خودسازى
پيامبر اسلام صلىاللّه عليه وآله و سلّم:
«مَن لَم يُحاسِب نَفسَهُ دامَت حَسَراتُهُ وَ طالَت فى عَرَصاتِ القِيامَةِ وَ قَفاتُهُ وَ قادَتهُ اِلى الخِزىِ سَيِّئاتُه» (جامع السعادات، ج 3، ص 91)
كسى كه حساب اعمال خود را نرسد، حسرتش بىپايان است و در صحراى محشر بايد زياد بايستد( تا به اعمالش رسيدگى ابتدائى شود) و گناهانش او را (در دنيا) به انحراف افكند.
رسولخدا صلى اللّه عليه و آله و سلّم:
«… فَاِنّى اَوصَيتُكَ اِذا اَنتَ هَمَمتَ بِاَمرٍ فَتَدَبَّر عاقِبَتَه فَأِن يكُ رَشداً فَأمضِهِ وَ اِن يَكُ غَيّاً فَأنتَهِ عَنه فَهذِه الوَصِيَّةُ مِن مُحاسَبَةِ النَّفسِ بَل هِىَ رَأسُها.»
(الحقائق، ص 303)
به تو سفارش مىكنم وقتى تصميم به كارى گرفتى، عاقبت آنرا در نظر بگير، اگر عاقلانه است آن را تعقيب كن و اگر عاقلانه نيست از آن پرهيز كن، اين سفارش درباره «محاسبه نفس» بلكه ريشه آن است.
رسولخدا صلى اللّه عليه و آله و سلّم:
«… فَمَن حاسَبَ نَفسَهُ قَبلَ اَن تُحاسِبَ وَ طالَبَها فى الأَنفاسِ وَ الحَرَكاتِ وَ حاسَبَها فِى الخَطَراتِ وَ الّلَحَظاتِ و وَزِنَ بِميزانِ الشَّرعِ اَعمالَهُ وَ اَقوالَهُ خَفّ فِى القيامَة حَسابَهُ وَ حَضَرَ عِندَ السُؤالِ جَوابَه وَ حَسُنَ مُنقَلَبُهُ و مَآبُه.» (جامع السعادات، ج 3، ص 91)
… كسى كه خود را قبل از حساب خداوند بررسى كند، نفس هائى كه كشيده، كارهائى كه انجام داده و در كارهاى ممنوع و نگاه كردنها دقت كند و با ميزان شرع كارها و گفتار خود را منطبق كند، در قيامت حسابش آسان و پاسخ وى در موقع سؤال آماده و جايگاه جديد و محل سكونتش هم زيبا خواهد بود.
امام على عليه السلام :
«… اِنَّ اليَومَ عَمَلٌ وَ لاحِسابٌ وَغَداً حِسابٌ ولاعَمَل.» (نهج البلاغه، صبحى صالح، خطبه 42)
… امروز موقع عمل است و حساب نيست و فردا حساب است و عمل نخواهد بود.
امام على عليه السلام:
«فَحاسِب نَفسَكَ لِنَفسِكَ فَاِنَّ غَيرَها مِن الانفُسَ لَها حَسيبٌ غَيرَك.»
(نهج البلاغه، صبحى صالح، خطبه 222)
خودت حسب اعمال خويش را داشته باش، زيرا حساب ديگران با ديگرى است.
امام على عليه السلام :
«الدُّنيا حَلالُها حِسابٌ وَ حَرامُها عِقابٌ وَ اَنّى لَكُم بِالرَّوح وَ لَمّا تأسَوا بِسُنَةِ نَبِيِّكُم.»
