نگاهی به مؤلفه های اقتصاد هند
حجت الاسلام
دکتر هادوي کاشانی
سال‌هاست كه در گفت‌وشنودها از عبارت «هر
كه طاووس خواهد جور هندوستان كشد» بهره مي‌گيريم، اما واقعيت این است كه در دنياي
امروز، با اين همه تنوع و زيبايي‌هاي صادق و كاذب، اولاً از طاووس زيباتر هم پيدا
مي‌شود و ثانياً كسي بر خود ستم روا نمي‌دارد كه براي ديدن طاووس به هندوستان رود
و ثالثاً اگر هم شوق طاووس داشته باشد، رنج فراوان لازم نيست. كافي است اراده كند
و در اندك زمانی از زيارت اين پرنده زيبا بهره ببرد.
هند امروز آن قدر تنوع و زيبايي دارد كه
مجالي براي جلوه‌گري طاووس نيست و عشوه او خريدار ندارد. كشوري با بيش از يك
ميليارد جمعيت (دومين كشور) و مساحت بيش از سه ميليون كيلومتر مربع و نژادها و
اديان مختلف و بيش از 27 زبان(1) و هزاران آداب و رسوم منحصربه‌فرد،
جايي براي طاووس باقی نگذاشته است.
طاووس امروز هند كه بايد براي دست يافتن
به آن ستم كشيد، اقتصادي است كه رسيدن به آن از پيمودن راهي كه خار مغیلان دارد
سخت‌تر است. مطالبه امروز رهبري را كار و تلاش سال‌هاي پيش هنديان محقق كرده است و
ما هم بايد همان راه را برويم. اين نوشتار به راه‌هايي اشاره دارد كه هنديان
پيمودند و كل هند را به يك طاووس تبديل كردند.
1ـ كار و تلاش
طبق آمار دائرة‌المعارف
(wikipedia) جمعيت زيادي در هند با كمتر از يك دلار در
روز زندگي مي‌كنند و بيش از 300 ميليون نفر در زير خط فقر هستند، اما رشد اقتصادي
هند در چند سال اخير 8 درصد بوده و پيش‌بيني مي‌شود تا 10 درصد هم برسد.
به گزارش واحد مركزي خبر در تاريخ
23/3/1391 جمعيت كودكان شاغل در هند به 60 ميليون نفر مي‌رسد، گرچه اين نوع كار در
كودكي امر پسنديده‌ای نيست، اما يك پيام كلي از جامعه هند دريافت مي‌شود كه هر كسي
سعي مي‌كند كار كند و سواري مجاني در آنجا وجود ندارد، گرچه ممكن است عده‌اي
برخوردار از ثروت‌هاي نامشروع هم باشند، اما جامعه، جامعه‌اي فعال و پركار است.
در سال توليد ملي، گام اول اين است كه
اراده كار كردن وجود داشته باشد، گرچه آن كار مورد علاقه اشخاص نباشد و گرچه در
ابتدا دستمزدها واقعي نباشند. وقتي با كار و خدمات، توليد بالا می‌رود، به‌تدريج
درآمد سرانه هم افزایش پیدا می‌کند و دولت اسلامي با تدبير و تجديدنظر در قوانين و
با توزيع مجدد مي‌تواند مقدمات عدالت را فراهم سازد، پس گام اول كار كردن است كه
همواره توسط پيشوايان ديني ما نیز توصیه شده است.
علي‌بن حمزه مي‌گويد: امام كاظم«ع» را
ديدم كه در زميني كار مي‌كرد، گفتم: كارگزاران كجايند كه شما خود كار مي‌كنيد؟
فرمود: پيامبر خدا«ص» و اميرمؤمنان«ع» و همه پدران من به دست خود كار و زراعت مي‌کردند
و کار، عمل انبياي مرسل و اوصياي صالح است.(2)
ابوعمر شيباني مي‌گويد: امام صادق«ع» را
ديدم كه بيلي در دست و جامه‌اي خشن در بر داشت و روي زمين خود كار مي‌كرد و عرق از
پشتش مي‌ريخت. گفتم: بيل را به من بدهید تا كار شما را انجام دهم، فرمود: دوست
دارم مرد در راه به دست آوردن معاش آزار و حرارت آفتاب را ببيند و رنج آن را تحمل
کند.(3)
شايد حكمت اين رنج كشيدن، همان بي‌نيازي
از ديگران باشد تا عزت نفس مؤمن محفوظ بماند و وقتي افراد جامعه اسلامي چنين
باشند، آن جامعه مستقل و بي‌نياز خواهد بود.
