همه انسانها زيانكارند
بسم الله الرحمن الرحيم * و العصر * إن الانسان لفى خسر * إلا الذين آمنوا و عملوا الصالحات و تواصوا بالحق و تواصوا بالصبر.
در اين سوره كوتاه مطالب بسيار ارزشمندى گنجانده شده كه به برخى از آنها فهرستوار إشاره مىشود.
خداوند در قرآن كريم به بعضى از مخلوقات و آفريدههايش بنا به اهميتى كه دارند و يا به خاطر اقتضاى مقام، سوگندخورد. در اين سوره مباركه به “عصر” سوگند خورده است. عصر چيست؟
مفسرين در اين كلمه توجيهات و تأويلات بسيار دارند كه مهمتر از آنها چند چيز است:
1- عصر به معناى دهر و زمان است.و اين قول ابن عباس مىباشد كه خداوند به زمان و دوران قسم مىخورد زيرا دهر و زمان براى خردمندان بسيار ارزشمند است كه از آن عبرت مىگيرند. و چه بسا با ساير آيات سوره نوعى سازگارى و تناسب داشته باشد چه بحث از زيان و ضرر انسان است كه پيوسته عمرش مىگذرد و كمتر عبرت مىگيرد.
2- برخى ديگر از مفسران گفتهاند كه مقصود وقت عصر و چاشت مىباشد كه آخرين ساعات روز در اين زمان سپرىشود و به هر حال به قدرت و سلطنت خداوند باز مى گردد كه زمان را با اختلاف شب و روز آفريد تا عظمت خود را در اين اختيار مناسب و ظريف نشان دهد. و هنگام عصر هنگامى است كه آفتاب با آن همه نور و فروغ به پشت پرده تاريكى فرو مىرود تا جا را براى سلطان شب بگشايد.. و چنانكه خداوند به ضحى كه اول روز است – قسم ياد كرده به عصر نيز، كه آخر روز است – قسم ياد مىكند كه اين دو هنگام مهم را در حركت شبانه روز گوشزد كند. و اهميت اين دو زمان بيشتر مىشود وقتى بنگريم روايات در فضيلتشان زياد آمده و دعا در اين دو وقت مستجاب است.
3- بيشتر مفسران آن را به نماز عصر تفسير كردهاند. و نماز عصر كه “الصلاة الوسطى” نام دارد بسيار با اهميت است و در قرآن و حديث از آن به بزرگى ياد شده است و داراى فضيلت بى شمار است. در روايتى از رسول اكرم صلى الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: “من فاتته صلاة العصر فكأنما وتر أهله و ماله” كسى كه نماز عصر از او فوت شود مانند كسى است كه از اهل و مال خود جدا شده و بى كس و بى مال شده است.
ان الانسان لفى خسر: اين جواب قسم است كه يك سنت الهى است. همانا انسان به تحقيق در حال خسران و زيان است. دو تأكيد در اين جمله وجود دارد يكى “إن” و ديگرى “لام تأكيد” كه هر دو مطلب را تأكيد مىكند.و الف و لام انسان براى جنس است يعنى جنس انسان در حال زيان است. پس شامل حال همه مىشود.
زيرا عمر همچنان مىگذرد و انسان كمتر از أوقاتش به عبادت خدا مىگذراند، پس انسان در هر حال در حال گذراندن عمر ، زيانكار است. در روايتى آمده است كه روز قيامت همه مردم حتى اولياى خدا در حال حسرت و ندامتاند و لذا قيامت را يوم الحسره مىخوانند كه همه بدون استثنا در آن روز پشيمانند كه اى كاش بهتر و بيشتر عبادت مىكرديم و اوقاتمان را به بطالت و كسالت نمى گذرانديم. و اين سان انسانها در همه ادوار با ضرر و زيان دست به گريبانند كه هر چه از سرمايه عمر كاسته مىشود ذخيره و توشه آخرت كمتر مىگردد. فخر رازى در تفسير خود از يكى از بزرگان گذشته نقل مىكند كه مىگفت: معناى آيه را از يك مرد يخ فروش فهميدم. او فرياد مىزد: “ارحموا من يذوب رأس ماله” به كسى كه سرمايه اش دارد آب مىشود رحم كنيد. او گويد: پيش خود گفتم اين است معناى “انّ الانسان لفى خسر” زيرا عمر انسان مانند آن يخها آب مىشود و از بين مىرود و سرمايه اى براى خويشتن نمىاندوزد.
در روايتى از امام هادى عليه السلام نقل شده كه فرمود: “الدنيا سوقٌ ربح فيها قوم و خسر آخرون” دنيا مانند بازارى است كه برخى در آن سود مىكنند و برخى ضرر.
إلا الذين آمنوا: سرانجام زيانكاران را استثنائى هست. نخبگانى هستند كه از اين قاعده كلى مستثنايند. امام صادق عليه السلام طى روايتى مىفرمايد: “استثنى أهل صفوته من خلقه” در ميان آفريدگانش، نخبگان را استثنا كرده است.
آنها چه كسانىاند؟ حضرت ادامهدهد: “آمنوا بولاية أمير المؤمنين و تواصوا بالحق من بعدهم ذراريهم و من خلقوا بالولاية و تواصوا بالصبر أى وصوا أهلهم بالولاية و تواصوا بها و صبروا عليها” آنان كه به امير المؤمنين عليه السلام ايمان آوردند و به حق كه ولايت او و فرزندانش است پس از خودش سفارش كردند و فرزندان خود را به اين ولايت و به صبر و تحمل سختىها در اين راه توصيه كردند ؛ اينان نخبگانى هستند كه روز رستاخيز زيانكار نخواهند بود.
به هر حال استثنا شامل حال مؤمنانى مى شود كه نه تنها در زبان و قلب ايمان دارند بلكه با عمل نيز ايمانشان محرز و ثابت است، و اينان با دو خاصيت مهم از ديگران جدايند و آن سفارش كردن خود و ديگران به حق و پذيرش آن در هر زمان و مكان، در خوشى و سختى و در سرّاء و ضرّاء و سفارش دوم سفارش به صبر است كه صبر از عزائم امور مىباشد و بسيار اهميت دارد بلكه بالاتر از آن چيزى نيست.
انسان مؤمن بايد در هر حال براى خدا صبر كند و تمام زورگوئيها و شكنجهها و سختىها و شدتها و گرسنگىها و ناأمنىها را در راه حق و در راه تحقق آن تحمل كند. چنيناند نخبگان و اولياى خدا كه اميد است با طلب توفيق از او ما را به راه آنان هدايت كند و با آنان محشور فرمايد. آمين رب العالمين.
پاورقي ها:
