در منزل دائمي جاي داد که در اينجا هيچ
رنج و المي بما نمي رسد و ضعف و خستگي را در اينجا نخواهيم ديد و جهنّم را «دار
البوار[4]»
يعني سراي هلاکت و «بئس القرار[5]»
بدترين جايگاه و «سوء الدّار[6]»
خانه بسيار بد ناميده است و درباره ساکنان آن مي گويد: «tûïÏ%©!$#ur (#rãxÿx. óOßgs9 â$tR zO¨Yygy_ w 4Ó|Óø)ã öNÎgøn=tæ (#qè?qßJusù wur ß#¤ÿsä Oßg÷Ytã ô`ÏiB $ygÎ/#xtã 4 y7Ï9ºxx. ÌøgwU ¨@ä. 9qàÿ2 ÇÌÏÈ öNèdur tbqäzÌsÜóÁt $pkÏù !$uZ/u $oYô_Ì÷zr& ö@yJ÷ètR $·sÎ=»|¹ uöxî Ï%©!$# $¨Zà2 ã@yJ÷ètR 4 óOs9urr& Nä.öÏdJyèçR $¨B ã2xtGt ÏmÏù `tB t©.xs? ãNä.uä!%y`ur ãÉ¨Y9$# ( (#qè%räsù $yJsù tûüÏJÎ=»©à=Ï9 `ÏB AÅÁ¯R »[7].

يعني آنانکه کافر شدند و آيات الهي
را انکار کردند مجازاتشان دوزخ است نه مرگي دارند تا به آن وسيله عذابشان بپايان
برسد و نه تخفيفي در عذابشان پديد مي آيد ما هرکس را که در برابر ما راه کفر پيش
بگيرد و بر کفر و انکار خود اصرار بورزد بهمين سرنوشت گرفتار مي سازيم آنها در آتش
دوزخ فرياد و ناله سر مي دهند که اي پروردگار ما را از اين عذاب خلاص کن تا بر
خلاف گذشته به اعمال نيک بپردازيم پس به آنها خطاب شود آيا شما را يک عمر مهلت
نداديم و پيغمبراني را نفرستاديم تا پند بگيريد و هدايت شويد و متذکّر گرديد؟
امروز بچشيد عذاب دوزخ را که براي ستمکاران هرگز نجات دهنده و ياوري وجود ندارد.

و نيز قرآن مجيد کلّ انسان هايي که
از آغاز آفرينش تا انجام آن در صحنه اين جهان گام نهادند و زندگي کرده اند را به
دو گروه بزرگ تقسيم مي کند و مي گويد: «فريقٌ في الجَنَّة و فريق في السّعير».[8]
گروهي در بهشت جاويدان و گروهي در آتش سوزان جاي خواهند گرفت از آن پس در آيات
متعددي آنان که در بهشت جاي مي گيرند را رستگاران و سعادتمندان و کساني را که در
دوزخ قرار مي گيرند زيانکاران و شقاوتمندان معرّفي مي کنند که در اينجا براي نمونه
به ذکر چند مورد مبادرت مي کنيم:

1- «tPöqt ÏNù’t w ãN¯=x6s? ë§øÿtR wÎ) ¾ÏmÏRøÎ*Î/ 4 óOßg÷YÏJsù @Å+x© ÓÏèyur ÇÊÉÎÈ $¨Br’sù tûïÏ%©!$# (#qà)x© Å”sù Í$¨Z9$# … $¨Br&ur tûïÏ%©!$# (#rßÏèß Å”sù Ïp¨Ypgø:$# ».[9]

يعني در آنروز که فرا خواهد رسيد
هيچکس جز بفرمان خدا سخن نمي گويد و مردم بر دو گروه تقسيم مي شوند دسته اي
شقاوتمند و طائفه اي سعادتمند مي باشند. و شقاوتمندان در آتش و سعادتمندان در بهشت
بسر خواهند بود.

2- «w üÈqtGó¡o Ü=»ptõ¾r& Í$¨Z9$# Ü=»ptõ¾r&ur Ïp¨Yyfø9$# 4 Ü=»ysô¹r& Ïp¨Yyfø9$# ãNèd tbrâÍ¬!$xÿø9$#».[10]

يعني: هرگز اهل بهشت با اهل جهنم
يکسان نيستند و تنها اهل بهشت سعادتمندان بشر مي باشند.

3- «`yJsù yyÌômã Ç`tã Í$¨Y9$# @Åz÷é&ur sp¨Yyfø9$# ôs)sù y$sù 3»[11].

يعني: کسيکه خود را از آتش جهنم
دور داشت و به بهشت ابدي در آمد پيروزي و سعادت هميشگي را بدست آورده است.