(اصول كافى، ج 2، ص 459)
حلال (مال و مقام و شهوت و…) دنيا حساب دارد و حرام از آنها نيز كيفر، چرا به آسايش معنوى پناه نمىبريد و چرا راه پيامبرتان را ادامه نمىدهيد؟
امام صادق عليه السلام :
«مَن رَعى قَلبَهُ عَنِ الغَفلَةِ وَ نَفسَهُ عَنِ الشَّهوَةِ وَ عَقلَه عَنِ الجَهلِ فَقَد دَخَلَ فى ديوانِ المُتَّنَبِهينَ ثُمَّ مَن رَعى عِلمَه عَن الهَوى وَ دينَهُ عَنِ البِدعَةِ وَ مالَهُ عَنِ الحَرامِ فَهُوَ مِن جُملَةِ الصّالِحين.»
(مصباح الشريعه، ص 23)
كسى كه از غفلت قلب و شهوت نفس و ركود فكر پرهيز كند نامش در ليست بيداران ثبت مىگردد، پس كسى كه از رخنه هواى نفس در علم، بدعت در دين و نفوذ حرام در مال خويش مراقبت كند در رديف نيكوكاران محسوب مىگردد.
امام صادق عليه السلام :
«طُوبى لِعَبدٍ جاهَدَ فى اللّهِ نَفسَهُ وَ هَواهُ وَ مَن هَزَم جُندَ هَواهُ ظَفَرَ بِرضا اللّه وَ مَن جاوَزَ عَقلَهُ نَفسُهُ الاَمّارَة بِالسُّوء بِالجَهد وَ الاِستِكانَةِ وَ الخُضُوعِ عَلى سِباطِ خِدمَة اللّهِ تَعالى فَقَد فازَ فَوزاً عَظيماً.»
(جامع السعادات، ج 3، ص 102)
خوشا بحال بندهاى كه در راه خدا با نفس و هواى آن مبارزه كند، كسى كه لشكر هواى نفس خود را شكست دهد رضايت خدا را كسب كرده و كسى كه عقلش بر نفس اماره از طريق كوشش، تسليم خدا بودن و تواضع نمودن در مسير خدمات الهى قرار گرفت به امتياز بزرگى دست يافته است.
امام صادق عليه السلام:
«يَنبَغى اَن يَكُون لِلعاقِلِ اَربَعَ ساعاتٍ: ساعَة يُناجى فيها رَبَّهُ وَ ساعَةٌ يُحاسِبُ فيها نَفسَهُ وَ ساعَةٌ يَتَفَكَّرُ فى صُنع اللّهِ وَ ساعَةٌ لِلمَطعَمِ و المَشرَب.» (اخلاق شبّر، ص 284)
سزاوار است كه عاقل شبانه روز خود را به چهار ساعت تقسيم كند: در يك بخش آن با خدا مناجات كند، يك بخش حساب اعمال خويش را برسد، يك بخش در قدرت خدا فكر كند و يك بخش را هم براى (تهيه و مصرف و جوانب جسمى) خوراك و نوشيدنى بگذارد.
امام كاظم عليه السلام:
«حاسِبُوا اَنفُسَكُم قَبلَ اَن تُحاسِبُوا وَ زِنوا اَعمالَكُم بِميزانِ الحَياء قَبلَ اَن تُوزَنوا.» (مصباح الشريعه، ص 86)
امام كاظم (ع) فرمود: قبل از اينكه بازخواست شويد (در قيامت و گاهى نيز در دنيا) خودتان (اعمالتان) را بازرسى كنيد و اعمال خود را قبل از اينكه بسنجيد با ميزان حياء (در برابر عظمت خدا و نياز خود) بسنجيد.
امام كاظم عليه السلام:
«لَيسَ مِنّا مَن لَم يُحاسِب نَفسَهُ فى كُلِ يَومٍ فَاِن عَمِل حَسَنَةً اِستَزادَ اللّهَ وَ اِنّ عَمِلَ سَيِّئَةً استَغَفَر اللّهَ مِنها و تابَ اِلَيه.»
(الحقايق، ص 303)
كسى كه حساب اعمال خود را نرسد از ما شيعيان نيست، اگر كار خوب كرده توفيق انجام بيشتر از خداوند بخواهد و اگر كار بد و زشتى انجام داده از خداوند درخواست آمرزش كند و توبه نمايد.
پاورقي ها:
