جويبارى از بهشت (در فضيلت ماه رجب)
غلامرضا گلى زواره
امام على(ع):
(اياك و مصادقه الاحمق, فانه يريد ان ينفعك فيضرك)(نهج البلاغه, حكمت 38)
از رفاقت با نادان بپرهيز, زيرا مى خواهد به تو نفع برساند (اما) زيان مى رساند.
ايام مقدس
اگرچه اجزإ زمان همانند يكديگرند, خداوند متعال برخى امور يكسان را از طريق اعطاى حرمت و قداست افزونترى به آنها, از ويژگى خاصى برخوردار ساخته كه ديگر امور از اين خصوصيت بى بهره اند, امتياز دادن به پاره اى از ماهها به لحاظ برخوردارى اين ايام از حرمتى بيشتر, از آن جهت است كه خداوند متعال حرمت را در اين اوقات سخت تر و ناخوشايندتر از هتك حرمت در ساير ماهها مقدر فرموده كه عصيان در برابر حق و ارتكاب گناه در چنين ايامى مجازاتى شديدتر در پى داشته و اعمال حسنه در آنها پاداشى دو چندان را براى صاحبش به ارمغان مىآورد, برخى مومنان و وارستگان به درك و حرمت نهادن چنين اوقاتى شائقند و سعى بر آن دارند كه از طريق ذكر, عبادت و دعا اين مقطع از زمان را احيا كرده و در واقع يك تمايل درونى براى برخوردارى از فضائل چنين لحظاتى گرانبها را در خود احساس مى نمايند و به شكوفايى آن مبادرت مى ورزند, وقتى خداوند متعال خواستار آن است كه با بنده خود از در دوستى و عاطفه درآيد او را در اوقات و فرصت هاى پرفضيلت با اعمالى برتر, والا و شايسته مشغول مى نمايد بنابراين آن كه آهنگ دريافت مهر الهى را در اعماق قلب خويش مى پروراند ضرورت دارد تمام توان خويش را به كار گيرد تا در چنين اوقات فروزانى در غفلت به سر نبرد چرا كه چنان اوقات شريفى موسم خيرات و سوداگرىهايى است كه منافع فراوانى را براى او به دنبال مىآورد, در غير اين صورت از پيروزى و رستگارى محروم مى ماند و از قافله پرهيزگاران فاصله مى گيرد.
رشته رحمت
هفتمين ماه از سال هجرى قمرى رجب نام دارد كه نبايد فضيلت آن را به بوته فراموشى سپرد زيرا در ميان ماههاى دوازده گانه تنها و بدون ائتلاف با ماههاى ديگر از حرمت و قداست برخوردار مى باشد, در واقع چهار ماه در قرآن كريم با تعبير ((حرم))(1) يعنى برخوردار از حرمت ياد شده است كه يكى از آنها فرد است كه رجب نام دارد و در آن قتال و كشتار حرام مى باشد. رسول اكرم(ص) فرموده اند: ((رجب ماه بزرگ خداست و هيچ ماهى در حرمت و فضيلت به پايه آن نمى رسد و قتال با كافران در اين ماه حرام است, آگاه باشيد كه رجب ماه پروردگار است و شعبان ماه من و ماه رمضان ماه امت من است و اگر كسى در ماه رجب حتى يك روز روزه بدارد خدا را از خود خشنود ساخته و خشم الهى از او دور مى گردد.))(2)
امام هفتم(ع) فرموده اند: رجب نام نهرى است در بهشت كه از شير, سفيدتر و از عسل, شيرين تر است; هر كس يك روز از آن را روزه بدارد خداوند از آن نهر به او بياشامد.(3) از امام صادق(ع) نقل شده كه حضرت محمد(ص) فرمود: رجب ماه استغفار امت من است, پس در اين ماه طلب آمرزش كنيد كه خداوند آمرزنده و مهربان است و رجب را ((اصب)) مى گويند زيرا كه رحمت خداوند در اين ماه بر امت من بسيار ريخته مى شود پس بسيار بگوئيد استغفر الله و اسئله التوبه(4).
