آخرين قسمت
ـ عدم اختلاط زن و مرد در مسجد
بدون شك يكى از عوامل شيوع فساد كه دامنگير جهان امروز، به ويژه كشورهاى غربى شده است، برداشتن حايل و حريم ميان زن و مرد در ادارات، كارخانهها و ديگر اماكن و محافل عمومى است. در اين برخوردها معمولا بذر فساد و گناه افشانده مىشود و روز به روز ريشه مي‌دواند.
قرآن كريم نيز براين مطلب، تأكيد ورزيده است، به اين آيات الهى به دقت بنگريم: “…وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِن وَرَاءِ حِجَابٍ… .”() هرگاه از ايشان (زنان پيامبر) چيزى خواستيد، از پشت پرده و حائل طلب نمائيد.
صراحت آيه شريفه در عدم اختلاط زنان و مردان، قابل انكار نيست. گرچه شأن نزول اين آيه شريفه، ويژه زنان پيامبر(ص) است، اما روشن است كه مورد نمىتواند شمول مفهومى آيه را محدود و به اصطلاح علمى “مورد نمى تواند مخصص باشد”. بنابراين، اين آيه شريفه در منع اختلاط زن و مرد و حفظ زنان از محركات شهوانى، وارد شده است.
علامه شهيد مطهرى در تفسير اين آيه مىنويسد :”… طبق اين دستور، مرد نبايد وارد جايگاه زنان شود، بلكه اگر چيزى مىخواهد و مورد احتياج اوست بايد از پشت ديوار(حائل) صدا بزند… .”
جمله: “ذلكم اطهر لقلوبكم و قلوبهن” مانند جمله: “و ان يستعففن خير لهن” كه در آيه 61 سوره نور آمده است، دلالت مىكند كه هر اندازه مرد و زن جانب ستر و پوشش و ترك برخوردهايى كه مستلزم نظر است رعايت نمايند، تقوا و پاكى نزديكتر است. همان كه گفتيم: رخصتهاى تسهيلى و ارفاقى كه به حكم ضرورت داده شده است، نبايد رجحان اخلاقى ستر و پوشش و ترك نظر را از ياد ببرد.()
همچنين اين متفكر اسلامى درباره زيانهاى اختلاط در اين عصر ارتباطات و دهكده جهانى مى نويسد :”جامعه امروزى، زيانهاى اختلاط زن و مرد را به چشم خود مىبيند؛ چه لزومى دارد كه زنان، فعاليتهاى اجتماعى خويش را به اصطلاح دوشادوش مردان انجام دهند؟! آيا اگر در دو صف جداگانه انجام دهند، نقصى در فعاليت كارى آنان رخ مي‌دهد؟ از جمله اثر بارز اين دوشادوشيها اين است كه هر دو همدوش را از كار و فعاليت مثبت باز مي‌دارد و هر يك را به جاى توجه و دقت به كار خود، متوجه
“همدوش” مىكند، تا آنجا كه غالبآ اين همدوشيها به هم آغوشيها منتهى مىگردد.”()
شريعت اسلام در عين اين كه به زنان، اجازه شركت در مسجد و فعاليتهاى سياسى اجتماعى را مي‌دهد،از اختلاط نهى فرموده است. مبادا كه روزى بستر آلودگيهاى اخلاقى فراهم آيد.
رسول خدا (ص) فرمود :”ميان مردان و زنان نامحرم فاصله اندازيد؛ زيرا، بر اثر ملاقات و اختلاط، گرفتار درد و بلايى مىشويد كه دوا ندارد. بر شما باد كه از اختلاط با زنان اجتناب نماييد.”() بر همين اساس آن حضرت در زمان رسالتش براى جلوگيرى از اختلاط زن و مرد در مسجد دستور داد كه براى زنان؛ درِ جداگانه‌اى به مسجدالنبى بسازند.() كه هنوز هم به نام ” باب النساء” وجود دارد.
در روايت آمده است روزى رسول خدا(ص) در بيرون مسجد بودند، ديدند مردان و زنان باهم از مسجد بيرون مي‌آيند؛ حضرت خطاب به زنان فرمودند :”بهتر است صبر كنيد ابتدا مردان بروند، سپس شما.”()
همچنين درباره خروج زنان و مردان از مسجد و رفت و آمد در كوچه ها فرمود :”مردان از
وسط و زنان از كنار كوچه يا خيابان بروند.”()
امام على (ع) به كسانى كه به عدم اختلاط توجه نمىكنند و در اجتماع مردان، بدون هيچ مجوزى در مي‌آميزند، هشدار مي‌دهد و مىفرمايد :”آيا شما (مردان) حيا نمىكنيد و غيرت نمي‌ورزيد، زنانتان به بازارها رفته و بيماردلان مزاحم آنان مىگردند.”
و در بيانى ديگر به مردم عراق كه اين امر را رعايت نمىكردند، با اعتراض مىفرمايد :”اى مردم عراق! به من خبر رسيد كه زنانتان، مردانتان را در كوچه و خيابان تنه مي‌زنند، آيا حياء نمى كنيد؟”()
به هر حال اهميت مسئله تا بدانجاست كه پيامبر اسلام(ص) در هنگام بيعت با زنان، به عدم اختلاط آنان با مردان تأكيد نموده است.()
ث آثار و بركات حضور بانوان در مسجد
مساجد خانه خدا در زمين، مركز وحى، منبع فيوضات معنوى و بركات گوناگون براى نمازگزاران و جامعه اسلامى است. مكانى كه چنين جايگاهى نزد خداوند دارد، حضور در آن، آثار فراوانى را خواهد داشت و بىترديد شامل حال مكلّفان و حاضران در مسجد، اعم از زن و مرد خواهد بود. آثار حضور در مسجد چنان متنوع است كه به دشوارى مىتوان درباره تمام آثار و بركات حضور در آن سخن گفت؛ چنانكه در روايتى از امام على(ع) براى حضور در مسجد هشت اثر نقل شده است:
“مَنِ اختَلَفَ اِلَى المَسجِدِ اَصابَ اِحدَي الثَّمانِ؛ اَخا مُستَفادآ فِى اللهِ، اَو عِلمآ مُستَطرَفآ اَو آيَةً مُحكمَةً اَو يَسمَعُ كلِمَةً تَدُلُّ عَلى هُديً، اَو رَحمَةً مُنتَظَرَةً، اَو كلِمَةً تَرُدُّهُ عَن ردى، اَو يَترُك ذَنبا خَشيَةً اَو حَياءً”() كسى كه به مسجد رفت وآمد مىكند، يكى از منافع هشتگانه نصيب او مىشود: برادرى مفيد و با ارزش در راه خدا، يا علم و دانش نو، يا دليل و برهان محكم (براى تثبيت عقايد)، يا كلماتى كه موجب هدايت شود (مى شنود)، يا رحمت مورد انتظارى (شامل حال او مىشود)، يا مواعظى كه او را از فساد و گناه بازدارد، (مى شنود،) يا به خاطر ترس يا حيا و آبروى خود گناهى را ترك مىكند. روشن است كه در عصر كنونى حضور زنان به عنوان نيمى از پيكره اجتماع در مسجد و مراسم آن با حجاب و شوون اسلامى، آثار و بركات فراوانى دارد. در اينجا به مهمترين ثمرات اين حضور روحانى اشارهكنيم:
1ـ آثار عبادى
يكى از اركان اساسى اديان الهى، به ويژه شريعت حياتبخش اسلام، عبادت است. عبادت؛ يعنى راز و نياز كردن با خداوند و نجوا گفتن با او. جوهر و جان اين نيايش، حضور قلب و توجّه به خداست.
براى فراهم شدن عبادتى اينچنين، به شرايط و عوامل فراوانى نياز است كه مكان عبادت، يكى از آنهاست. براى نمونه، نماز در كوچه و خيابان، حتّى در صورت درست بودن، نمىتواند با حضور قلب همراه باشد. اسلام با در نظر گرفتن مكانى به نام مسجد و قرار دادن مقرراتى ويژه براى آن، در حقيقت مكان مناسبى را براى نماز و ارتباط بندگان با خداوند پيش بينى كرده است. نام مسجد، گواه درستى اين سخن است. مسجد؛ يعنى جاى سجده، كرنش در پيشگاه خداوند و به ديگر سخن؛ يعنى جايگاه نماز و تقرّب جستن به خداوند بزرگ؛ زيرا سجده، برترين نمونه و شكل عبادت و بندگى است.
از مساجد به عنوان خانه هاى خدا در زمين() و نيز خانههاى متقيان() و مؤمنان() ياد شده است. اين عنوان به خوبى ماهيت عبادى مسجد را نشان مي‌دهد؛ اينكه مسجدها، اولا و اساسآ براى ايجاد ارتباط بين بنده و معبود او و اعلام بندگى و عبوديت براى آفريدگار بنا مىشوند. بر اين اساس نيز اصلىترين اثر حضور در آن در بعد عبادى خواهد بود: “وَ اَقيمُوا وُجُوهَكم عِندَ كلِّ مَسجِدٍ وادعُوهُ مُخلِصينَ لَهُ الدّينَ كما بَدَأكم تَعُودُونَ”() (هنگام عبادت) در هر مسجدى بسوى او توجه كنيد و او را بخوانيد و دين (خود) را براى او خالص كنيد. همچنان كه در آغاز شما را آفريد، بار ديگر در رستاخيز بازمى گرديد.
