به بهانه نامگذاری
سال جدید به نام “تولید ملی و
حمايت از سرمایه و نیروی کار ایرانی“
حجت الاسلام دكتر اصغر هادوی
اشاره:
ساليانی
ست كه شعار و نامی که رهبر معظم انقلاب برای سال جديد انتخاب مي‌كنند، جنبه
اقتصادي دارد. از سوی دیگر شاهدیم که بعد
از نااميدي زورمداران از تهديدهاي نظامي و استقامت جانانه جمهوري اسلامي، آنان روي
به فشارهاي اقتصادي آورده‌اند بطوریكه سال گذشته این فشارها به اوج خود رسيد.
بنابراين
شايسته است با تبعيت از رهبري و با عزم ملي، تهديد به وجود آمده به فرصتي عالي تبديل
شود. در این نوشتار که بخش اول آن در این شماره عرضه شده است، تلاش کرده‌ایم هم به
اهميت كار، توليد ملي و هم به رابطه فرهنگ و اقتصاد بپردازیم تا با اصلاح امور
اقتصادي، سایر مشكلات جامعه نيز حل شود.
رابينسون
كروزوئه دريانوردي بود كه پس از غرق شدن كشتي‌اش، در يك جزيره به زندگي خود ادامه
داد. او به تنهايي زندگي مي‌كرد، به تنهايي به صيد ماهي مي‌پرداخت، سبزي پرورش مي‌داد
و براي خود لباس مي‌دوخت.
به
زندگي رابينسون بينديشيد؛ توليد و مصرف ماهي، سبزي و لباس يك اقتصاد كوچك را نشان
مي‌دهد.
از
بررسي اقتصاد كروزوئه درس‌هاي زيادي مي‌توان ياد گرفت. درس‌هايي كه در اقتصادهاي
پيچيده واقعي كاربرد دارند. از آنجا كه كروزوئه فقط كالاهايي را مصرف مي‌كند كه
خود توليد كرده است، سطح زندگي او با توليدش ارتباط دارد. با نيروي محدودي كه دارد
كالاهاي زياد مورد نيازش را توليد مي‌كند و اين معناي بهره‌وري است.
نقش
كليدي بهره‌وري در تعيين سطح زندگي تمامي ملت‌ها شبيه بهره‌وري كساني است كه كشتي
آنها به صخره خورده است. براي هر ملتي ممكن است اين اتفاق بيفتد. گاهي خشكسالي،
گاهي زلزله، گاهي حوادث طبيعي ديگر و گاهي بداخلاقي‌هاي سياسي زورمداران دنيا،
كشتي حركت ملت‌ها را زمينگير مي‌كند، ولي اين آخر ماجرا نيست و مي‌توان الگوي
كروزوئه را همچنان به كار برد.(1)
به
دنبال محل پارك گشتن
به
دنبال محل پارك گشتن در منطقه منهتن شهر نيويورك، هر راننده‌اي را ديوانه مي‌كند،
اما تا سال 2002 نيازي نبود سفرا و نمايندگي‌هاي خارجي در سازمان ملل در اين‌باره
نگران باشند. آنها به لطف مصونيت ديپلماتيك از اين حق برخوردار شده بودند كه
قوانين راهنمايي و رانندگي را ناديده بگيرند. پليس نيويورك فاقد قدرت اجرايي عليه
ديپلمات‌هايي بود كه در مناطق ممنوع شده پارك مي‌كردند و قبض جريمه خلاف‌هاي خود
را نمي‌پرداختند. نمايندگان خارجي از اين امتياز تا توانستند استفاده كردند. در
فاصله سال‌های 1997 تا 2007، ديپلمات‌ها 15 هزار قبض جريمه پرداخت نشده روي دست
پليس باقي گذاشتند و باعث شدند تا شهرداري نيويورك حدود 18 ميليون دلار درآمد را
از اين محل از دست بدهد.
اين
سوءاستفاده از مصونيت ديپلماتيك در براي مقاصد خصوصي، برابر با نفعي ناعادلانه
بوده؛ بنابراين رابطه نزديكي با فساد دارد. در واقع چنين مصونيتي با اين هدف
برقرار شده بود تا از فرستادگان كشورهاي خارجي در برابر بازخواست خودسرانه پليس
حمايت شود، نه اينكه مجوزي براي شكستن قوانين راهنمايي و رانندگي توسط رانندگان
كشور ميهمان باشد.
