دانستنى هايى از قرآن
شرايط استجابت دعا
((و قال ربكم ادعونى استجب لكم ان الذين يستكبرون عن عبادتى سيدخلون جهنم داخرين))
پروردگار شما گفته است : مرا بخوانيد تا خواسته هايتان را اجابت كنم و برآورده نمايم . همانا كسانى كه از عبادت من (درخواست و سوال از من) سرباز مى زنند و سركشى مى كنند , به زودى با ذلت و خوارى وارد دوزخ مى شوند.
خداوند در اين آيه شريفه به صراحت اعلام مى دارد كه هر كه مرا بخواند و از من چيزى بطلبد , دعايش را مى پذيرم و به استجابت مى رسانم و حاجتش را برآورده مى كـنم . سپس تاكيد مى كند كه هر كس از دعا كردن سرپيچى و عصيان كند و از سوال و نيايش به درگاهم تكبر نمايد و مرا نخواند , او را با ذلت به جهنم افكنم.
واژه عبادت كه در اين آيه آمده است , مقصود از آن به فرموده امام باقر عليه السلام دعا است , زيرا برترين و با فضيلت ترين عبادت و بندگى خدا , دعا و سوال از درگاه اوست.
از امام باقر عليه السلام سوال مى شود: كدام عبادت افضل است ؟ مى فرمايد : چيزى نزد خداى عزوجل برتر از دعا نيست كه از او سوال و درخواست كنند وآنچه را نزد اوست از او بخواهند و هيچ كس نزد خدا دشمن تر نيست از كسى كه در عبادت و پرستش ذات مقدسش گردنكشى كند و آنچه را نزد او است درخواست ننمايد.
پرسشى كه به نظر مى رسد اين است كه با اين صراحت بيان آيه مباركه در استجابت دعاى مومنان , چرا درخواست ها به استجابت نمى رسد؟
در اين باره مطالب جالب و زيادى در روايات معصومين عليهم السلام آمده كه بهتر است بدون هيچ حاشيه اى از آنها استفاده كرد.
شرايط استجابت دعا
مهمترين شرايط استجابت دعا, مصلحت بودن آن است. چه بسا كسى چيزى را از خدا بخواهد كه به مصلحتش نيست و چون خداى عزوجل ارحم الراحمين است و به بندگانش لطف دارد, قطعا مصلحت بنده اش را مى خواهد و لذا اگر در حالى كه مطلب درخواستى به مصلحت سوال كننده نباشد , به اجابت برسد , قطعا قبيح است و خداى سبحان از هر قبيحى منزه است , يا اينكه ممكن است مطلب درخواستى غير ممكن باشد يا داراى مفسده اى ـ چه در كوتاه مدت و چه در دراز مدت ـ براى درخواست كننده باشد , كه ما بيشتر بر درگاهش عجز و لابه كنيم و به خاك افتيم و دعا و نيايش نمائيم و اگر در اين دنيا , دعاى ما ـ طبق مصالحى كه بسيارى از آنها بر ما پوشيده است ـ به استجابت نرسد, قطعا بر سرمايه آخرتمان افزوده مى شود و اجر و پاداش ما را عـندالله زيادتر مى كند.
به هر حال لازم است انسان در هر حال از خدا بخواهد و دعا كند. معاويه بن عمار از امام صادق عليه السلام مى پرسد: جانم به قربانت! چه مى فرماييد درباره دو نفر كه با هم وارد مسجد شدند, يكى بيشتر نماز مى خواند و ديگرى بيشتر دعا مى كند, كدام يك برترند؟ حضرت پاسخ مى دهد: هر دو كار نيكى انجام مى دهند. عرض مى كند: دانستم ولى كدام يك ـ به هر حال ـ برتر است؟ مى فرمايد: او كه بيشتر دعا مى كند . آيا نشنيدى كه خداى سبحان مى فرمايد: ((ادعونى استجب لكم)). دعا همان عبادت بزرگ است.