زراره مي‌گويد: مردي به حضور امام
صادق«ع» رسيد و گفت: دستم ناسالم است و نمي‌توانم با آن به‌خوبي كار كنم و فاقد
سرمايه براي تجارت هستم. امام صادق«ع» فرمود: با سرت باربري كن و خويشتن را از
مردم بي‌نياز ساز.(4)
زيبنده جامعه اسلامي نيست كه پيشوايان
معصوم«ع» آن، چنين به كار و تلاش سفارش نمايند، اما در عمل، ديگران بر مسلمين
پيشي بگيرند.
2ـ اقتصاد دانش‌محور
در سال‌هاي اخير بارها مقام معظم رهبري
از توليد دانش و سهم توليدات علمي كشور در توليد جهاني سخن گفته‌اند و اين روند رو
به رشد همچنان ادامه دارد. اگر اين توليدات علمي بومي شوند و متناسب با نياز كشور
باشند، در بخش اقتصاد هوايي تازه دميده می‌شود و رشد اقتصاد شتاب می‌گیرد.
هندي‌ها از اين مزيت بهره بردند و رشد
اقتصادي دو برابر را تجربه کردند و سطح فقر را كاهش دادند. هنگامي كه هندي‌ها
خواستند به اقتصاد خود شتاب دهند، با تكنولوژي فرسوده رو به رو بودند كه امكان نو
شدن آن با توجه به هزينه‌هاي بالا غيرممكن بود، لذا از مدل كره و ژاپن الگو
نگرفتند و در بخش خدمات دانش‌محور، بيشتر از بخش صنعت سرمايه‌گذاري كردند. گزارش‌هاي
بانك جهاني نشان مي‌دهد 2 درصد سرانه توليد داخلي هند، حاصل صدور محصولات دانش‌محور
اين كشور به امريكا بوده است.
ويژگي‌هاي اقتصاد دانش‌محور
1ـ با آنكه علم اقتصاد در اثر کمبود و
کمیابی پدید آمد و تمام برنامه‌هاي اقتصادي در صدد مدیریت نيازهاي انسان نامحدود
درز برابر منابع اقتصادي محدود هستند و اقتصاددانان با نظريات مختلف سعي در توزيع
عادلانه كالاها و خدمات دارند، اما ويژگي دانش این است نه تنها با مصرف آن كم نمي‌شود
بلكه هر چه مصرف شود بيشتر رشد مي‌كند.
2ـ در اقتصاد دانش‌محور، دانش اولاً باعث
فزوني در توليد مي‌شود، ثانياً خود دانش هم تبديل به كالا می‌شود و فروش مي‌رود.
3ـ اقتصاد دانش‌محور بدون وزن است و
نيازي به مكان فيزيكي ندارد. در اينجا فكرها و نرم‌افزارها در بازارها و فضاهاي مجازي
فعاليت مي‌كنند و نقش و تأثیر اصلی را دارند.
بانكداري الكترونيكي، كارت‌های اعتباري و
تجارت الكترونيكي مي‌توانند به اقتصاد شتاب بيشتري بدهند، هزينه‌ها را كم كنند و
بهره‌وري را بالا ببرند.
در سالي كه به نام توليد ملي و حمايت از
سرمايه ايراني ثبت شده است، زيبنده است بخشي از توليد ملي ناشي از افكار و مغزها
باشد و افزون بر سرمايه‌هاي فيزيكي مثل نيروي كار و سرمايه، به توليد انديشه‌ها هم
توجه قرار شود.
3ـ تقدم داشته‌ها بر خواسته‌ها
در عبارت «توليد ملي و حمايت از سرمايه
داخلي» همه واژه‌ها حكايت از بومي شدن اقتصاد دارند. بومي شدن اقتصاد يعني استفاده
از همه ظرفيت‌هاي موجود برای برآورده شدن بخش زیادی از نيازها. مطالعات
اقتصاددانان نشان مي‌دهد هندي‌ها اين اصل را فراروي خويش قرار داده‌اند و براساس
آن به توسعه پايداری می‌اندیشند که نيازهاي امروز آنان را بدون آنكه نيازهاي آتي
به مخاطره بيفتد، برآورده سازد.(5)
هندي‌ها در راه نیل به اين هدف به اين امور اولويت داده‌اند:
الف) با توجه به نيروي كار فراوان، بیشتر
از تكنولوژي‌‌هاي كاربر استفاده كرده‌اند.
ب) توليد كالاهاي پرمصرف در مقايسه با
توليد كالاهاي لوكس و كم‌مصرف.
ج) استفاده از تكنولوژي‌هايي كه مواد
اوليه محلي را به مصرف مي‌رساند و به كالاهاي واسطه‌اي خارجي نيازی نيست.
د) بهره‌گيري از تكنولوژي‌هايي كه به انرژي
كمتري نياز دارند كه متأسفانه اين آفت در كشور ما وجود دارد و منابع ارزان انرژي،
تدبير جايگزيني براي انرژي‌هاي ديگر را از بين برده است.