با توجه به اين روايات و آيات، يكى از آثار حضور و شركت بانوان در مساجد استفاده و بهره‌ورى از اعمال عبادى در اين مكان مقدس است. اگر بانوان با رعايت شرايط ذكر شده براى حضور در مسجد(حضور سالم) در اين مكان الهى وارد شوند، مىتوانند از اجر و پاداش عبادت كنندگان واقعى در مساجد برخوردار شوند. ولى حضور ناسالم زنان در مساجد و صحنههاى ديگر اجتماعى، نه تنها ستايش نشده، بلكه مورد مذمت قرار گرفته است و آثار عبادى و روحانى ندارد. بنابراين، آيا سزاوار نيست كه بانوان با
رعايت شرايط ويژه، با داشتن انگيزههاى الهى و اخلاص در عمل در اين جايگاه مقدس وارد شوند؟
2ـ آثار علمى
تحصيل علم و دانش يكى از جنبههاى حضور زن در جامعه است و اين امر به گونه‌اى داراى اهميت و ارزش است كه اسلام همانطور كه كسب علم و دانش را بر مردان واجب مي‌داند، زنان را نيز به همان نسبت به تحصيل علم فرمان داده و از گهواره تا گور يعنى از آغاز تا سرانجام به اين امر مهم ترغيب نموده است.
پيامبر اسلام(ص) در اين باره فرمودند: “طلب العلم فريضةٌ على كلّ مُسلمٍ؛ طلب علم بر هر مسلمانى واجب است.” در اين جا نمىتوان گفت، چون واژه “مسلم” مذكر است تعبير “كل مسلم” شامل زنان نمى شود؛ زيرا اولا: در بعضى نقلهايى كه در كتب شيعه وارد شده واژه “مسلمه” نيز قيد شده است: “طلب العلم فريضة على كل مسلم و مسلمة”() تحصيل علم براى تمام مردان و زنان مسلمان واجب است. ثانيآ: اين تعبيرات اطلاق دارد و مقيّد به رجوليت (مرد بودن) نيست و اختصاص از آن فهميده نمىشود. “مسلم” يعنى: مسلمان، چه مرد باشد چه زن. در اين نقلها “مسلم”، اسم جنس است و شامل مرد و زن مىشود.
كاركرد علمى مسجد در عصر رسول خدا(ص) و توصيههاي‌ائمه(ع) دراينباره، ما را با يكى ديگر از آثار حضور در مسجد آشنا مىسازد. پيامبر(ص) مىفرمايد :”هر نشستنى در مسجد بيهوده است، مگر اينكه براى سه كار باشد؛ خواندن قرآن، ذكر خدا، اندوختن دانش.”()
هنگامى كه بانوان در مسجد گردهم‌آيند، بهترين زمانى است كه مىتوانند از مسائل دينى و قرآن بهرهمند گردند؛ زيرا يكى از اهداف بناى مسجد برگزارى جلسات علمى و بيان احكام و مسائل اسلامى است، همانگونه كه در عصر رسالت مرسوم بوده است. حضرات معصومان(ع) در سخنان متعددى مساجد را پايگاه علم و دانش معرفى كرده‌اند. امام على(ع) در يكى از سخنان خود “…بهره بردارى از علم و دانش را يكى از نتايج و آثار رفتن به مسجد ذكر مىفرمايد.”()
بعضى فقها رفتن بانوان را به مسجد جهت فراگيرى مسائل اسلامى واجب دانسته‌اند و گفته‌اند :”اگر راهى براى يادگرفتن مسائل اسلامى
جز از طريق رفتن به مسجد وجود ندارد واجب است (بانوان) به مسجد بروند.”()
امروزه به بركت نظام جمهورى اسلامى و توجهات مقام معظم رهبرى، مسجدها بر روى همگان گشوده است و به مناسبتهاى گوناگون در آنها وعظ و خطابه برپاست و علوم اسلامى تبليغ مىشود و از رويدادهاى متفاوت علمى و تاريخ پرده برداشته مىشود و كانونهاى گرمى تشكيل مىگردد، بانوان مىتوانند با حضور خود بهرههاى فراوانى ببرند كه هم پاداش تحصيل علم بر آن مترتب شود و هم ثواب حضور در مسجد.