اعراب وقتى كه درياها مواج مى شد, رودها جارى مى گرديد و درختان رشد و نمو مى كرد مى گفتند موسم رجب است و آن را تعظيم مى نمودند و طى آن از جنگ و خونريزى اجتناب مى نمودند و ((رجبته ترجيبا)) به معناى بزرگداشت مى باشد و اين ماه را به ((مضر)) اضافه مى كردند و مى گفتند: ((رجب مضر)) زيرا قبيله ((مضر)) بيش از ساير قبايل به اين ماه حرمت مى نهادند.(5) در روايات منقول از پيامبر اكرم(ص) و اهل بيت(ع) نام هايى براى ((رجب)) ذكر شده است از جمله آنها ((رجب الفرد الاصب)) مى باشد, زيرا در اين ماه رحمت الهى همچون بارانى كه از آسمان مىآيد بر بندگانش فرو مى ريزد, به اين ماه ((اصم)) هم گفته اند زيرا از نظر فضيلت كمتر ماهى به آن مى رسد و حتى در زمان جاهليت مورد تعظيم و احترام اعراب بوده و حرمت آن را نگه مى داشته اند. رجب به ((شهر الاستغفار)) هم معروف است زيرا در اين زمان عباد خداوند با طلب آمرزش و مغفرت از سيئات فاصله مى گيرند و به رحمت الهى نزديك مى شوند و در واقع در اين جويبار روح و روان خويش را از هرگونه آلودگى منزه ساخته و رذائل و خباثت ها را از قلب خود مى زدايند, در برخى منابع روايى اين ماه را ((شهر اميرالمومنين(ع))) ناميده اند يعنى ماه ولايت زيرا در سيزدهم رجب ولادت آن امام متقين و پيشواى پرهيزگاران روى داده است همچنان كه شعبان را ماه رسول خدا(ص) و رمضان را ماه خدا گفته اند, رجب را ((حبل الهى)) نيز ناميده اند, زيرا ريسمان رحمت الهى و لطف ربوبى براى بندگان از عالم ملكوت آويخته مى شود تا هر كس بخواهد توسط آن به مقام قرب راهى يابد,(6) از خاتم رسولان روايت شده است: خداوند را در آسمان هفتم فرشته اى به نام ((داعى)) است, هرگاه ماه رجب فرا برسد در تمامى ليالى آن از آغاز تا بامداد اين ملك چنين ندا مى دهد: ذاكران, مطيعان, مستغفران, توبه جويان, مژده, مژده, بشارت, بشارت, من مإنوس با كسى هستم كه با من همنشين شود و مطيع كسى هستم كه از من پيروى كند, بخشنده آنم كه از من طلب بخشش كند, ماه من است و بنده, بنده من و رحمت, رحمت من است, هر كس مرا در اين ماه بخواند او را اجابت مى كنم و هر فردى كه از من چيزى بخواهد خواسته اش را برآورده مى نمايم, هر كس از من راه بخواهد, هدايتش مى نمايم, اين ماه را رشته پيوند ميان خود و بندگانم قرار داده ام, هر كه بدان دست يازد, به من رسد.(7)
اوقات مراقبت
ماه رجب حاوى ارزشهايى معنوى و فوايد ملكوتى است كه متإسفانه به تدريج سنت حسنه توجه به قداست ايام سال در نزد مردم كم مى شود و رو به تحليل مى رود, در گذشته در زندگى مردم و بخصوص اهل ايمان و تقوا اين آداب روحانى جارى و سارى بود و كودكان و فرزندان با انس نسبت به چنين مواقعى تربيت مى شدند و طراوت و عطر اذكار و عبادات و مراسم معنوى ماه رجب با رگ و پوست خانواده ها عجين مى گشت, اصولا اين كه دارد ماه رجب فرا مى رسد مشخص بود, گويى به استقبال آن مى رفتند و براى چنين موسمى لحظه شمارى مى كردند, براى رويت ماه در شب اول مى كوشيدند و اهل محل با شادمانى ضمن احوالپرسى عادى تإكيد مى كردند ماه رجب آمد, اعمالش را بجا آوريد. در واقع ماه رجب و شعبان مقدمات و پيش درآمدهاى ماه مبارك رمضان هستند. استاد شهيد آيه الله مرتضى مطهرى ذيل تفسير سوره ملك مى گويد: ((ما كه بچه بوديم در منزل خود ما ـ من از هفت و هشت سالگى كاملا يادم است ـ اصلا اين كه ماه رجب دارد مىآيد مشخص بود, مى گفتند يك هفته به ماه رجب مانده… سه روز مانده, امشب احتمالا اول ماه رجب است برويم براى استهلال در مسجد كه جمع مى شدند همه صحبت ها از آمدن ماه رجب بود… من از بچگى اين را مى ديدم, مرحوم ابوى ما و مرحوم والده ما غير از اول و آخر ماه رجب و غير از ايام البيض, پنج شنبه ها و جمعه ها روزه بودند و بلكه مرحوم ابوى ما در بعضى از سال ها دو ماه رجب و شعبان را پيوسته روزه مى گرفتند و به ماه مبارك رمضان متصل مى كردند… اصلا اين ماه, ماه استغفار و توبه وعبادت است…))(8)
پوينده طريق بندگى و سالك راه ملكوت و رهسپار وادى معرفت و چشم انتظار بهار طاعت و مشتاق دعا و مناجات و مسئلت كه شير روز و زاهدى در دل ظلمت است و با اقليم توحيد آشنايى دارد و از جام محبت و دلدادگى جرعه هايى جانبخش نوشيده و طالب قرب, كرامت, تعالى و فضيلت مى باشد گاه رسيدن پربركت سال همچون رجب, شعبان و رمضان همچون انسان هايى تشنه و مشتاق در انتظار گمشده آشناى خود در اين مواقع بسر مى برد تا از آب گوارا و نوشين حيات و معنويت سيراب شده و روح و روان خود را جانى نوين و طيب و طاهر ببخشد و با نظافت خانه دل و آراستن درون, خود را براى ميهمانى خدا و درك ليله القدر ماه مبارك مهيا كند. آنان كه در وادى مراقبه و شهود در محضر خداى متعال گام برمى دارند چه خوب قدر چنين ايامى را مى دانند و بسيار سخت تر و هوشيارتر و جدىتر از دنياطلبان كه به دنبال آن هستند تا مبادا سودى فانى و متاعى ارزانى از اين نشئه از دستشان بيرون رود, مراقبند تا نكند نفعى باقى و تجارتى راقى براى آخرت, از كفشان ربوده گردد كه زيان و نقصان را در اين مى بينند از اين روست كه حضرت امام خمينى در چنين مناسبت هايى عنايت افزونترى به خلوت و انس با خداى بى همتا و دورى از اغيار و كثرت اين ديار نشان مى دادند.
بر كسى كه مى خواهد به تصفيه درون بپردازد لازم است كه براى دستيابى به خرسندى خداوند تمامى توش و توان خود را به كار گيرد و براى خالص نمودن اعمال و احوال خويش و مصون نگه داشتن آنها از هر گزندى, در ايام ماه رجب مبادرت ورزد كه اگر بنده اى به اندك عملى به اين شيوه و با اين خصوصيات توفيق يابد او را كفايت مى كند زيرا پاداشى كه پروردگار براى عمل ناب و عارى از آلودگى خودخواهى و شرك و نفاق, در نظر گرفته از حساب و شماره بيرون است.
عروج معنوى
نماز راستين و نيز باطن اين عبادت به روح آدمى صعود مى دهد چنانچه در منابع روايى نماز معراج مومن معرفى شده است اما بجا آوردن اين فريضه در ماه رجب ترقى معنوى آدمى را مضاعف مى سازد و موجب مى شود كه او با موفقيت افزون ترى از نردبان آسمان بالا رود و با عرشيان و قدسيان مإنوس گردد, رسول اكرم(ص) فرمود: هر كس در ماه رجب شصت ركعت نماز به جاى آورد, هر شب دو ركعت و در هر ركعت يك بار حمد و سه بار قل يا ايها الكافرون و يك بار قل هو الله احد را بخواند و پس از سلام دستها را بالا ببرد و دعايى را كه سفارش شده زمزمه كند.(9) پس از اقامه اين نمازها سزاوار است كه تا وقت فرارسيدن نماز شب به امورى بپردازد كه با حال روحى او انطباق داشته باشد و آن گاه نماز شب به جاى آورد و پس از ركعت هشتم به سجده رود و در اين حال دعايى را كه در كتاب اقبال الاعمال به نقل از امام معصوم(ع) آمده بخواند و از مضامين آن غافل نماند و پس از نماز وتر نيز دعايى را كه در مإخذ ياد شده درج شده زمزمه كند.(10)
سيد بن طاووس در كتاب معروف خود, اقبال الاعمال, از رسول اكرم(ص) روايت كرده كه آن حضرت فرموده اند هر كه در ماه رجب يك روز روزه بدارد و چهار ركعت نماز گزارد و درركعت اول صد مرتبه آيه الكرسى و در ركعت دوم دويست مرتبه قل هو الله احد, مرگش فرا نخواهد رسيد تا آن كه جاى خود را در بهشت مشاهده كند و يا برايش اين جايگاه رفيع را ببينند.(11)
تمرين تزكيه
فضيلت ها و ثواب هايى كه براى روزه دارى در ماه رجب ذكر شده آنقدر زياد و قابل عنايت مى باشد كه غفلت از آن با خسرانى مبين توإم است, ابن بابويه (شيخ صدوق) به سند معتبر از سالم روايت كرده كه گفت: به محضر امام صادق(ع) مشرف شدم در حالى كه چند روز به اواخر ماه رجب مانده بود, چون نظر آن حضرت بر من افتاد, فرمودند: آيا در اين ماه روزه گرفته اى؟ عرض كردم: نه, فرمودند آنقدر ثواب را از دست داده اى كه اندازه اش را جز خداوند نمى داند همانا اين ماهى است كه خداوند آن را بر ايام ديگر فضيلت داده و حرمت آن را عظيم نموده و براى روزه داران آن كرامتش را واجب گردانيده است, عرض كردم: يابن رسول الله (ص) اگر در اوقات باقى مانده روزه بدارم آيا به برخى از ثواب هاى روزه داران مى رسم؟ فرمودند: اى سالم, هر كس يك روز از آخر اين ماه را روزه بدارد خداوند او را از شدت سكرات مرگ, هراس بعد از موت و از عذاب قبر مصون گرداند, و كسى كه دو روز آخر رجب را صائم باشد بر صراط به سهولت عبور كند و آن فردى كه سه روز از آخر اين ماه را روزه بدارد از وحشت روز قيامت و از هول و هراس آن روز ايمن گردد و مجوز بيزارى از آتش دوزخ را به وى بدهند.(12) حضرت امام كاظم(ع) فرموده اند: هر كس يك روز از ماه رجب را روزه بدارد آتش جهنم از او فاصله مى گيرد و هر كس سه روز آن را روزه بگيرد بهشت بر او واجب مى شود.(13) و در روايتى ديگر از رسول اكرم(ص) نقل شده كه هر كس تمامى روزهاى رجب را روزه بدارد سروش آسمانى چنين مژده اش مى دهد: بنده خدا گذشته هايت همه بخشوده شد, اينك كار خويش را از نو شروع كن… در فرازى از اين روايت آمده است كه از آن حضرت پرسيدند اگر كسى به هر عذر پذيرفته اى نتواند آن را روزه دارد از چه راهى مى تواند به چنين پاداشى دست يابد؟ فرمود: اگر به جاى هر روزه نانى صدقه دهد به همين پاداش بلكه بيش از آن خواهد رسيد, ثوابى كه اگر همه آسمانيان و اهل زمين براى اندازه گيرى آن اجتماع كنند حتى يك دهم آن را نمى توانند احصى كنند.(14)
متفكر شهيد آيه الله مطهرى خاطر نشان نموده است: يادم است در ماه مبارك رجب در سال 1321 هـ.ش ـ كه تابستان بود و به اصفهان رفته بوديم ـ مى رفتيم به درس آقاى حاج آقا رحيم ارباب… كه از بزرگان هستند من اين ذكر را اول بار از اين مرد شنيدم (ذكرى كه در سطور بالا آن را درج كرديم), مى ديدم كه خيلى كند صحبت مى كند و ا ذكار را بالخصوص خيلى با تإنى و حضور قلب مى گويد… مى ديدم اين مرد مرتب اينها را مى گفت, چون پيرمرد بود و نمى توانست روزه بگيرد آن را با اين (ذكر) جبران مى كرد و باز يادم نمى رود كه در همان سال ها روز بيست و پنجم رجب بود. .. ما در مدرسه نيماورد اصفهان بوديم, بعد از ظهر بود, خوابيده بوديم, از خواب كه بيدار شديم يك وقت صداى مرحوم حاج ميرزا على آقا شيرازى(15) را شنيدم, ما در آن مدرسه غريبه بوديم, به عنوان تابستان رفته بوديم ولى طلبه هاى آن مدرسه به دفعات از ايشان خواهش كرده بودند, آمده بود براى طلبه ها موعظه مى كرد و بعد هم ذكر مصيبت, حديث دارد كه در قيامت فرياد مى كشند: ((إين الرجبيون)) رجبيون كجايند! اين مرد با همان آهنگى كه داشت و با آن حال و روحى كه داشت اين تعبير را به كار برد: آن وقتى كه بگويند: إين الرجبيون و ما در پيشگاه پروردگار شرمسار باشيم در ماه رجب هيچ چيز نداشته باشيم و اصلا جزء رجبيون شمرده نشويم, چه خواهيم كرد؟ غرض اين است: اين ماه, ماه استغفار و عبادت و روزه است و اين سنت ها در ميان ما به كلى دارد فراموش مى شود, ماه رجب مىآيد بزرگهايمان[ متوجه نمى شوند] تا چه رسد به بچه ها كم كم اگر به بچه ها بگوئيم ماههاى قمرى را از محرم تا ذى الحجه بشمار نمى توانند, اصلا فراموش مى كنند كه چنين ماههايى هم وجود داشتها است, ولى به هر حال تكليف هرگز از ما ساقط نمى شود.(16)
از اعمال مهم و ارزشمند ماه رجب خواندن اذكار و ادعيه اى است كه از سوى معصومين روايت گرديده است. به پيروى از امام سجاد(ع) در همه اين ماه در سجده ها خواندن دعاى: عظم الذنب من عبدك فليحسن العفو من عندك تإكيد شده است و نيز هر صبح و شام پس از هر نماز خواندن دعاى: يا من ارجوه لكل خير… توصيه گرديده است فضيلت زيارت خانه خدا و زيارت قبور اهل بيت(ع) خصوصا زيارت حضرت امام رضا(ع) در ماه رجب بسيار زياد است.(17) شيخ مفيد گفته است: عمره رجبيه فضيلت بسيارى دارد و در فضائل آن روايات فراوان وارد شده است, امام صادق(ع) فرمودند: عمره بر مردم واجب است مثل حج و افضل عمره, عمره رجب است.(18) هم چنين خواندن زيارت امام حسين(ع) در آغاز و ميان اين ماه توصيه شده است(19) در چند روايت نيز بيان شده كه زيارت امام رضا(ع) در ماه رجب مى باشد.
