” و ربك الغنى ذو الرحمة إن يشأ يذهبكم و يستخلف من بعدكم ما يشاء كما أنشأكم من ذرية قوم آخرين ” (سوره أنعام، آيه )133
و همانا پروردگارت بى نيازى است رحيم كه اگر بخواهد، شما را نابود مىكند و پس از شما به جاى شما آنچه بخواهد قرار مي‌دهد همانگونه كه شما را از نسل قومى ديگر به وجود آورد.
خداوند بى نياز على الاطلاق است و هيچ احتياجى به عبادت من و شما ندارد ولى در عين حال به خاطر رحمت گسترده‌اش بر عالميان، آنها را مكلف به تكاليفى مىكند و از آنها مىخواهد كه اطاعتش كنند تا اينكه سبب تكامل آنان گردد و آنها را به درجات والا برساند وگرنه اگر تمام كائنات كافر شوند و به او ايمان نياورند براى خدا يكسان است كه همه آنان ايمان آورند و امت واحده‌اى گردند:
گر جمله كائنات كافر گردند بر دامن كبرياش ننشيند گرد
و بدينسان موساى كليم على نبينا و آله و عليه‌السلام خطاب به بنى اسرائيل مىفرمايد: اگر شما و تمام مردمى كه روى زمين هستند كافر گردند به خدا زيانى نمى رسد زيرا خداوند غنى على الاطلاق و بى نياز است و شايسته ستايش. ” و قال موسى إن تكفروا أنتم و من فى الارض جميعا فإن الله لغنى حميد “. و اگر انسانها را مي‌آفريند و از آنها مى خواهد كه پرستش ذات مقدسش كنند براى اين است كه او ذات فياض و رحيمى است كه هيچ نوع بخل و منعى در آن ذات مقدس راه نيابد و همين صفت فياض بودن خداوند است كه موجب خلق آفريدگان مىگردد و هدف فاعلى او همان فياض بودن ذات او است و اما بخشيدن كمال به انسانها از راه عبادت و بندگى قطعا هدف فعل خدا است نه هدف فاعلى او كه اين مسير طولانى را بايد تنها با عبادت و اخلاص بپيمائيم تا به سر حد كمال برسيم.
رهرو منزل عشقيم ز سرحد عدم تا به اقليم وجود اين همه راه آمده‌ايم
به هر حال در قرآن بسيار تأكيد بر اين معنى شده كه خيال نكنيد خداوند با آفرينش شما سودى مىبرد يا از نافرمانى شما ضررى به او رسد كه او را هرگز نيازى نيست. ” إنّ الذين اشتروا الكفر بالايمان لن يضرّوا الله شيئا…” آنان كه كفر به جاى ايمان براى خود برگزيدند هرگز زيانى به خداوند نمى رسانند. البته اين به معناى جزء از كل است والا نه تنها كافران كه هيچ مخلوقى به او ضرر نمى رساند.
و در جائى ديگر به رسول گراميش تسلى مي‌دهد كه غمگين و اندوهگين مباش از آنان كه به سوى كفر به سرعت روانه مىشوند ” و لا يحزنك الذين يسارعون فى الكفر”. البته لازم است كه همه انسان ها مردم را به سوى او بخوانند و هدايتشان كنند چنانكه پيامبران خدا پيوسته مردم را به راه حق دعوت مىكردند و هرگز در اين راه خسته و ملول نمى شدند و اين وظيفه است ولى ما نبايد منتظر نتيجه باشيم. اگر مىبينيم نوح پيامبر 950 سال مردم را دعوت به سوى خدا مىكند، او وظيفه‌اش را انجام مي‌دهد هرچند جز عده محدودى به او ايمان نمي‌آورند.
از مطلب اصلى دور نشويم، شايد استدراك قرآن پس از ذكر غنى بودن خداوند، به اينكه او داراى رحمت است، يك بخشش اين باشد كه بسيارى از مردم هرگاه به صورت ظاهر غنى و پولدار مىشوند، رحمت از آنان گرفته مىشود و هرگز به فكر فقرا و مستمندان نخواهند بود چنانكه همه ملاحظه مىكنيم.. ولى خداوند با اينكه صفت غنى تنها بر او اطلاق مىشود، ضمن غنى و بى نيازى، رحيم است و مهربان. خداوند مىفرمايد:
“يا أيها الناس أنتم الفقراء الى الله و الله هو الغنى ” اى مردم! همه شما در برابر خداوند فقير و نيازمنديد و خداوند به تنهائى غنى و بىنياز است و اما رحمتش آنقدر گسترده و وسيع است كه همه چيز را در بر مىگيرد ” و رحمتى وسعت كل شىء ” و همانا رحمتم همه چيز را در برمىگيرد. و در دعاى كميل نيز مىخوانيم ” اللهم إنى اسألك برحمتك التى وسعت كلّ شىء”. و اگر خداوند به خاطر رحمت واسعه‌اش از بسيارى از گناهان ما مىگذرد، نبايد تمرد كنيم و عصيانش نمائيم كه عذابش نيز دردناك و غير قابل تحمل است و لذا مىفرمايد: هان! متوجه باشيد اگر شما بخواهيد عصيان كنيد و كفران نمائيد، خداوند شما را نابود مىسازد چنانكه قبل از شما اقوام ديگرى آمدند و كفر ورزيدند و خداوند تمام آنان را نابود كرد و ديگران را جايگزينشان نمود.
اى كه در پشت زمينى همه وقت آنِ تو نيست ديگران در رحم مادر و پشت پدرند
پس ما را در اين دنيا آورده‌اند كه توشه‌اى براى زندگى جاويد خود برگيريم و جايمان را به ديگرى بسپاريم. اميرالمؤمنين عليه‌السلام فرمايد: ” الدنيا دار ممرّ و الآخرة دار مقرّ فخذوا من ممرّكم لمقرّكم…” دنيا گذرا است و آخرت جاى سكنى و زندگى است پس از اين مسير توشه‌اى براى منزلگاه جاويدانتان بگيريد و با خود ببريد.
و شايد غرض از ذكر اين جمله كه مىفرمايد: “ان يشأ يذهبكم و يستخلف من بعدكم…” اين باشد كه خيال نكنيد با ظلم و ستم و با كفر و شرك مىتوانيد براى هميشه در دنيا زندگى كنيد يا آنكه مردم را اغوا نمائيد و از راه الهى دور سازيد، خداوند اگر بخواهد شما را مىبرد و نابود مىسازد و قومى ديگر مي‌آفريند كه به از شما باشند و اطاعتش كنند ولى از راه لطف و رحمتش به شما مهلت مي‌دهد شايد به سر عقل آئيد و تيشه به ريشه خود نزنيد كه هرچه بيشتر اطاعت كنيد به سود خودتان خواهد بود و اگر همه جن و انس كافر گردند براى پروردگار يكسان است و هيچ تأثيرى در اراده و مشيّتش نخواهد داشت. گويا غرض از آيه انذار و هشدار كفار است و آنان را به عاقبت امر مىترساند كه اگر بصيرت داشته باشند از قوم نوح و عاد و ثمود و ديگر اقوام گذشته عبرت خواهند گرفته كه آنان شديدتر و قوى تر و نيرومندتر از كفار قريش بودند ولى به خاطر عصيان و كفرشان به عذاب استئصال دچار گشتند. نستجير بالله.
اميد آنكه آيات خداوند ما را بيش از پيش هشيار و بيدار سازد تا از رحمت واسعه‌اش برخوردار شويم و به غضب ذات مقدسش مبتلا نگرديم آمين رب العالمين.