3ـ آثار اجتماعى و فرهنگى
مسجد به عنوان يك مركز دينى براى عموم، نقش اساسى در شكلگيرى اجتماعات مسلمانان دارد. از اين جهت به طور طبيعى مسجد مىتواند كاركرد اجتماعى نيز داشته باشد. حضور زنان و مردان و تبادل اخبار و اطلاعات اجتماعى، جويا شدن از احوال يكديگر و ساير مسلمانان، تنها بخشى از اين ظرفيت بزرگى است كه مساجد دارند. در اين مكانها مؤمنان فرصت مىيابند با جمعى آشنا شوند كه از نظر دين و عبوديت با آنان همرنگ و توان ايجاد گروههاى اجتماعى هماهنگ را دارند.بنابراين، آنان مىتوانند از بين اهل مسجد دوستان، از حيث دينى، براى خود بيابند كه طبعآ آثار آن در ابعاد اجتماعى بروز مىكند. زيرا در اين پايگاه دينى و فرهنگى است كه نمازگزاران مؤمنى در آن رفت و آمد مىكنند() و دوستى با آنان، در بينش انسان مؤثر است.
با ايجاد پيوند و آشنايى ميان مؤمنان، نخبگان و صالحان جامعه، بسترى مناسب براى پرورش و تربيت روحى انسان فراهم مي‌آيد.
كسى كه با خوبان ارتباط دارد، حتى اگر به آن درجه از تكامل نرسد كه به سبب خدا ترسى، مرتكب گناه نشود، به سبب حيا و شرم از برادران و خواهران دينى خود، راه انحراف را در پيش نمىگيرد. برهمين اساس، امام صادق(ع) فرمود: “لايَرجِعُ صاحِبُ المسجِدِ باَقَلّ مِن اِحدي ثَلاثِ خِصالٍ … وَاِمّا اَخٌ يَستَفيدُهُ فِى الله”() اهل مسجد كمتر از يكى از سه چيز از مسجد برنمىگردد “كه يكى از آنها (دوستى) است كه از او در مسير خدا استفاده مىكند.” بنابراين، زنان و مردان با حضور در مساجد، مىتوانند از
يك اجتماع سالم دينى بهرهمند شوند.
طبق روايتى كه از امام على(ع) نقل شد، تأثيرات رفتارى كه حضور در مسجد برجاى مىگذارد، مىتواند جوامع دينى را از فساد و گناه پاك كرده و مسلمانان را به سمت يك جامعه سالم هدايت كنند: “…اَو كلِمَةً تَرُدُّهُ عَن رِدي اَو يَترُك ذَنبا خشيَةً اَو حياءً”() يا كلماتى مىشنود كه او را از فساد و گناه باز مي‌دارد، و يا به خاطر ترس (از خدا) يا حيا و آبرو، گناهى را ترككند.()
مسجد پايگاهى دينى است كه از فرهنگ دينى حمايت مىكند و بر بالندگى آن مي‌افزايد، اين پايگاه الهى كه مردم، اعم از زن و مرد را در شبانه روز، پنج نوبت يا حداقل سه نوبت به سوى خداوند فرامىخواند و فرهنگى را ارائه مي‌دهد كه به دور از امتيازهاى ظاهرى و قومى، و ويژهگيهاى مشترك تأكيد ورزيده، ارزشهاى اجتماعى و فرهنگى مشترك انسانها را در قالب فطرى و الهى حيات مىبخشد. اين سازمان دهى از روزهاى آغازين عصر رسالت، در خطابهها و گفتگوهاى علمى و فرهنگى پيامبر با مردم و سران قبايل گوناگون آغاز شد و معيارهاى جديدى براى بشريت به ارمغان آورد كه مهمترين آنها ارزشگذارى بر مبناى تقوا و پرهيزگارى است، به طورى كه جنسيت و قوميت و … در آن ارزش و جايى نداشت.
رونق گرفتن مسجدها كه نيمى از آن به دست بانوان صورت مىگيرد، چيزى نيست كه بتوان به آسانى در مورد آن سخن گفت؛ زيرا بازتابى كه اين امر در ميان مجامع جهان و برون مرزى دارد بسيار فراتر و درخور توجه مىباشد. به اين خاطر اسلام همانگونه كه به زنان دستور عفاف و حجاب مي‌دهد، به آنان دستور شركت در مجامع عمومى را نيز صادر كرده است.
حضور زنان در مساجد، بيانگر حضور فعال آنان در اجتماعات اسلامى و مجامع دينى و مذهبى است. آنان با حضور خود در مساجد، وحدت و همبستگى در سطح اجتماع را به ارمغان مي‌آورند و از اين كانون الهى جهت كسب دانش اجتماعى و فهم فرهنگ ناب محمدى(ص) بهرههايى مىبرند.
4ـ آثار سياسى
مسجد همواره در كنار كاركرد اجتماعى و فرهنگى، كانون سياسى در جامعه مذهبى نيز بوده است. اين موضوع چه در زمان پيامبر و چه
در زمان خلفاء و ائمه اهلبيت(ع) و در ديگر اعصار قابل پيگيرى است و نمونههاى فراوانى درباره آن مىتوان ذكر كرد.
