عاشورا در پاكستان
“گزارش”
دكتر محمد رضا حافظ نيا
محرم سال 1373 براى من فرصت خوبى بود كه از نزديك ميزان ارادت مردم
پاكستان را به حضرت امام حسينعليه السلام و اهل بيت پيامبرصلى الله عليه وآله
وسلم شاهد باشم و مراسم سوگوارى سيّد و سالار شهيدان را از نزديك ببينم. آنچه
اكنون گزارش مىكنم بر پايه مشاهدات عينى من در دهه اول ماه محرّم در مراكز
ايالتهاى پنجاب و بلوچستان (لاهور و كويته) و نيز برنامههاى پخش شده از تلويزيون
پاكستان و روزنامهها و جرايد ايالت پنجاب است. من وقتى آن شور و هيجان مقدس و آن
احساسات زايدالوصف را ديدم، بر آن شدم تا شمهاى از آن را به رشته تحرير درآورم و
هموطنان عزيزم را در ايران اسلامى از آن مطّلع كنم، هر چند مردم كشور ما همه ساله
در مورد عزادارى امام حسينعليه السلام در پاكستان اخبارى را از رسانهها مىشنوند
ولى مطالعه اين مشاهدات احتمالاً براى آنها تازگى داشته باشد، همان طور كه براى خودم تازگى داشت. زيرا عشق به امام
حسينعليه السلام در ايران اسلامى جاى تعجّب ندارد، چون اكثر مردم ما شيعه و به
عشق امام حسينعليه السلام زندهاند، ولى در آن جا شيعيان در اقليّت و اهل سنّت در
اكثريتند. لذا در نگاه اول، انتظار نمىرود كه عزادارى امام حسينعليه السلام در
پاكستان به صورت يك امر همگانى و ملّى تلقّى شود. در صورتى كه آنچه من شاهد آن
بودم حكايت از اين مطلب دارد كه امام حسينعليه السلام در ميان همه مردم آن كشور –
اعم از سنّى و شيعه – از مقبوليت و محبوبيّت بالايى برخوردار است و مردم براى
ايشان احترام خاصى قائلند، به طورى كه در ايام عاشورا و محرم، جامعه پاكستان حالت
سوگوارانهاى به خود مىگيرد. از اين جا يكى از رموز همدلى و قرابت دو ملت پاكستان
و ايران نيز روشن مىشود، زيرا همدلى و نزديكى و احساس همدردى كه بين اين دو ملت
است و بر رفتار دولتها و حكومتهاى آنها نيز اثر گذاشته و آنها را در امور بينالمللى،
بويژه مسائل دنياى اسلام از رفتار و مواضع هماهنگ برخوردار كرده است، بر پايه
عوامل و رموزى قرار دارد كه عامل باور و علاقه و شوق نسبتاً يكنواخت دو ملت به
امام
حسينعليه السلام مىتواند سهم عمدهاى را در اين مورد داشته باشد.
همچنين در پاكستان اكثر اهل تسنن نيز احترام خاصى براى حضرت
فاطمهعليها السلام و ائمه معصومينعليهم السلام قائلند و اين عامل، مىتواند سهم
بزرگى در نزديكى دو ملت مسلمان ايران و پاكستان داشته باشد. البته از اين مطلب
نبايد غافل ماند كه دشمنان اسلام و مسلمانان از چنين علاقهاى بين مذاهب اسلامى
خشنود نيستند و اساساً در هر جامعهاى اقليتى مزاحم و ناخشنود از يكديگر پيدا
مىشوند و همينها ابزارى در دست دشمنان اسلام براى توسعه اختلاف در بين
مسلمانانند، كه هوشيارى و بيدارى و اخوّت مسلمانان مىتواند اين سياست دشمنان را
خنثى نمايد. در همين خصوص گاهى مزاحمتهايى در ايام سوگوارى امام حسينعليه السلام
در پاكستان نيز پيش مىآيد كه اهميت چندانى نداشته و فراگير نيست و تنها رسانههاى
خبرى با پخش آن به بزرگ شدنش كمك مىكنند.