دعاى رجبيه از جمله ادعيه كوتاه و مختصر, اما عميق و پرمعناست كه از ناحيه مقدسه امام مهدى(عج) صادر شده است امام عصر در آغاز توقيع شريف خطاب به ابوجعفر محمد بن عثمان بن سعيد ـ نايب خاص آن حضرت ـ دستور فرمودند كه شيعه در هر روز از ايام ماه رجب اين دعا را بخواند.(20) زيارت رجبيه نيز از ناحيه مقدسه حضرت حجه بن حسن عسكرى صادر شده و شيخ طوسى از ابوالقاسم حسين بن روح ـ نايب خاص حضرت مهدى (عج) ـ روايت كرده كه فرمود زيارت كن در مشهد هر امامى كه باشى آن پيشوا را در ماه رجب به اين زيارت.(21)
فرازهاى فضيلت
شب اول ماه رجب بسيار شريف است و از حضرت رسول اكرم(ص) روايت شده كه هر كه درك كند اين ماه را, و در اول, وسط و آخر آن غسل كند, از گناهان بيرون مىآيد, زيارت حضرت امام حسين(ع) هم توصيه شده و نيز اقامه بيست ركعت نماز, بعد از نماز مغرب به ترتيبى كه در كتب ادعيه ذكر شده نيز مورد تإكيد قرار گرفته و شيخ طوسى در ((مصباح المتهجد)) روايت كرده است از ابوالبخترى وهب بن وهب از امام صادق(ع) از جدش حضرت على(ع) كه آن امام را خوش مىآمد كه خود را در چهار شب در حال احيإ نگه دارد كه يكى از آن شب ها, اولين شب رجب بود, خواندن دعاهاى ويژه به هنگام ديدن ماه رجب چيزى است كه درباره آن سفارش شده است, بجاست كه سالك طريق حق در اين دعا شعبان و رمضان را هم به ياد آورد و از خداوند بخواهد تا او را آمادگى و توانايى بدهد تا آن دو ماه را به شايستگى پذيرا شود و حق آنها را ادا كند.(22) روزه گرفتن در اولين روز اين ماه نيز ثواب بسيارى دارد و روايت شده كه حضرت نوح(ع) در اين روز به كشتى سوار گرديد و دستور داد كسانى كه با او همراهند روزه بگيرند, علاوه بر آن به جاى آوردن نماز سلمان و خواندن دعاهايى ويژه كه در كتاب ((اقبال الاعمال)) آمده است, از مهمترين اعمال اين روز است.