در اين دوران نه تنها آثار سياسى حضور مردان در مسجد، بلكه آثار سياسى حضور زنان در مسجد نيز مشهود است. چنانكه حضرت فاطمه(س) در مسجد و دفاع وى از حق ولايت امام على(ع)، يكى از آنهاست. همچنين سخنرانى حضرت زينب(س) در مسجد كه از مسلمات تاريخى است. اين اثر را در انقلاب اسلامى نيز مىتوان به خوبى مشاهده كرد.
تربيت سياسى كه در مسجد ارائه مىشود، به دليل ماهيت مذهبى آن مىتواند نسلى را پديد آورد كه پشتوانه جامعه دينى باشند و در برابر حوادث سياسى هوشيارى لازم را داشته باشند. ازاين رو حضور زنان در كنار مردان در مسجد ضرورى است؛ زيرا اگر زنان از حضور در اين مكان محروم شوند؛ در واقع اين تربيت به طور ناقص انجام خواهد شد. در حالى كه بانوان به دليل تأثير عميقتر بر فرزندان و نقش تربيتى خود، در صورت برخوردارى از تربيت سياسى مسجد، بلوغ سياسى را به طور شگفت انگيزى افزايش خواهند داد. بنابراين، از صدر اسلام تاكنون مسجد به عنوان كانون طرح مسائل سياسى، نقش اساسى در تربيت سياسى مردم اعم از زن و مرد داشته است؛ براين اساس كه اگر زنان در اين جاها حضور نيابند، از آگاهى از مسائل سياسى كشور و جهان اسلام بى بهره مىشوند و فرزندانى كه مردان و زنان آينده يك اجتماع‌اند از تربيت سياسى كافى برخوردار نخواهند شد و اين چنين جامعه‌اى شكستپذير است.
5 ـ آثار روحى و اخلاقى
كانون مسجد، نورانى و الهى است. چنانكه پيامبر(ص) نيز در حديثى به آن اشاره فرموده است: “ما جَلَسَ قَومٌ فى مَسجدِ مِن مَساجِدِ اللهِ تَعالى يَتلُونَ كتابَ اللهِ (و) يَتَدارَسُونَهُ اِلّا تَنَزَّلَت عَلَيهِمُ السَّكينَةُ وَ غَشِيَتهُمُ الرَّحمَةُ وَ ذَكرَهُمُ اللهُ فيمَن عِندَهُ”() قومى (با يكديگر) در مسجدى از مساجد خداوند متعال براى تلاوت و آموختن قرآن ننشينند؛ مگر آنكه آرامش بر ايشان نازل و رحمت الهى شامل حال آنها شود. و خداوند از آنها در ميان كسانى كه نزد او هستند ياد مىكند.
آن حضرت در حديثى ديگر مىفرمايد: “مَن كانَتِ المَساجِدُ بَيتَهُ ضَمِنَ اللهُ لَهُ بِالرٌّوحِ وَالرّاحَهِ وَالجَوازِ عَلَى الصِّراطِ”() هركسى كه مسجدها خانه‌اش باشد، خداوند آسايش و آرامش و عبور از صراط را براى او ضمانت مىكند. و اينگونه است كه مؤمن در مسجد، به مانند ماهى در دريا مىماند.
اطمينان و آسايش حاصل از حضور در مسجد، توانايى انجام صحيح وظايف و تكاليف شرعى ديگر را نيز در پىخواهد داشت. دراين باره يادآورى اين نكته نيز ضرورى است كه به دليل لطافتهاى روحى و تأثيرپذيرى عاطفى شديد در بانوان، نياز به حضور براى كسب آرامش الهى و قلبى، درباره آنان بيشتر احساس مىشود.
از نظر اخلاقى نيز وضع به همين ترتيب است؛ زيرا زنان به دليل اين كه بيشتر عمر خود را در خانهها صرف خانه‌دارى و تربيت فرزندان مى كنند و بارها در مشكلات مختلف در تنگنا قرار مىگيرند، بيشتر از مردان نيازمند آرامش و يافتن محلى براى كسب راحتى روانى هستند؛ البته در فضايى به نام مسجد كه اساس آن بر نورانيت، عبوديت و ارتباط خالق و مخلوق است، امكان فراهم شدن آن بيشتر است. به دليل اينكه ويژگيهايى كه در جماعت است، در غير آن نيست.