در محرم 73 پاكستان، مسلمانان و شيعيان اين كشور خود را آماده استقبال
از محرّم مىكردند و در شهرهاى مختلف و مراكز ايالتها، توسط گروهها و اشخاص،
كنفرانسهاىِ استقبال با عناوين مختلف، حتى پيش از فرا رسيدن محرم، برگزار مىشد.
تا بر اساس سنّت هر ساله، فرهنگ عزادارى امام حسينعليه السلام در جامعه زنده شود.
“امامبارگاهها” و “ذوالجناحها”، كه نقش عمدهاى در فرهنگ عزادارى عاشوراى پاكستان
دارند، فعال مىشدند.
دولت پاكستان نيز خود را براى برگزارى مراسم عزادارى در فضايى امن
آماده مىكرد تا ناامنيهاى موردى و موضعى سالهاى قبل تكرار نشود. دولت پاكستان
حركت فعالى را براى جلب همكارى و مشاركت گروهها و شخصيتهاى مذهبى و دينى انجام داد
و با، رايزنيها و تشكيل جلسات، توانست در اين راه موفق شده همكارى آنها را جلب
نمايد. همچنين با تشكيل كميته ويژه، تدابير امنيتى و انتظامى مؤثر و خوبى را
اتّخاذ نمود. مجموعه اين همكاريها و تلاشها و تدابير توانست فضاى امنى را براى
برگزارى باشكوه مراسم عزادارى عاشوراى حسينى فراهم آورد.
مقامات سياسى و شخصيتهاى برجسته پاكستان هر يك پيامها و ديدگاههاى خود
را – كه ظاهراً سنّت نيز هست – درباره عاشورا و امامحسينعليه السلام ارائه دادند
كه توسط رسانهها و روزنامههاى پاكستان منتشر شد، كه به عنوان نمونه، بعضى از
آنها را نقل مىكنيم:
– رئيس جمهور پاكستان آقاى “فاروق احمدخان لغارى” اظهار داشت:
“زندگانى
مبارك حضرت امام حسينعليه السلام براى ما راه هدايت است، با پيروى از اين راه ما
مىتوانيم توطئههاى دشمنان را خنثى كنيم.”1
– نخست وزير پاكستان خانم “بىنظير بوتو” در پيام خود اظهار داشت:
“مسلمانان
فلسطين، كشمير و بوسنى بايد بر سيره امام حسينعليه السلام عمل كنند.”2
– استاندار ايالت پنجاب آقاى “چوهدرى الطاف حسين” گفت:
“بهترين
راه برگزارى عاشورا اين است كه ما نقش امام حسينعليه السلام را بشناسيم و فلسفه
شهادت را در پرتو قرآن و سنّت ببينيم. ما بايد در روز عاشورا پيمان ببنديم كه طبق
اصول راستى، عدل، مساوات، صبر، برادرى و تميز حق از باطل زندگى خود را اداره كنيم.”3
– سروزير ايالت پنجاب آقاى “منظور وتو” گفت:
“سانحه
كربلا نقشهاى فراموش نشدنى را در تاريخ اسلام ثبت كرد. امام عالى مقام، چهارده قرن
قبل از منافع مادى و شخصى خود چشم پوشيد و براى سربلندى حق، بقاى دين و عظمت
انسانى، خود و خانوادهاش را فدا كرد و اين راه را زنده و جاويد نمود.”4
– استاندار ايالت سند آقاى محمود – اى -هارون گفت:
“در
تاريخ اسلام، ميدان كربلا مقامى است كه در آن جا جنگ بزرگ بين حق و باطل انجام شد.
در اين معركه، به ظاهر، زور و قدرت پيروز شد ولى وقتى كه آفتاب غروب كرد قدرت فاتح
و نامش در تيرگيهاى تاريخ غرق شد و امام حسينعليه السلام آفتابى است كه هيچ وقت
غروب نمىكند. باطل نابود شد و حق سربلند گرديد.”5
– آقاى اقبال خان، رئيس شوراى ايدئولوژيك اسلامى پاكستان گفت:
“در
دهه اول ماه محرم ياد شهداى كربلا را گرامى مىداريم و اين بر همه فرقههاى اسلامى
لازم است كه طبق عقيده خود مراسم قرآن خوانى، سينهزنى، راهپيمايى و مجالس
بزرگداشت برگزار كنند… در ذهن مسلمانان باشد كه اگر امام حسينعليه السلام با
يزيد بيعت مىكرد اسلام حقيقى نابود مىشد و در دنيا ظلمت حاكم مىگرديد. حضرت
امام حسينعليه السلام بيعت را رد كرد و اسلام را حفظ نمود.”6
– در محرم اين سال حتى رهبر گروه مخالف شيعيان در پاكستان نيز در
سخنرانى عمومى خود در شهر “جهنگ” با احترام، نقش و سيرت امام حسينعليه السلام را
توصيف نمود. صدور پيامها و سخنرانيها و بيان ديدگاهها از مقامات و شخصيتهاى
پاكستان، نشانهاى بر تلقى شدن عزادارى عاشورا به عنوان يك امر ملّى و عمومى است.
شاخص ديگرِ ملّى تلقّى شدن عزادارى، تعطيلى رسمى در سراسر پاكستان در
روزهاى تاسوعا و عاشوراى حسينى است. اين دو روز جزو تعطيلات رسمى كشور است و مردم
نيز فرصت خوبى براى شركت در مراسم عزادارى دارند.
شاخص ديگر، اختصاص يافتن برنامههاى صدا و سيماى پاكستان در روزهاى
تاسوعا و عاشورا براى پخش اخبار و گزارشها و نيز اجراى مراسم عزادارى و نوحه خوانى
است كه اولاً: اخبار عزادارى به نحو گسترده و در سطح بسيار خوبى منتشر شد. ثانياً:
برنامههاى متعدد عزادارى و نوحه خوانى و ذكر مصيبت و تشريح ابعاد واقعه عاشورا در
روزهاى ياد شده از تلويزيون پاكستان پخش گرديد. حتى علاوه بر شبكه سراسرى
تلويزيون، شبكه STNكه
برنامههاى خبرىC.N.N و B.B.C را در پاكستان
پخش مىكند، در سراسر شبانه روز عاشورا از پخش برنامههاى خبرى خود صرفنظر نموده
و يكسره برنامههاى ويژه عاشورا و عزادارى را پخش مىنمود. البته ذكر اين نكته
ضرورى است كه برنامههاى عزادارى در رسانههاى پاكستان تقريباً از همان اوايل ماه
محرم پخش مىگرديد.
روزنامهها نيز نقش خوبى ايفا نمودند آنها ضمن درج اخبار و تصاوير
مربوط به مراسم عزادارى و سوگوارى، اقدام به چاپ مقالات و ويژهنامههاى خاصّ
عاشورا كردند. روزنامههاى انگليسى زبان و اردو زبان پاكستان شامل روزنامههاى
جنگ، نواى وقت، دى نيوز، مساوات، پاكستان تايمز، خبرين، پاكستان و غيره جملگى
ويژهنامههاى خوبى را منتشر نمودند.
اين شاخص اعم از پيام دادن مقامات رسمى و سياسى كشور، تعطيلى رسمى
تاسوعا و عاشورا، اجراى برنامههاى عزادارى در تلويزيون و راديوى پاكستان در ايام
مزبور، برخورد يكپارچه روزنامهها و مطبوعات پاكستان در پخش اخبار و نيز چاپ
مقالهها و ويژهنامهها به مناسبت عاشوراى حسينى، دال بر ملّى و عمومى تلقّى شدن مراسم
عزادارى و سوگوارى سرور شهيدان حضرت امامحسينعليه السلام در كشور اسلامى پاكستان
است، و مؤيد اين نكته است كه آن بزرگوار، محبوبيت و مقبوليت خاصّى در جامعه
پاكستان دارد و مردم پاكستان از اين حيث با مردم ايران وجه مشترك دارند. بنابراين
عامل مهمى در پيوند و يكدلى و نزديكى دو جامعه مسلمان ايران و پاكستان به حساب
مىآيد.
پاورقيها:
1-4) روزنامه جنگ.
5 ) مجله نداى شيعه لاهور.
6 ) همان.