اصول اعتقادی اسلام
معاد
عذاب های جهنّم
آيت الله حسين نوری
انسان هایی كه چراغ
فروزان فطرت الهی را در خانه̾ وجود خود خاموش كرده و استعداد كمال و شايستگی های
خود را از دست دادند ، صراط مستقيم را پشت سر نهاده در بيراهه های ضلالت قدم زدند
و به راهنمائی های حكيمانه̾ ذات مقدّس حق تعالی و به پندهای نجات بخش اوليای كرام
وی توجه نكردند و روی از نور برتافتند و با ظلمت نشستند و زندگی آميخته با آلودگی
ها و انحراف را بر بهشت و سعادت جهان جاويد ترجيح دادند سرانجامی جز سقوط و جهنم
ندارند .
راه راست و چاه و
ديده̾ بينا و آفتاب
تا آدمی نگاه كند پيش پای خويش
چندين چراغ دارد و
بيراهه می رود
بگذار تا بيفتد و بيند سزای خويش
در مقالات پيشين
انواع عذاب های جسمانی اهل جهنم بيان گرديد اكنون به شرح آلام و عقوبات روحانی
آنها می پردازيم .
بايد توجه داشت كه
منظور از آلام روحانی درد ها و ناراحتی هائی است كه جسم انسان در انتقال آنها به
روح ( به عكس عذاب های جسمانی ) دخالت ندارد و آنها نيز چند نوع است :
الف ـ‌احساس محروميّت
از قرت جوار خداوند
اين عذاب روحی كه
اهميت و اثر كامل آن در آن عالم كه سرای كشف و روشن شدن حقايق است معلوم می گردد و
اثر آن تا اعماق روح آنها را می سوزاند يكی از بزرگترين نوع عذاب ها است كه حضرت
اميرالمؤمنان عليه السلام آن را در دعای كميل كه دارای جايگاه خاصّی در فرهنگ
اسلام و مشتمل بر درس هائی از اخلاق و تربيت اسلامی است و در اين دعا نمونه هایی
از عواقب و عكس العمل گناهان فردی و اجتماعی در صحنه̾ زندگی اين جهان و آن جهان
تذكّر داده شده است و پرده هایی از الطاف و رحمت واسعه̾ خداوندی و انوع نعمت های
بهشتی مورد بيان واقع شده است در ضمن عقوبت هایی را كه در جهنم برای گنهكاران
فراهم گرديده است بيان می كند می گويد :
« فلئن صيّرتنی
للعقوبات مع اعدائك و جمعت بينی و بين أهل بلائك و فرّقت بينی و بين احبّائك و
أوليائك فهبنی يا الهی و سيّدی و مولای صبرت علی عذابك فكيف أصبر علی فراقك وهبنی
يا الهی صبرت علی حرّ نارك فكيف أصبر عن النّظر الی كرامتك » .
پروردگارا اگر مرا با
دشمنانت در ورطه̾ عقوبت ها و عذاب ها درافكنی و مرا با اهل عذاب و مصيبت ها همراه
نمائی و ميان من و دوستانت جدائی بيندازی ای خداوند و مولا و ولیّ نعمت من اگر بر
عذاب تو صبر كنم فراق تو را چگونه تحمّل نمايم ؟ و اگر بر حرارت آتش جهنّم صبر كردم
چگونه بر اين مصيبت بزرگ كه از نظر كريمانه̾ تو افتاده ام صبر كنم ؟
قرآن كريم در چند
مورد اين نوع عقوبت و عذاب را مورد تذكّر قرار داده است :
1-
« كلا إنّهم عن ربّهم
يومئذ لمحجوبون ثمّ إنّهم لصالوا الجحيم » [1]
.
يعنی آن كافران از
اكرام و قرب حق محجوب و محروم می باشند و
در آتش دوزخ می سوزند .
حضرت اميرالمؤمنان
عليه السلام در تفسير اين آيه فرمودند : آنان از اكرام و ثواب الهی محروم می گردند
.[2]
2-
« بلی من اوفی و اتقی
فانّ الله يحب المتقين انّ الذّين يشترون بعهد الله و ايمانهم ثمنا قليلا اولئك لا
خلاق لهم في الآخرة و لا يكلّمهم الله و لا ينظر اليهم يوم القيمه و لا يزّكيهم و
لهم عذاب اليم » [3] .
يعنی كرامت الهی و
نظر خداوندی چنين نيست كه به آسانی و بدون زحمت و عمل به دست آيد و آن تنها برای
كسانی كه به عهد خداوند ـ كه عبارت از ايمان خداوند و پرستش آن ذات مقدس و داشتن
تقوا و پرهيزكاری است ـ وفا كردند حاصل می شود و خداوند افراد با تقوا را دوست می
دارد ولی كسانی كه عهد و پيمان الهی ( به معنایی كه بيان گرديد ) و سوگند های خود
را به بهای اندك كه لذّات و شهوات دنيوی است فروختند در آخرت بهره ای ندارند و
خداوند با آنها سخن نمی گويد و به نظر رحمت بر آنها نمی نگرد و از پليدی گناه و
آلودگی ها پاكيزه شان نمی كند و عذاب دردناك در انتظار آنها است .
3-
« و اذا قيل انّ وعد
الله حق و الساعة لا ريب فيها قلتم ما ندری ما السّاعة ان نظنّ الّا ظنّا و ما نحن
بمستيقنين و بدالهم سيّئات ما عملوا و حاق بهم ما كانوا به يستهزؤون و قيل اليوم
ننساكم كما نسيتم لقاء يومكم هذا و مالكم من ناصرين » [4]
.