شيخ حر عاملى در كتاب ارزشمند “وسائل الشيعه” بابى تحت عنوان “باب استحباب الاجتماع فى الدعاء من أربعه إلى أربعين” آورده و رواياتى را در اينباره مطرح نموده است. از جمله از قول امام صادق(ع) آورده است كه آن حضرت در اينباره فرمود: “مَا اجتَمَعَ أربعة رهطٍ قسَطَ على أمرٍ واحدٍ فدعوالله عزّوجلّ ألّا تفرقوا عن إجابهِ”() هيچگاه چهار نفر با هم اجتماع نكرده‌اند كه براى مطلبى به درگاه خدا دعا كنند، جز اينكه با اجابت آن دعا از هم جدا شده‌اند.
امام صادق(ع) در حديثى ديگر فرمود: “كانَ أبى إذا حَزَنَهُ أمرٌ جَمَعَ النّساء والصّبيان ثمّ دعا وَ أمّنوا”() هرگاه پيش آمدى پدرم را غمناك مىكرد زنان و كودكان را جمع مىكرد، سپس دعا مىنمود و آنها آمين مىگفتند.
ماجراى “مباهله” كه پيامبر اسلام(ص) در برابر اهل نجران كه آن حضرت را تكذيب كردند، نمونه‌اى از همين نوع و پندى است براى
مسلمانان؛ گرچه حضرت خود به تنهايىتوانست نصاراى نجرانى را نفرين كند و خداوند نيز به خواسته آن حضرت پاسخ مثبت دهد؛ ولى همه فرزندانش و على(ع) و فاطمه(س) را گردآورد تا هم اهميّت قضيه و جدّى بودن خود را وانمود كند و هم اين كه براى ديگران درسى باشد. بنابراين، حضور زنان به همراه مردان در دعاهاى پرفيض در خانه مشمول عنايت خاص و ويژه الهى قرار مىگيرند و از آثار دعا بهرهمند مىشوند.
6ـ آثار معنوى و اخروى
در منابع روايى از ثوابها و اجرهاى متعدّدى براى حاضران در مساجد، فراوان ياده شده است از جمله:
الف) “اِنَّ فِى التوراة مَكتُوبآ: اِنَّ بُيُوتى فِى الارض المساجِدُ فَطُوبى لِمَن تَطَهَّرَ فى بَيتِهِ ثُمَّ زارَنى فى بَيتى وَ حَقُّ عَلَى المَزُورِ اَن يُكرِمَ الزّائِرَ”() در تورات نوشته شده است كه خداوند مىفرمايد: مسجدها خانههاى من در زمين هستند. خوشا به حال كسى كه خود را در خانه‌اش تميز كند و در خانه من به زيارتم بيايد و حق زائر اين است كه ميزبان او را محترم شمارد.”
ب) پيامبر(ص) فرمودند: “اَلمَساجِدُ سُوقٌ مِن اَسواقِ الآخِرَةِ قِراهَا المَغفِرَةُ وَ تُحفَتُهَا الجَنَّةُ”() مساجد بازارى از بازارهاى آخرتند. آمرزش (و بخشش) از وسايل پذيرايى آنها و هديه آنها بهشت است.
ج) همچنين آن حضرت فرمودند: “سَبعَةٌ يُظلُّهُمُ فى ظِلِّه يَومَ لاظِلَّ اِلّا ظِلُّهُ: … رَجُلٌ قَلبُهُ مُتَعَلَّقٌ بالمَسجدِ اِذا خَرَجَ مِنهُ حَتّى يَعُودَ اِليهِ”() هفت گروه در قيامت مورد توجه خدا قرار مىگيرند…(كه از جمله آنهاست،) شخصى كه وقتى از مسجد خارج مىشود تا زمان برگشت، توجه‌اش به مسجد باشد.
د) امام صادق(ع) فرمودند: “لا يَرجِعُ صاحِبُ المَسجِدِ بِاِقَلّ مِن اِحدي ثَلاثِ خِصالٍ: اِمّا دُعاءٌ يَدعُوا بِهِ يُدخِلُهُ الله بِهِ الجَنَّهَ وَ اِمّا دُعاءٌ يَدعوا بِهِ فَيصرِفُ اللهُ عَنهُ بِهِ بَلاءَ الدُّنيا…”() اهل مسجد به كمتر از يكى از سه ويژگى باز نمىگردد: يا دعايى مىكند كه خداوند به بركت آن، او را بهشت مىبرد، يا دعايى مىكند كه به سبب آن بلاى دنيا را از او دور مىكند و يا… .
اين همه آثار بيانگر حضور در مسجد، علاوه بر آثار دنيوى، از جنبه اخروى و كمالات معنوى نيز به عنوان عاملى تأثيرگذار مورد توجّه است. نقل است كه شيخ الرئيس ابوعلى سينا براى ابوسعيد ابوالخير نوشت: چه لزومى دارد، مردم همه در مسجد اجتماع كنند، با اين كه خداوند از رگ گردن به انسان نزديكتر است. هرجا كه باشى اگر رابطه‌ات با خدا برقرار باشد، نتيجه خواهى گرفت. وى در پاسخ نوشت: اگر چند چراغ در يك جا روشن باشد، اگر يكى از آنها خاموش شده چراغهاى ديگر روشن است. ولى اگر همان چراغ هر كدام در اطاق دربسته‌اى باشد، اگر يكى از آنها خاموش شود آن اطاق تاريك مىگردد. انسانها نيز اينگونه‌اند. بعضى گنهكارند، اگر تنها باشند شايد موفق به فيوضات و بركات نور الهى نشوند، ولى اگر در اجتماع باشند شايد خداوند به بركت وجود بعضى ديگر افراد اجتماع آنان را نيز مشمول فيوضات و بركاتش قرار دهد.()
نتيجه:
حضور زنان در جامعه و تلاش و مجاهدت آنان در عرصههاى مختلف اجتماعى از موضوعات و مسائل مهمى است كه همواره از مباحث بنيادين بوده است.
از ديدگاه تعاليم مقدس اسلام، زنان از كليه حقوق اجتماعى بهرهمند مىباشند و هيچ مانع و حصارى نمىتواند راههاى حضور فعال آنان در جامعه را سدّ نمايد و اين انسان خلّاق را كه نيمى از پيكر جامعه انسانى است از بهره‌رسانى به اجتماع محروم گرداند.
آنچه مهم است اينكه اسلام در عين اين كه از حضور زن در عرصه هاى اجتماع مانند حضور در مسجد و… جلوگيرى نكرده چارچوب را نيز در نظر گرفته تا هم براى به بار نشستن اهداف اسلام بكوشند و هم حيثيت انسانى آنان دستخوش طمع دشمنان قرار نگيرد و پاكدامنىشان نيز حفظ شود، ازاين رو، زنان را تا جايى كه حضورشان به فساد آلوده نشود از شركت در اجتماع نهى نمىكند، بلكه در بعضى موارد شركت آنها را واجب مىكند، مانند حج كه بر مرد و زن به يك اندازه واجب است و حتى شوهر هم حق ممانعت از همسر خود ندارد. گفتار قائلين به افضليت نماز زن در خانه نيز ناظر به اهميت به حجاب و پوشش زن است.
اگر زنى بتواند خود را از ديد نامحرم بپوشاند و يا ديدگان خويش را از نگاه بيگانه فرو بندد، حضور او در مسجد منعى ندارد.
همانطور كه در زمان رسول خدا(ص) و ديگر حضرات معصومان (ع) زنها با حفظ حجاب و پوشش اسلامى به نمازجماعت در مسجد حضور پيدا مىكردند.
امام خمينى(ره) در اينباره فرموده است: “اگر (زنان) بتوانند كاملا خود را از نامحرم حفظ كنند بهتر است در مسجد نماز بخوانند.”()
و همچنين حضرت آيت ا… مكارم شيرازى مىفرمايند :”براى زنها بهتر آن است كه نماز را در خانه بخوانند، ولى اگر خود را از نامحرم به خوبى حفظ كنند، بهتر است در مسجد بخوانند، و اگر راهى براى ياد گرفتن مسائل اسلامى جز از طريق رفتن به
مسجد وجود ندارد، واجب است به مسجد بروند.”()
حضور زن در مسجد بسيار حائز اهميت است؛ چون او مربى و پرورش دهنده نسلهاست. امام خمينى(ره) دراينباره مىفرمايد :”زن مربى جامعه است، از دامن زن انسانها پيدا مىشوند، مرحله اول مرد و زن صحيح، از دامن زن است… زنان با تربيت صحيح خود انسان درست مىكند و با تربيت صحيح خود كشور را آباد مىكند.”()
آرى، بانوان محجبه با حضور در مساجد و اماكن مذهبى، براى انجام عبادات، كسب دانشهاى اجتماعى و اخلاقى و سياسى و… و خلاصه متخلق شدن به اخلاق الهى مىتوانند در برابر هجمههاى فرهنگى دشمنان مبارزه نمايند و در پرتو كسب اين آگاهىها از كانون مساجد و اماكن مذهبى، در ايفاى نقش خانوادگى و پرورشى و تربيتى بسيار موفق و نسلى متفكر و سياستمدار و مؤمن و متعبد و تلاشگر به جامعه انسانى تقديم نمايند.