اگر نخستين شب رجب, شب جمعه باشد ((ليله الرغائب)) نام دارد كه سزاوار است اعمال آن به جاى آورده شود, از مصطفاى پيامبران حضرت محمد(ص) روايت شده كه آن حضرت فرمودند از نخستين شب جمعه رجب غافل نمانيد كه فرشتگان آن را ليله الرغائب ناميده اند, آنگاه كه يك سوم اين شب سير مى شود ملائكه در كعبه و اطرافش اجتماع مى كنند در اين حال خداوند بدانان فرمايد: فرشتگان من چه خواسته اى داريد؟ جواب مى دهند: تقاضاى ما اين است كه بر روزه داران رجب ببخشايى, خداوند مى فرمايد: بخشيدم. رجب طلايه دار انس و محبت با خداى يكتاست و حضرت امام محمد باقر(ع) طليعه آن ماه خجسته, آفتاب دين ودانش از مطلع رجب جان افسردگان خاكى را گرمى روحانى مى افزايد, كيست كه با ماه رجب انسى داشته باشد و پنجمين فروغ امامت را نشناسد و كيست كه امام رجب را اقتدا كرده باشد و ماه امام را درنيافته باشد, در روز جمعه نخستين روز ماه رجب سال 57 هجرى كودكى در مدينه ديده به جهان گشود كه او را محمد ناميدند و ابوجعفر كنيه و باقرالعلوم لقبش بود و به هنگام تولد او هاله اى از شكوه و عظمت اين نوزاد نورانى را فرا گرفت.(23)
در روز سوم رجب سال 254 هجرى حضرت امام هادى(ع) پس از 33 سال مجاهدت علمى و فرهنگى و صيانت از ديانت در حالى كه 41 سال و چند ماه از عمر بابركتش مى گذشت با دسيسه معتز عباسى توسط سم به شهادت رسيد و پس از آن كه امام عسكرى(ع) بر پدر خود نماز گذارد پيكر پاك آن حضرت در خانه اش در سامرا دفن گرديد كه بارگاه مباركشان در نهايت بلندپايگى و درخشندگى تا امروز به آسمان فخر مى فروشد.(24)
نسيم صبح جمعه دهم رجب سال 195 هجرى مى وزد و مشعلى دوباره در راهبرى عاشقان ولايت گشوده مى شود, حياتى سراسر بخشش و كرامت جهان را در بر مى گيرد و جوادالائمه آن چراغ عالم افروز تقوا و احسان بر عرصه جهان قدم مى نهد, گويى كه تمام كائنات به اين وجود ملكوتى حسرت مى برند و ملائكه براى تماشاى سيماى سرشار از معنويت او صف بسته اند, جلوه اى از اشراق انوار هدايت بر طالبان كمال پرتو افشانى مى كند چه اين كه نورى از درون نورى ديگر پديد آمده است و توسط آن منازل معرفت الهى گشوده مى شود حضرت امام رضا(ع) خطاب به شيعيان پس از ولادت فرزندشان فرمودند: خداوند فرزندى نصيبم كرد كه همچون موسى بن عمران شكافنده درياهاست و مادرشان به سان مادر عيسى پاك و مقدس است ولى او به ظلم كشته مى شود, به طورى كه فرشتگان آسمان بر او مى گريند و خداوند بر دشمن او و هر كس كه به وى ستم نمايد غضب مى كند و به عذاب اليم گرفتار مى نمايد.(25)
مستحب است در شب سيزدهم رجب انسان دو ركعت نماز بخواند كه در هر ركعت آن حمد يك مرتبه و سوره ياسين و تبارك الملك و توحيد بخواند. روز جمعه سيزدهم رجب, سال سى بعد از حادثه عام الفيل فاطمه بنت اسد در خانه كعبه فرزندى را به دنيا آورد كه عرشيان و قدسيان از اين بابت در موجى از شعف و شادى فرو رفتند و اهل زمين در حيرت قرار گرفته, نوزادى كه شيوه ولادتش نقطه عطفى در سير تاريخى بشر پديد آورد و خداوند در آن حد برايش اعتبار قائل گرديد كه در حريم مطهر خود او را پاك به دنيا آورد ولياقت آن را داشت كه از خدا نيز نامى گيرد و ((على)) ناميده مى شود. شإن و شكوه و حق و حقوق هر روز با ميزان ظهور الطاف و عنايات الهى در آن سنجيده مى شود و در سيزده رجب با ولادت حضرت على(ع) لطف الهى در پايه اى تجلى كرده كه به راستى توصيف آن بلكه درك و دريافت آن از توان ما بيرون است زيرا ولايت آن بزرگوار ركن ايمان بلكه روح ايمان است, پس بجاست كه شيعيان روز تولد آن پيشواى پرهيزگاران و تقسيم كننده بهشت و دوزخ و پناه محرومان را عيد بزرگ خود بشمارند و بالاترين شإن و شكوه را براى آن قائل شوند و خداوند را در برابر چنين نعمتى سپاس گويند. خوشا به حال كسانى كه در چنين ايام پربركتى در كنار كعبه يعنى زادگاه حضرت على(ع) به انجام مراسم عمره توفيق يابند و در زادروز مولود كعبه به نشانه ارج نهادن بر پايمردى قهرمان توحيد, پروانه وار بر گرد سمبل توحيد طواف كنند .
روز سيزدهم رجب نخستين روز از ((ايام البيض)) است كه تا روز پانزدهم ادامه دارد و چون ماه از آغاز تا پايان اين ايام به درستى مى درخشد بدين عنوان شهرت يافته است.(26) ثواب بسيارى براى روزه دارى در ايام البيض وارد شده و اگر كسى بخواهد عمل ام داوود را به جاى آورد بايد اين روز را صائم باشد, اعتكاف در اين سه روز فضيلت دارد و رسول اكرم (ص) فرموده اند: هر كس از روى ايمان و براى رسيدن به ثواب معتكف شود, گناهانش آمرزيده مى گردد.(27)
در كتاب ((اقبال الاعمال)) آمده است حضرت آدم از خداوند پرسيد خدايا محبوب ترين روزها و گرامى ترين زمان ها نزد تو كدامند؟ خداوند به وى وحى كرد: محبوب ترين روزها نزد من پانزدهم رجب است, اى آدم در اين روز بكوش تا با قربانى كردن, ميهمانى دادن, روزه داشتن, نيايش كردن, بخشش خواستن و لا اله الا الله گفتن به من تقرب جويى, چنين تقدير كرده ام كه فرزندى از احفاد تو را به پيامبرى برانگيزم و روز نيمه رجب را به او و امتش اختصاص دهم كه در آن روز چيزى از من نخواهند جز آن كه بدانان ببخشم… حال كه نيمه رجب چنين شكوهى دارد بر سالك عاقل است كه به خود آيد و چنين فرصت خوبى را براى درمان گناهان گذشته اش و براى جبران اوقات از دست رفته اش غنيمت بشمرد و آن را به آسانى از دست ندهد و بكوشد تا با اخلاص در يك روز خرابى هاى عمر را بازسازد. خواندن دعاى استفتاح (عمل ام داوود) با همه شطر و شرطهايش, زيارت امام حسين, به جاى آوردن چهار ركعت نمازى كه حضرت امير(ع) در اين روز به جاى مىآورد و پس از آن خواندن دعاى يا مذل كل جبار و سپس نيازهاى خود را از خدا خواستن, به جاى آوردن نيمه دوم نماز سلمان, صلوات بر پيامبر اكرم(ص) فرستادن, روز مذكور را با توسل به اولياى الهى به پايان بردن از جمله اعمال اين زمان است.(28)
ناگفته نماند كه 15 رجب آغاز مهاجرت مسلمانان مكه به حبشه در سال پنجم بعثت است و در همين روز بود كه قبله مسلمانان از بيت المقدس به جانب بيت الله الحرام و خانه كعبه تغيير يافت. در 15 رجب سال 62 هجرى حضرت زينب كبرى(س) رحلت يافت همان بانويى كه استوار و مقاوم به دفاع از حق و تهاجم به ستم پرداخت و ناروايى امويان را افشا نمود و با تازيانه كلماتش در دل كارگزاران يزيد هراس افكند, كوله بار اسارت را بر دوش كشيد و كاروانى را كه لطف خدا بدرقه آن بود از شهرى به شهرى ديگر هدايت كرد و در صيانت از نهضت عاشورا كوشيد بانويى كه به هيچ ذلتى تن نداد و نمونه آشكارى از انسانيت و پرهيزگارى گشت و در رسانيدن پيام امام سوم كوتاهى نكرد.
در روز 25 رجب سال 183 هـ.ق هفتمين فروغ امامت توسط هارون ـ خليفه عباسى ـ به شهادت رسيد و بدين گونه فروغى فروزان پس از سال هاى متمادى تحمل حبس و شكنجه و فشارهاى سياسى و مجاهدت هاى ارزشمند در مسير انسان سازى جامعه اسلامى, عبد صالحى با چنگال انسان فاجرى در بارگاه قدس و ملكوت آرام گرفت.
شب و روز بيست و هفتم رجب يكى از شب ها و روزهاى بسيار ارجمند و بلكه ارزشمندترين شب و روز سال در كتاب ((اقبال الاعمال)) از امام جواد روايت شده است كه آن حضرت فرمود: در رجب شبى است كه براى مردم از هر چه آفتاب بر آن تابيده بهتر است و آن شب بيست و هفتم اين ماه است كه فرداى آن روز بعثت پيامبر روى داد و به جاى آوردن اعمال ويژه آن پاداش برابر شصت سال عبادت دارد.(29)
در روز 27 رجب نفخه اى آسمانى همراز روحى گشته كه با عالم ملكوت انس دارد, ستاره اى كه با طلوعش آتشكده ها را به دست فنا سپرد و كنگره هاى كاخ استبداد كسرى را فرو ريخت, اينك پيام رسالت را نجوا مى كند راهى از نور در امتداد آسمان تا زمين مكه و افق تا افق فرشتگان صف در صف ايستاده اند و غار حرا در هاله اى از نور با خورشيدى در ميان, جبرئيل آرام بر زمين گام مى گذارد, نبض زمان تند مى زند, شب مى گريزد و چلچراغ دستى به استقبال مى گشايد. سرانجام روز موعود فرارسيد و وعده هاى الهى تحقق يافت, بعثت پيامبر اسلام همچون آذرخشى كوير منحط و خفقان گرفته انسانيت را پرتو افشانى نمود و طليعه وحى با فرمان قاطع ((اقرإ)) نمودار گشت و موجى از نور الوهيت در غار حرا برخاست و جام جان پيامبراكرم(ص) را لبريز از معنويت و روانش را از انوار معرفت مبتهج نمود. در كتب ادعيه اعمالى از قبيل روزه دارى, غسل كردن, زيارت حضرت رسول(ص) و حضرت على(ع) و به جاى آوردن دوازده ركعت نماز قبل از ظهر, خواندن دعاى: ((يا من امر بالعفو و التجاوز…)) توسل به معصومين براى اين روز ذكر شده است كه به جاى آوردن آن ثوابى عظيم دارد. در آخرين روز ماه رجب ضرورت دارد كه سالك طريق عبوديت اعمال و عبادات يك ماهه خودش را به خداى واگذارد و عذرخواهانه زبان به پوزش بگشايد و از پيشگاه پيامبران و امامان توسل جويد و آنان را شفيع خويش سازد و نيمه سوم نماز سلمان را به جاى آورد.(30)
پى نوشت ها:ـ
1- اشاره است به آيه 36 از سوره توبه: منها اربعه حرم… .
2- فضائل الاشهر الثلاثه, ابن بابويه قمى, تحقيق غلامرضا عرفانيان, ص24.
3- بحارالانوار, علامه مجلسى, ج97, ص37.
4- مفاتيح الجنان, ص228.
5- فصلنامه ميقات حج, سال چهاردهم, شماره 16, تابستان 1375, ص22 و 23.
6- در اين مورد بنگريد به كتاب بحارالانوار, ج97, ص26 ـ ;55 تحف العقول ابن سعيد حرانى, ص304 ـ 511.
7- المراقبات فى اعمال السنه, ميرزا جواد ملكى تبريزى, (متن ترجمه) ص70.
8- آشنايى با قرآن, شهيد مطهرى, ج8, ص233.
9- اين دعا در مآخذ قبل و نيز آثارى چون اقبال الاعمال ; تحفه حلوانى و مفاتيح الجنان آمده است. 10- المراقبات, ص78 ـ 79.
11- مفاتيح الجنان, ص24.
12- فضائل الاشهر الثلاثه ابن بابويه قمى, ص18.
13- بحارالانوار, ج97, ص37, مإخذ قبل, ص23.
14- امالى شيخ صدوق, ترجمه آيت الله كمره اى, ص539 ـ 540.
15- در خصوص شرح حال اين عالم وارسته و استاد اخلاق نگاه كنيد به كتاب ناصح صالح از نگارنده.
16- آشنايى با قرآن, ج8, ص234 ـ 235.
17- مستدرك الوسايل, ميرزا حسين نورى, ج8, ص7.
18- شرح زيارت رجبيه, شيخ محمد باقر بيرجندى, ص129 ـ 130.
19- المراقبات, ص108.
20- شيخ طوسى در مصباح المتهجد و سلاح المتعبد, سيد بن طاووس در اقبال الاعمال و شيخ عبدالله كفعمى در كتاب مصباح و نيز علامه مجلسى در بحارالانوار اين دعا را روايت كرده اند.
21- نك: مصباح الزائر, سيد بن طاووس و تحفه الزائر علامه مجلسى و نيز منابع پيشين.
22- المراقبات, ص78, مفاتيح ص243 ـ 244.
23- مصباح المتهجد شيخ طوسى, ص557.
24- نك: تاريخ يعقوبى, ج2, ص;503 حيات الامام الهادى, باقر شريف قرشى, ص348.
25- نك: اصول كافى, ج2, بحارالانوار, ج50 و ارشاد شيخ مفيد.
26- تفسير روح البيان, ج3, ص422.
27- كنزالعمال, حسام الدين هندى, حديث 24007.
28- المراقبات, ص116.
29- در مإخذ قبل, ص117 ـ 121 اين اعمال ذكر شده است.
30- المراقبات, ص122.