4- «uÏJuÏ9 ª!$# y]Î6yø9$# z`ÏB É=Íh©Ü9$# @yèøgsur y]Î6yø9$# ¼çmÒ÷èt/ 4n?tã <Ù÷èt/ ¼çmyJà2÷zsù $YèÏHsd ¼ã&s#yèôfusù Îû tL©èygy_ 4 Í´¯»s9’ré& ãNèd crçÅ£»yø9$# ».[12]

يعني: تا آنکه خداوند افراد آلوده
به کفر و گناه و پليدان را از پاکيزگان جدا سازد و آلودگان و پليدان را برخي با
برخي درآميزد و با هم گرد آورد آنگاه همه را در آتش دوزخ بيفکند، آنان زيانکاران
عالم مي باشند.

قرآن کريم بعد از اينکه با تعابيري
که ذکر گرديد عظمت و پاکيزگي بهشت و پستي و شدّت عذاب جهنم را بيان مي کند و سعادت
و شقاوت را به آنها مرتبط مي نمايد بهشت و جهنم را نيز به اعمال انسانها ربط مي
دهد و آنها را نتيجه اعمال انسانها معرّفي مي کند و در اين مقام نيز براي نمونه
چند مورد را ذکر مي کنيم:

1- «ß$ygÏùu $tB ÏmÎgtGô±n@ ß§àÿRF{$# %s#s?ur ÚúãüôãF{$# ( óOçFRr&ur $ygÏù crà$Î#»yz y7ù=Ï?ur èp¨Ypgø:$# ûÓÉL©9$# $ydqßJçGøOÍré& $yJÎ/ óOçFZä. cqè=yJ÷ès? ö/ä3s9 $pkÏù ×pygÅ3»sù ×ouÏVx. $yg÷YÏiB tbqè=ä.ù’s? ¨bÎ) tûüÏBÌôfßJø9$# Îû É>#xtã tL©èygy_ tbrà$Î#»yz w ç©Ixÿã óOßg÷Ztã öNèdur ÏmÏù tbqÝ¡Î=ö7ãB $tBur öNßg»oYôJn=sß `Å3»s9ur (#qçR%x. ãNèd tûüÏJÎ=»©à9$# ».[13]

يعني در آن بهشت بهرچه که نفوس ميل
بآن داشته باشند و از هر چيزي که چشم ها از ديدن آن لذّت ببرند وجود دارد و شما
(خطاب به اهل بهشت است) هميشه در آن خواهيد زيست اين همان بهشتي است که بواسطه
انجام اعمال شايسته آن را به ارث برديد براي شما در آنجا انواع ميوه ها بطور
فراوان وجود دارد که از آن هر اندازه که بخواهيد تناول مي کنيد بد کاران نيز در
عذاب آتش جهنم مخلّد مي باشند از عذابشان هرگز کاسته نشود و اميد نجات و خلاصي
ندارند و ما با آنها ستم نکرديم آنها خود ستمکار و ظالم بودند.

2- «#sÎ*sù ÏNuä!%y` èp¨B!$©Ü9$# 3uö9ä3ø9$# tPöqt ã©.xtGt ß`»|¡RM}$# $tB 4Ótëy ÏNyÌhç/ur ÞOÅspgø:$# `yJÏ9 3tt $¨Br’sù `tB 4ÓxösÛ trO#uäur no4quptø:$# $u÷R9$# ¨bÎ*sù tLìÅspgø:$# }Ïd 3urù’yJø9$# $¨Br&ur ô`tB t$%s{ tP$s)tB ¾ÏmÎn/u ygtRur }§øÿ¨Z9$# Ç`tã 3uqolù;$# ¨bÎ*sù sp¨Ypgø:$# }Ïd 3urù’yJø9$#».[14]

يعني چون حادثه بزرگ روز قيامت
پديد آيد در روزي که آدمي هرآنچه را که در زندگي دنيا انجام داده است بياد مي آورد
و دوزخ براي بينندگان آشکار مي شود (دوزخي که آن را در دنيا بوسيله اعمال خود براي
خويش ساخته بودند و نمي ديدند در آن روز پديدار مي شود) پس هرکس از حکم خداوند
سرکشي کرد و طاغي شد و زندگي دنيا را (در آن مرود که اصطکاک ميان دنيا و آخرت طاعت
و معصيت خداوند پديد بيايد) بر آخرت و طاعت ترجيح داد جهنم جايگاه اوست و هرکس که
از مقام خداوند ترسيد و از هواي نفس دوري جُست جايگاه او بهشت است.