يعنی چون به شما
كافران گفته شد كه وعده خدا حق است و در تحقق و آمدن قيامت شكّ و ريبی نيست شما
گفتيد ما نمی دانيم قيامت چيست ؟ و ما آن را در پيش خود جز خيال و پنداری نمی
بينيم و هرگز به آن يقين نداريم آنها در روز قيامت اعمال بد خود را به طور آشكار
می بينند و عذاب هائی كه آن را مورد تمسخر قرار می دادند آنها را احاطه می كند و
به آنها خطاب می شود كه ما امروز همان طور كه شما در دنيا سرگرم لذّات مادّی شديد
و ما را فراموش كرديد فراموشتان می كنيم امروز منزل شما دوزخ است و هيچ يار و
ياوری نداريد .
ب ـ حسرت و غم و
اندوه
يكی ديگر از عذاب های
روحی اهل جهنم حسرت ها و اندوه های جانفرسائی است كه بر آنها وارد می شود و اعماق
روح آنها را علی الدّوام می سوزاند كه در قرآن مجيد در مواردی به طور مؤكّد مورد
تذكر قرار گرفته است :
1-
« كذلك يريهم الله
اعمالهم حسرات عليهم و ما هم بخارجين من النّار » [5]
.
يعنی خداوند اعمال
زشت جهنميّان كه مايه̾ حسرت ها و پشيمانی آنها است به آنها ارائه می كند و آنها
هرگز از آتش جهنّم نجات پيدا نمی كنند .
2-
« و يوم يعض الظالم
علی يديه يقول ياليتنی اتخذت مع الرّسول سبيلا » [6]
.
روزی كه ستمگران پشت
دست های خود را با حسرت به دندان می گيرند و می گويند ای كاش در برابر رسول حق
راه تسليم و طاعت پيش می گرفتيم .
در اين رابطه حضرت
صادق عليه السلام فرمودند خداوند هر فردی از افراد انسان را كه آفريده است برای او
منزلی در بهشت و جايگاهی در جهنم قرار داده است . و چون روز قيامت فرا می رسد و
حساب اعمال انسان ها سپری می شود و افراد نيكوكار كه استعداد های خداوندی و
امكانات خود را در راه تهذيب اخلاق و ساختن خود و جامعه̾ خود صرف كردند و از
قوانين الهی در زندگی خود پيروی نمودند در جايگاه بهشتی خود قرار می گيرند و كسانی
كه از راه راست منحرف گشته راه طغيان و تمرّد را پيش گرفتند جايگاه خود در بهشت را
از دست داده در منزل جهنمی خود جا می گيرند منادی ای از جانب خداوند ، در ابتداء
اهل بهشت را مورد خطاب قرار می دهد و به آنها می گويد :
ای اهل بهشت اكنون به
جايگاه هائی كه برای يك يك شما در ميان آتش های سوزان جهنم قرار داده شده بود
بنگريد شما اگر در دنيا به وظايف خود عمل نمی كرديد در جايگاه ها قرار می گرفتيد
در اين حال اهل بهشت ، به جايگاه های خود در جهنّم نگريسته ، شادمانی و خوشحالی
زائد الوصفی به آنها دست می دهد و خداوند را سپاس می گويند كه چنين توفيقی نصيب
آنها گرديد كه از جايگاه جهنمی خود نجات يافته در منزل سعادت و رفاه بهشتی در قرب
جوار خداوند متعال قرار گرفتند .
از آن پس منادی ای
اهل جهنم را مورد خطاب قرار می دهد و می گويد ای جهنميان سرهای خود را بالا كنيد و
به طرف منزل هایی كه در بهشت برای شما معين گرديده و در آنها وسائل رفاه و نعمت
های گوناگون قرار داده شده بود و اگر در دنيا راه اطاعت خداوند را پيش می گرفتيد
اكنون در آنجا بوديد بنگريد در اين حال اهل جهنم ، جايگاهی را كه در بهشت برای
آنها مقرّر شده بود می بينند و از اين جريان آن اندازه حزن و حسرت به آنها دست می
دهد كه اگر مرگ در عالم آخرت وجود می داشت از فرط غصّه و شدت حسرت می مردند .
و اين است مفاد گفتار
خداوند « اولئك هم الوارثون الّذين يرثون الفردوس هم فيها خالدون »[7]
3-
« و اتّبعوا احسن ما
انزل اليكم من ربّكم من قبل ان ياتيكم العذاب بغتة و انتم لا تشعرون ان تقول نفس
يا حسرتی علی ما فرّطت في جنب الله و ان كنت لمن السّاخرين »[8].
يعنی بهترين دستور و
كتابی كه بر شما از جانب خداوند نازل گرديده است را پيروی كنيد و پيش از آنكه عذاب
قهر الهی در رابطه با كيفر گناهانتان بر شما ناگهان فرود آيد در پيشگاه حق تسليم
شويد كه پس از نزول عذاب هر كس به خود می آيد و متنبّه می گردد و فرياد واحسرتا بر
می آورد و می گويد ای وای بر من كه جانب امر خدا را فرو گذاشتم و در حق خود ظلم و
تقصير كردم و وعده های خداوندی را مورد استهزاء و استخفاف قرار دادم !
ادامه دارد