افزون بر فوايدى كه در اين نوشتار درباره حضور بانوان در مسجد برشمرديم، در اين برهه از زمان حفظ نظام جمهورى اسلامى و تحكيم پايههاى اقتدار آن از مهمترين وظايف مسلمانان است كه اصولا جنسيت بردار نيست، يعنى از مهمترين وظايفى است كه هركس به دليل مسلمانى برعهده دارد؛ وظيفه‌اى كه بر اساس قانون تزاحم مصالح، بر تمام احكام فردى و اجتماعى اولويت دارد. بنابراين، در اين راستا چه زنان و چه مردان، مىبايست حضورى فعال داشته و نشاط سياسى جامعه اسلامى را همواره با تقويت روح ديندارى و عابدانه خود حفظ نمايند.
امام خمينى(ره) در مقدمه وصيتنامه الهى سياسى خود، پس از بيان افتخارات مهم مكتب تشيع كه همه راجع به وجود مقدس ائمه(ع) است، مىفرمايند :”ما مفتخريم كه بانوان و زنان و پير و جوان و خرد و كلان در صحنههاى فرهنگى و اقتصادى و نظامى حاضر و همدوش مردان يا بهتر از آنان در راه تعالى اسلام و مقاصد قرآن كريم فعاليت دارند.”
اشاره به حضور زنان در كنار مردان با هدف تعالى اسلام، از نظر امام راحل(ره) از افتخارات جامعه شيعى ايران انقلابى است.
قطعآ بهترين عرصه حضور و پاكترين نهاد براى ابراز ويژگى فرهنگى و اجتماعى زنان، سنگر مساجد و نمازهاى جمعه و جماعت است.
امروز كه در جامعه اسلامى، زمينه رشد و پيشرفت براى بانوان در همه ابعاد زندگى، بر اساس موازين اسلامى و ارزشهاى معنوى در عرصههاى اجتماعى، سياسى، و تربيتى، و… مهيا شده است، بر زنان جامعه ماست تا استعدادها، شايستگى ها، ابتكارات و توانايىهاى خود را ارائه دهند و نقش شازنده، ارزنده و مفيد خود را در شئون مختلف شكوفا ساخته، و به مقاماتى كه شايستگى آنها را دارند، برسند.
حضور شايسته و مطلوب زنان در سطوح بالاى جامعه اسلامى، ضمن حفظ مسئوليت خانوادگى، بيانگر اهميت دادن اسلام و نظام اسلامى به موقعيت او در جامعه است. با اين حضور مىتوان كليه تبليغات دشمنان اسلام مبنى بر محروميت زنان مسلمان از همه مزاياى اجتماعى و حقوق را خنثى كرد.
پىنوشتها:ـــــــــــــــــــــــ
. سوره احزاب،آيه .53
. مسئله حجاب زن، ص .154
. همان، ص .237
. مرآت النساء، ص .140
. سنن ابوداود، ج1،ص .109
. همان، ج ،2 ص .533
. محمد بن يعقوب كلينى، فروع كافى، ج ،5 ص .518
. وسائل الشيعه، ج ،14 ص .174
. همان: “پيامبر(ص) از زنان پيمان گرفت كه دوست نداشته باشند، در خلوت با مردان بنسينند.”
. وسائل الشيعه، ج 3،ص .480
. مستدرك الوسايل، ج ،3 ص .313
. همان، ص .359
. كترالعمال، ج 7،ص .650
. سوره اعراف،آيه .29
. بحارالانوار، ج 1،ص .172
. همان، ج ،77 ص 86 ؛ وسايل الشيعه، ج ،3 ص .86
. وسايل الشيعه، ج ،3 ص .480
. آيت ا… مكارم شيرازى، رساله توضيح المسائل، مسئله .817
. حسن بن على حرانى، تحف العقول عن آل الرسول، ص ،258 قم، موسسة النشر الاسلامى، 1417 ق.
. وسايل الشيعه، ج ،3 ص .477
. همان، ج ،3 ص .470
. بر اين اساس، حضور در مسجد مىتواند نقش بازدارنده در ارتكاب جرايم و گناهان نيز داشته باشد.
. مستدرك الوسايل، ج 3،ص .363
. همان، ص .554
. وسايل الشيعه، ج 4،ص 1143 ح 8858 باب 38 از ابواب دعا.
. همان، ج ،4 ص .1143
. همان، ج ،3 ص .482
. مستدرك الوسائل، ج 3، ص 361 ؛ بحارالانوار، ج 81، ص ؛4 شيخ طوسى، الامالى، ص ،139 قم، دارالثقافة، 1414ق.
. وسايل الشيعه، ج ،3 ص .471
. همان، ج ،3 ص .477
. همان، ج ،3 ص .481
. امام خمينى(ره)، رساله توضيح المسائل، مسئله، .893
. آيت ا… مكارم شيرازى، رساله توصيح المسائل، مسئله .817
. در جستجوى راه از كلام امام، دفتر سوم، ص .111