3- «t¨bÎ) u#tö/F{$# Å”s9 5OÏètR ¨bÎ)ur u$£Úàÿø9$# Å”s9 5OÏtrb ».[15]

نيکوکاران در بهشت و بدکاران در
جهنم مي باشند.

4- «y7ù=Ï? èp¨Zpgø:$# ÓÉL©9$# ß^ÍqçR ô`ÏB $tRÏ$t6Ïã `tB tb%x. $|É)s? ».[16]

اين بهشت را نصيب کساني از بندگان
خود مي سازيم که با تقوا باشند.

هرکه در برابر خداوند و پيغمبر او
راه مخالفت و معصيت را پيش بگيرد کيفر او آتش دوزخست که براي هميشه در آن معذّب
خواهد بود.

***

در اينجا بايد توجه داشته باشيم که
اعتقاد به بهشت و جهنم از ضروريات دين مقدس اسلام است و انکار يا ترديد درباره آن
کفر است و محدث بزرگوار و عاليمقام شيخ صدوق رضوان الله عليه در کتاب اعتقادات خود
مي گويد:

اعتقاد ما درباره بهشت اين است که
آن جايگاه بقاء و هميشگي و سراي سلامت است و هرگز مرگ و مرض و آفت و زوال و پيري و
غم و غصه و فقر در آن راه ندارد و آن جايگاه توانگري و سراي سعادت و کرامت است و
گرد و غبار خستگي و ناراحتي هرگز بر دامن ساکنان آن نمي نشيند و در آنجا هر آنچه
که دل بخواهد و ديده از آن لذت ببرد موجود است و آن سرائي است که اهل آن همسايگان
خداوند و اولياء و دوستان و اهل کرامت ذات مقدس حق مي باشند.

و اعتقاد ما درباره دوزخ آن است که
آن سراي خواري و جايگاه انتقام الهي از کافران و گناهکاران است که هميشه در آن
معذّب مي باشند نه مرگي به آنها فرا مي رسد که بآن وسيله نجات پيدا کنند و نه در
عذابشان تخفيفي بوجود مي آيد آنان جز لباس هاي جهنمي نمي پوشند و جز نوشابه جهنمي
نمي نوشند و جز غذاهاي دوزخ نمي خورند ناله ها و فريادهاي آنها را جز تحقير جوابي
نيست و اعتقاد ما درباره بهشت و جهنم آن است که هردو خلق شده اند و هم اکنون وجود
دارند و حضرت پيغمبر (ص) هنگامي که بمعراج رفت به بهشت داخل گرديد و جهنم را نيز
مشاهده کرد.[18]

مطلبي که در اينجا توجه بآن نيز
لازم است اين است: همانطور که اعتقاد به اصل بهشت و جهنم لازم و از ضروريات دين
مقدس اسلام است و منکر آن در زمره کافران است، اعتقاد به کيفيت و خصوصياتي که آيات
قرآن مجيد و احاديث معتبر اسلامي درباره بهشت و جهنم بآن دلالت دارند نيز لازم و
تأويل اين آيات و احاديث (بطوري که با ظاهر آيات و احاديث منافات پيدا کند) خروج
از دين اسلام و انحراف از حقيقت است.

علامه مجلسي رضوان الله عليه در
بحار الأنوار مي گويد: ايمان و اعتقاد به بهشت و جهنم طبق آيات قرآن مجيد و احاديث
اسلامي بدون اينکه آنها را تأويل کنيم از ضروريّات دين اسلام است و کساني که آنها
را انکار کنند و يا اين آيات و احاديث را تأويل نمايند از دين اسلام خارج مي
باشند.[19]

و بطور خلاصه همانطور که اعتقاد به
«معاد جسماني» با توضيحي که در اوائل بحث معاد داده شد از ضروريات دين مقدس اسلام
است اعتقاد به جسمانيت بهشت و جهنم و انواع عذابها که در جهنم وجود دارد بهمان نحو
که از آيات قرآن کريم و احاديث معتبر ديني بدست مي آيد نيز از ضروريات اين دين است تفاوت اهل بهشت در نيل به لذائذ عقلي و جسمي و
تفاوت اهل جهنم در نيل به آلام عقلي و جسمي هرگز منافاتي با جسماني بودن (در برابر
خيالي و مثالي بودن اين لذائذ و آلام) بهشت و جهنم ندارد اکنون اين بحث را در
اينجا بپايان مي رسانيم. و بقيه بحث درباره بهشت و جهنم و انواع لذتهاي عقلي و
جسمي اهل بهشت و انواع آلام عقلي و جسمي اهل جهنم را با توفيق خداوند متعال براي
آينده مي گذاريم.

ادامه دارد

[1]– سوره يونس
آيه 25.