يكى ديگر از شرايط استجابت دعا اين است كه انسان به پيمانى كه با خدا بسته است وفادار باشد . پيمان با خدا اين است كه در برابر احكام و اوامرش اطاعت كنيم و سر فرود آوريم و از دستورهاى الهى سرپيچى ننمائيم , در آن صورت اگر درخواستى كرديم , بى گمان مورد استجابت قرار مى گيرد.
شخصى از امام صادق عليه السلام پرسيد: خدا مى فرمايد: ((ادعونى استجب لكم)) و با اين حال ما هرچه دعا مى كنيم به استجابت نمى رسد؟! حضرت فرمود: روا نشدن دعاهايتان براى اين است كه شما به عهد و پيمان خود با خداوند وفا نمى كنيد . خداوند مى فرمايد: ((اوفوا بعهدى اوف بعهدكم)) به پيمان من وفادار باشيد , من هم به پيمانم وفا مى كنم. ((والله لو وفيتم الله لوفى لكم)) به خدا قسم اگر وفا كنيد , خدا نيز وفا مى كند.
شرايط ديگر استجابت دعا, دانستن جهت و روش دعا كردن است. در روايتى كه نويسنده كتاب ((نورالثقلين)) نقل كرده, راوى از امام صادق عليه السلام مى پرسد: چرا دعاى ما به استجابت نمى رسد؟ حضرت مى فرمايد: بايد روش دعا كردن را بيامـوزيد . سوال مى كند : روش چيست ؟ مى فرمايد: ((تبدا فتحمد الله و تذكر نعمه عندك ثم تشكره ثم تصلى على النبى و آله ثم تذكر ذنوبك فتقر بها ثم تستعيذ منها , فهذا جهه الدعإ)) در آغاز دعا, خدا را ستايش مى كنى و نعمتهايش را به ياد مى آورى سپس شكر و سپاس مى كنى و بر پيامبر و اهل بيتش درود مى فرستى, سپس گناهانت را يادآور مى شوى و به آنها اعتراف مى كنى و به خدا پناه مى برى . اين روش دعا كردن است.
شرط ديگر دعا صلوات است. در روايتى حارث بن مغيره از امام صادق عليه السلام نقل مى كند كه فرمود : هرگاه خواستى دعا كنى , خدا را ستايش و تمجيد و حمد و تسبيح و تهليل كن و پس از حمد و ثناى پروردگار , بر محمد و آلش صلوات و درود بفرست , سپس دعاى خود را با خدايت مطرح كن.
امام صادق عليه السلام ـ طى روايت ديگرى ـ مى فرمايد: هر كه از خدا چيزى را بخواهد, پس بايد در آغاز, بر محمد و آل محمد درود فرستد سپس حاجتش را بيان كند و بعد از آن دوباره با صلوات بر پيامبر و اهل بيتش , سخنش را به پايان برساند , همانا خداى عزوجل كريم تر از آن است كه دو طرف دعا را ( كه صلوات مى باشد ) بپذيرد و خود درخواست را كه در وسط قرار دارد , رها نمايد.
آخرين شرط استجابت دعا شناخت است كه شرط بسيار دشوارى است. البته شناخت از شخصى با شخص ديگر تفاوت دارد. قطعا شناخت واقعى نزد پيامبر و خاندان معصومش است و بس, ولى بهر حال هر كس بايد تا اندازه اى خدا شناس باشد . در كتاب توحيد از امام كاظم عليه السلام روايت شده كه فرمود : گروهى از امام صادق عليه السلام پرسيدند : چرا خدا را مى خوانيم و اجابتمان نمى كند ؟ فرمود : زيرا كسى را مى خوانيد كه او را نمى شناسيد.
از خداى متعال خالصانه درخواست مى نماييم خود را به ما بشناساند ((اللهم عرفنى نفسك)) تا در اين ايام و ليالى مبارك قدر كه ايام دعا و استجابت دعا است , توفيق دعا كردن را بيابيم و با شناخت و معرفت خدا را بخوانيم و به خواست خداوند دعاهايمان به استجابت رسد و مقبول درگاه ذات مقدسش قرار گيرد. آمين رب العالمين