ه) بهره‌گيري از تكنولوژي‌هايي كه فاصله شهر و روستا را كم مي‌کنند و موجب مهاجرت
معكوس مي‌شوند.
نتيجه
كار و تلاش زياد، بهره‌گيري از اقتصاد دانش
محور و تكيه بر داشته‌ها در اقتصاد هند، شتاب زيادي به رشد اقتصادی اين كشور داده
است، به گونه‌اي كه گفته مي‌شود در آينده نزديك از اقتصاد هند بيشتر خواهيم شنيد.
فرهنگ اسلامي ما، هيچ مانعي نمي‌بيند كه
اگر كشوري با روش‌هاي درستي به اهداف خود رسیده است، الگوي ما باشد، افزون بر
اينكه آنچه در هندوستان موجب رشد و پيشرفت شده است، در كتاب و سنت ما نيز مورد
توجه بوده است. به‌غير از آيات قرآن، بيش از دو هزار روايت(6) در فضيلت
علم و دانش وجود دارد كه بسياري از آنها مطلق هستند و لذا دانش اقتصاد را نیز شامل
می‌شوند.
روايات واردشده توسط معصومين(ع) ناظر به
زمان خود آنها بوده است و مردم به آموختن چيزهايي مي‌پرداختند كه در آن زمان مرسوم
بوده‌اند، ولي به نظر اصولگرايان، مسلمانان امروز هم مورد خطاب همان سخنان هستند،
لذا براي هر كاري بايد دانش آن را آموخت و روش‌هاي علمي را جايگزين روش‌هاي سنتي
کرد. گرچه گاهي خود روش‌هاي سنتي ـ از جمله طب سنتی ـ هم موضوعيت دارند و گاهي هم
لازمند، اما فارغ از بعضي ملاحظات، اقتصاد دانش‌محور مي‌تواند به رشد اقتصادي شتاب
ببخشد.
در باره كار نيز كه بر همه هند سايه
افكنده است، از ديد اسلام هيچ قيدي غير از ناتواني جسمي نيست. برای تحقق شعار سال
و تكيه بر توليد ملي، راهي غير از عزم ملي وجود ندارد. توليد ملي، مستلزم كار ملي
و سرمايه داخلي است، زیرا سرمايه خارجي اولاً به استثمار و بهره‌كشي مي‌انجامد و
ثانياً اگر نياز داخلی با توليد داخلی تأمين نشود، فاصله عرضه و تقاضا با واردات
پر خواهد شد، البته گاهي لازم است كالاي خارجي هم وارد شود، همچنان كه كشور ما نيز
بعضي از كالاها را صادر مي‌كند.
آخرين مؤلفه اقتصاد هندوستان تكيه بر
واقعيت‌ها و داشته‌هاي خود است كه اگر چنين نباشد، تصميمات اقتصادي، انتزاعي و
خيالي هستند و در آن صورت بايد به طاووس خيالي‌ای انديشيد که ديگر براي دستيابي به
آن، جور هندوستان نيز لازم نيست.
اميد است با كار، تلاش و اقتصاد دانش‌محور و
تقدم داشته‌ها بر خواسته‌ها بتوانيم براي تحقق توليد ملي و حمايت از سرمايه داخلي،
گام‌هاي علمی و مؤثری برداریم و كيفيت توليد را فداي عجله نكنيم.
پي‌نوشت‌ها
1-
Wikipedia.com
2ـ
وسايل الشيعه، ج 12، ص 23.
3ـ
الكافي، ج 5، ص 76.
4ـ
محجّة‌البيضاء، ج 3، ص 143.
5ـ
توسعه پايدار مقايسه هند و ژاپن، مجموعه مقالات تخصصي مديريت و پروژه.
6ـ
رجوع كنيد به: العلم و الحكمه في الكتاب و السنه، نوشته محمدي ري‌شهري.
سوتیترها:
1.
در سال توليد ملي، گام اول اين است كه اراده
كار كردن وجود داشته باشد، گرچه آن كار مورد علاقه اشخاص نباشد و گرچه در ابتدا دستمزدها
واقعي نباشند تا درآمد سرانه هم افزایش پیدا
کند و دولت اسلامي هم با تدبير و تجديدنظر در قوانين و با توزيع مجدد بتواند مقدمات
عدالت را فراهم سازد.
2.
برای تحقق شعار سال و تكيه بر توليد ملي،
راهي غير از عزم ملي وجود ندارد. توليد ملي، مستلزم كار ملي و سرمايه داخلي است، زیرا
سرمايه خارجي اولاً به استثمار و بهره‌كشي مي‌انجامد و ثانياً اگر نياز داخلی با توليد
داخلی تأمين نشود، فاصله عرضه و تقاضا با واردات پر خواهد شد.