اما همه
ديپلمات‌ها از مصونيت برخورداري براي پارك كردن بدون هزينه سوءاستفاده نكردند. دو
اقتصاددان به نام ريموند فيسمن ( از دانشگاه كلمبيا) و ادوارد ميگونل (از دانشگاه
بركلي)، تفاوت‌هاي باارزشي را متوجه شدند كه به موطن فرد ديپلمات بستگي داشت. تبعه
برخي ملت‌ها مرتب از مزيت مصونيت ديپلماتيك استفاده كردند، در حالي كه ديگران با
قبول رنج و مرارت، مقررات ترافيكي را رعايت كردند، هر چند مجبور نبودند از هيچ
مجازاتي بترسند.
براي
نمونه، ديپلمات‌هاي كشور كويت، 246 سرانه خلاف پارك كردن بين 1997 و 2002 مرتكب
شدند، همكاران مصري آنها 139 قبض جريمه دريافت كردند و براي هر فرستاده از كشور
چاد در سازمان ملل به طور ميانگين 124 قبض صادر شد. در نقطه مقابل اين كشورها،
ديپلمات‌هاي آلماني سازمان ملل بودند كه به طور ميانگين در اين پنج سال، فقط يك
قبض جريمه سرانه گرفتند، براي فرستادگان از سوئيس، هلند و كشورهاي اسكانديناوي هيچ
قبض جريمه‌اي صادر نشد.
در
محيطي كه هراس از پيگرد قانوني و بازخواست وجود نداشته باشد، اين الگوهاي رفتاري،
گرايش مردم به سمت فساد را آشكار مي‌سازد. اقتصاددانان نوشتند: نتيجه‌گيري آنها
اين است كه گرايش ديپلمات‌ها به سمت فساد، همبستگي نزديكي با حد و اندازه فساد در
كشورهاي محل تولد آنها دارد: ده كشوري كه بيشترين خلاف را در پارك كردن مرتكب شدند
همگي در رده‌هاي بالاي مقياس شاخص فساد اقتصادي سازمان شفافيت بين‌المللي جاي
دارند، در حالي كه نمايندگان ملت‌هايي كه ميزان فساد مالي در آنها ناچيز بود بعيد
است از امتياز مصونيت ديپلماتيك سوءاستفاده كنند.
خلاصة
گزارش پژوهشگران اين است كه اگرچه ديپلمات‌ها هزاران مايل دورتر از كشورهاي موطن
خود زندگي مي‌كنند اما به همان شيوه همكاران خود در وطن رفتار مي‌كنند. دو نتيجه
از اين پژوهش استخراج شد: نخست، نگرش و برخورد جامعه نسبت به فساد، عميقاً در نهاد
مردم ريشه داشته و حك شده است؛ دوم دامنه واقعي فساد علاوه بر تهديد به پيگرد
قانوني، به ساير عوامل نيز بستگي دارد.
تكيه بر
عوامل فرهنگي به جاي انگيزه‌ها و محدوديت‌ها براي تبيين رفتار انساني، پديده
نسبتاً جديدي براي اقتصاددانان است.(2)
از اين
دو داستان دو نكته مهم استفاده مي‌شود:
توليد
ملي و بر خويش تكيه داشتن و ديگري نقش فرهنگ در افزايش توليد ملي.
توليد
ملي، هم بايد از نظر مبنا بررسي شود و هم راهكارهاي اجرايي آن مشخص گردد.
الف)
مبناي حمايت از توليد ملي و سرمايه داخلي در اسلام
در
اسلام آيات و روايات فراواني تشويق به كار و توليد كرده‌اند، زيرا دليل اين تشويق
امكانات و منابعي است كه خداوند براي انسان آفريده و رام ايشان ساخته است. اين
آيات آدمي را به كسب روزی با فعاليت‌هاي توليدي تشويق مي‌كند.
اين
آيات عبارتند از: جمعه آيه 10، قصص آيه 73، اسراء آيات 12و 66 و نحل آيه 14، كه
كليدواژه اصلي آنها «ابتغاء فضل» است كه مراد از آن فعاليت‌هاي توليدي است و با
توجه به اينكه هر كاري نياز به مقدمه دارد و توليد هم بدون ابزار توليد، انجام‌شدني
نيست، از واژه «تمكين» در قرآن مي‌توان به مقدمات توليد پي برد: «ولقد مكّناكم في
الارض و جعلنا لكم معايش قليلاً ما تشكرون».(3) واژه تمكين به معناي
دراختيار گذاردن وسايل كار و ايجاد توانايي در انسان است. «معايش» نيز جمع «معيشت»(4)
به معناي وسايل و نيازمندي‌هاي زندگي است. بنابراين، خداوند هم عوامل توليد را به
انسان داده و هم قدرت تصرف در آن را به او اعطا كرده است تا به تأمين خواسته‌هاي
خويش برسد.
در
روايات نيز جايگاه ويژه‌اي براي فعاليت‌هاي توليدي ديده شده است. دو دسته روايت
وجود دارد، يك دسته به تشويق توليد كالاهاي اساسي مثل دامداري و كشاورزي پرداخته
است. پيامبر«ص» فرمود: هر مسلماني كه درختي بنشاند يا چیزی كشت كند که انسان يا
چارپايي از آن استفاده كند برايش صدقه است.(5) امام علي«ع» هم فرمود:
هر كس آب و خاك داشته باشد و فقير بماند از خدا دور شده است.(6)همچنین
در روایتی از امام صادق«ع» آمده است: بهترين مال، مالي است كه از كشاورزي به دست
آيد و بعد از آن دامداري است.(7)
دسته
دوم رواياتي است كه بر كار به عنوان كسب روزي و بي‌نيازي از ديگران تأكيد دارد.
پيامبر
اكرم«ص» فرمود: خداوند دوست دارد كه بنده‌اش را در حال طلب حلال ببيند.(8)امام
صادق«ع» هم فرمود: خداوند دوست دارد رنج كشيدن بنده‌اش را در راه كسب حلال ببیند.(9)در
روايت ديگری از پيامبر«ص» آمده است: هر كس به كار و تلاش بپردازد تا از ديگران بي‌نياز
شود، در حكم شهيد است.(10)
ابوعمر
شيباني مي‌گويد: امام صادق«ع» را در حالي ديدم كه بيلي در دست و جامه‌اي خشن
دربرداشت و بر روي زمين خود كار مي‌كرد و عرق از پشتش مي‌ريخت. گفتم: بيل را به من
بدهيد تا كار شما را انجام دهم. فرمود: «دوست دارم كه مرد در راه به دست آوردن
معاش آزار و حرارت آفتاب را ببيند و رنج آن را تحمل کند».(11)
از
مجموع آيات و روايات مي‌توان استفاده كرد كه حكمت اين رنج كشيدن و كسب روزي كردن،
بي‌نيازي از ديگران باشد تا عزت نفس فردي و اجتماعي در جامعه حفظ شود.
راهكارهاي
افزايش توليد ملي
با توجه
به مباني ديني، ارزش كار، توليد و بي‌نيازي از ديگران، شايسته است موانع اجرايي،
افزايش توليد داخلي و حمايت از سرمايه ملي برداشته شود و بستر مناسبي براي
خودكفايي در توليد كالاهايي كه كشور در آنها مزيت نسبي دارد ايجاد گردد اما دلخوش
کردن به آموزه‌هاي اسلام درباره توليد و اجرايي نكردن آنها، دردي از جامعه درمان
نخواهد كرد.
انتخاب
این نام برای سال پیش رو از سوی رهبر معظم انقلاب، قطعاً برگرفته از مباني ديني
بوده است. دور از ذهن مي‌نمايد كه ايشان خواسته باشد ارباب فكر و مجريان بيش از
اندازه به مباني بپردازند، بلكه برون‌رفت كشور از حالت كنوني و افزايش ميزان
مقابله با تهديدهاي خارجي، مستلزم پيدا كردن راهكارهاي اجرايي است كه به بعضي از
آنها اشاره مي‌شود:
الف)
راهكارهاي ايجابي
1ـ
برطرف کردن پديده ديوان‌سالاري پيچيدة فراروي سرمايه‌گذاري و توليد.
2ـ
هدايت منابع بانكي براي فعاليت‌هاي مولد اقتصادي.
3ـ
حمايت از نوسازي و تجهيز بنگاه‌هاي توليدي به دانش فني روز با هدف ارتقاي بهره‌وري
و رقابت‌پذيري.
4ـ
توسعه بسترهاي تحقق اقتصاد دانايي محور.
5ـ
هدايت برنامه‌ريزي‌شده درآمدهاي ارزي نفت به سمت سرمايه‌گذاري‌هاي مولد پايدار.
6ـ
مديريت كلان در ايجاد زنجيره كوچك و متوسط پايگاه‌هاي بزرگ ملي.
7ـ
بسترسازي براي تأمين امنيت اقتصادي با تكيه بر حفظ حقوق مالكيت معنوي و تسريع در
امر رسيدگي به جرائم اقتصادي.
راهكارهاي
سلبي
1ـ كاهش
ريسك و مطمئن نبودن فعاليت‌هاي مولد اقتصادي.
2ـ
افزايش ريسك فعاليت‌هاي غيرمولد اقتصادي.
3ـ
شناسايي گلوگاه‌هاي سوداگري در اقتصاد ايران و برنامه‌ريزي مدبرانه براي حذف و
خشكاندن آنها.
4ـ
جلوگيري از واردات بي‌رويه كالاهاي خارجي.
5ـ كاهش
بي‌ثباتي و تغييرات مكرر قوانين و مقررات فراروي توليد و كار.
6ـ
مبارزه جدي با قاچاق كالا و افزايش جرائم متخلفان.(12)
در
شماره بعد به رابطه فرهنگ و اقتصاد مي‌پردازيم.
پي‌نوشت‌ها:
1ـ برگرفته از كتاب مباني علم اقتصاد، ص
417.
2ـ برگرفته از مقاله ارتباط فرهنگ و
اقتصاد.
3ـ الاعراف، آيه 10.
4ـ تفسير نمونه، ج 6، ص 95.
5ـ صحیح بخاري، ج 2، ص 817، ح 2196.
6ـ قرب الاسناد، ج 115، ص 115، ح 404.
7ـ الكافي، ح 5، ص 260، ح 6.
8ـ كنزالعمال، ج 4، ص 4، ح 9200.
9ـ همان.
10ـ همان،ص407، 11760.
11ـ وسايل الشيعه، ج 12، 23.
12ـ برگرفته از دانشنامه دين اسلام.
سوتیترها:
*نقش
كليدي بهره‌وري در تعيين سطح زندگي تمامي ملت‌ها شبيه بهره‌وري كساني است كه مانند
رابینسون کروزوئه كشتي آنها به صخره خورده است. براي هر ملتي ممكن است اين اتفاق
بيفتد. گاهي خشكسالي، گاهي زلزله، گاهي حوادث طبيعي ديگر و گاهي بداخلاقي‌هاي
سياسي زورمداران دنيا، كشتي حركت ملت‌ها را زمينگير مي‌كند.
* پيامبر«ص»
فرمود: هر مسلماني كه درختي بنشاند يا چیزی كشت كند که انسان يا چارپايي از آن
استفاده كند برايش صدقه است. امام علي«ع» هم فرمود: هر كس آب و خاك داشته باشد و
فقير بماند از خدا دور شده است.
* پيامبر
اكرم«ص» فرمود: خداوند دوست دارد كه بنده‌اش را در حال طلب حلال ببيند. امام
صادق«ع» هم فرمود: خداوند دوست دارد رنج كشيدن بنده‌اش را در راه كسب حلال ببیند.
در روايت ديگری از پيامبر«ص» آمده است: هر كس به كار و تلاش بپردازد تا از ديگران
بي‌نياز شود، در حكم شهيد است.
* انتخاب
این نام برای سال پیش رو از سوی رهبر معظم انقلاب، قطعاً برگرفته از مباني ديني
بوده است. دور از ذهن مي‌نمايد كه ايشان خواسته باشد ارباب فكر و مجريان بيش از
اندازه به مباني بپردازند، بلكه برون‌رفت كشور از حالت كنوني و افزايش ميزان
مقابله با تهديدهاي خارجي، مستلزم پيدا كردن راهكارهاي اجرايي است.