باید و نبایدهای
حماسه اقتصادی
حجت‌الاسلام دکتر اصغر هادوی
در سال‌هایی
که با تدبیر مقام معظم رهبری رویکرد نامگذاری‌ها بیشتر اقتصادی بوده است، اولین بار است که ایشان از لفظ حماسه استفاده
کرده‌اند. حماسه وقتی رخ می‌دهد که داشته‌ها و بایسته‌ها همسان نیستند. عاشورا از
آن جهت حماسه است که قلیلی از انسان‌های پاک با لشکری از ناپاکان روبه‌رو شده‌اند
و چون حماسه بود، جاودانه شد وگرنه جنگ و لشکرکشی در همه زمان‌ها و بین بسیاری از
ملت‌ها و اقوام رخ داده و فقط نامی از آنها در حافظه تاریخ مانده است.
به نظر
می‌رسد دلیل نامگذاری امسال به حماسه اقتصادی و حماسه سیاسی، ضرورت انجام اقدامات
غیرمعمول است، وگرنه در کشور ما و سایر کشورها هر ساله برنامه‌ریزی و قانون‌گذاری
انجام می‌شود، اما وقتی پای حماسه به میان می‌آید، شجاعت، دلاوری و دلیری(۱)
را ایجاب می‌کند و لذا باید کار متفاوتی صورت گیرد. اگر بستر مناسب فراهم شود، بی‌شک
حماسه خلق و برای همیشه ماندگار می‌شود. راز تحقق این حماسه تغییر فرهنگ غلطی است
که وجوه گوناگون جامعه ریشه دوانده و به سبک زندگی تبدیل شده است. افراد کمی به
اصلاح این وضعیت باور دارند و در مقابل، عدة زیادی به این سبک خو گرفته‌اند و لذا
برای خلق حماسه، جنگ باورها ضرورت می‌یابد.
بعید به
نظر می‌رسد که رهبری زمینه‌های تحقق این شعار را ندیده و آن را مطرح کرده باشند.
ایشان قطعاً با اطلاعاتی که از بخش‌های مختلف گرفته‌اند و با توجه به تهدیداتی که
از سوی دشمنان وجود دارد، در نوروزی که با نام حضرت زهرا«س» آغاز شده است در واقع
با این رمز بر شیپور حماسه دمیده‌اند و امید آن می‌رود تا پایان سال که دو باره
مزین به ایام فاطمیه است، اثرات این نامگذاری هویدا شود.
در این
نوشتار به جنبه اقتصادی حماسه می‌پردازیم.
بدیهی
است اسباب و عوامل فراوانی باید وجود داشته باشند تا توفیقاتی در این زمینه حاصل
شود که از حوصله این نگاشته و توان نگارنده خارج است. فقط به تعدادی از بایدها و
نبایدهای لازم اشاره می‌شود و عوامل ناگفته را دیگران با قلم و بیان خود به جامعه
عرضه خواهند کرد.
الف)
بایدها
۱ـ آموزش
عمومی
اقتصاددانان
می‌گویند آموزش اساسی‌ترین نقش را در توسعه دارد. اگر کشوری منابع طبیعی فراوانی
داشته باشد و درست از آنها استفاده نکند، عقب افتاده است و در صورت کشف و استفاده
از این منابع و افزودن به درآمد ملی، تازه یک جنبه از توسعه محقق می‌شود، اما جنبه
مهم توسعه، آموزش نیروی انسانی مفید و مؤثر است.
دولت باید
در کنار رسانه ملی، با برنامه‌ای ضربتی و با عزم و اراده جدی، آموزش در مدارس و
دانشگاه‌ها را شروع کند و به تدوین کتاب‌های متناسب با شعار سال‌های اخیر اقدام
نماید. اصلاح الگوی مصرف، جهاد اقتصادی، تولید ملی و… که مقام معظم رهبری
فرمودند می‌تواند بستری برای خلق این حماسه باشد. علاوه بر تدوین کتاب در آموزش و
پرورش، سیاست‌های تشویقی برای معلمان در جهت وبلاگ‌نویسی، برگزاری دوره‌های ضمن‌خدمت،
ارتباط مستمر والدین با مدرسه می‌تواند فضای عمومی آموزش و پرورش را در جهت حماسه
اقتصادی سوق داد.
در
آموزش عالی هم که رکن مهمی در توسعه است، در قسمت دروس عمومی و معارف می‌توان به
جای بعضی دروس تکراری، کتاب‌هایی در باره حماسه اقتصادی و شاخصه‌های آن ارائه کرد.
روحانیون و مبلغین دینی هم باید اولویت را به بحث‌های سبک زندگی اسلامی، الگوی
مصرف و درنهایت حماسه اقتصادی و سیاسی بدهند و در مجموع فضای کشور در همه بخش‌ها
فضایی حماسی شود.
۲ـ
تعامل دولت و بخش خصوصی
یکی از
پیام‌های انقلاب ۱۹۹۰ شوروی این بود که اقتصاد و سیاست نمی‌توانند با یکدیگر
ارتباط نداشته باشند و آن انقلاب، جلوه‌های اقتصاد سیاسی را پررنگ کرد. گرانیگاه
اقتصاد سیاسی، رابطه دولت و بازار است. دولت از یک سو می‌کوشد تا در جهت رفاه مردم
و جلوگیری از سودجویی، اقتصاد بازار را کنترل کند و از سوی دیگر بازار هم که مبتنی
بر ساز و کار قیمت‌ها، رقابت‌ها و مزیت نسبی است می‌کوشد تا موانع و محدودیت‌های
پیش روی خود را بردارد. در این جنگ و تقابل و تزاحم، در حال حاضر کل ارزش بازار
حدود یک‌پنجم تولید خالص داخلی کشور است.(۲)
در سال
۱۳۸۹ شاخص سهولت کسب و کار ایران در بین ۱۸۳ کشور، ۱۳۷ بود.(۳) این
آمار حاکی از عدم مشارکت صحیح بخش خصوصی در تولید کشور است. اگر قرار باشد شعار
امسال جامة عمل بپوشد، جابه‌جایی در رتبه ایران ضروری است. رشد یک یا دو پله‌ای هم
با حماسه تناسب ندارد. این شاخص‌ها مربوط به متغیرهای حقیقی اقتصادند، لذا باید
اولویت دولت اصلاح این شاخص‌ها باشد.
۳ـ
سیاست جایگزینی واردات
التهابات
در بازار ارز موجب شده است دلار ارزش مبادلاتی خود را از دست بدهد و تبدیل به یک
کالای سرمایهای شود که با توجه به ناتوانی در جهت عرضه به دلیل تحریم‌ها و از سوی
دیگر تقاضای فراوانی که در این بازار وجود دارد، توازن عرضه و تقاضا به هم خورده
است و هرگاه این تعادل بر هم خورد، قیمت‌ها بالا می‌روند و به قیمت غیرواقعی می‌رسند.
اما جنبه
مثبت آن، ارزان شدن کالاهای ایرانی برای خارجی‌هاست. وقتی ارزش دلار سه برابر می‌شود
و پول ملی به یک سوم قیمت واقعی کاهش می‌یابد، اگر یک خارجی کالایی را یک دلار می‌خریده،
حالا با همان یک دلار ۳ واحد از آن کالا را خریداری می‌کند، بنابراین می‌توان به
صادرات کالا، به‌ویژه کالاهایی که نهادهای آن داخلی هستند، پرداخت و با این فرصت
دلار را وارد کشور کرد، عرضه آن را افزایش داد و بازار را دو باره به تعادل رساند.
۴ـ کاهش
وابستگی به نفت
قطع
یکباره وابستگی به نفت، بیشتر حالت شعاری دارد تا جنبه عملی. به نظر می‌رسد نظر
رهبری هم این باشد که این وابستگی به تدریج
قطع شود که خوشبختانه در بودجه سال ۹۲ این کاهش قابل مشاهده است.
بسیاری
از اسراف‌ها و ریخت و پاش‌ها در دستگاه‌های دولتی حاصل درآمدهایی است که در قبال
آن زحمتی کشیده نشده و به تعبیر بعضی از اقتصاددانان باعث سواری مجانی در اقتصاد
شده است.
۵ـ تکیه
بر تولیدات داخلی
این
سیاست همواره مورد تأکید مسئولین و به‌ویژه مقام معظم رهبری بوده است، اما آفت این
سیاست این است که هرگاه از ورود کالاهای خارجی جلوگیری شود، کیفیت کالای داخلی
پایین می‌آید و مصرف‌کننده از شبکه‌های غیررسمی به نیازهای خود پاسخ می‌دهد. فعال
کردن استاندارد، تعطیل کردن واحدهای غیرکیفی، نظارت و بازرسی مستمر و سیاست‌های
تشویقی قابل توجه می‌تواند کالاهای داخلی را رونق دهد و آن را قابل رقابت با
کالاهای مشابه خارجی کند.
کسانی
که دستی در تولید دارند می‌دانند بعضی از کالاهای سرمایهای که در جریان تولید به
کار می‌روند، چون با شدت تقاضا مواجه نیستند در داخل تولید می‌شوند و از مشابه
خارجی آن به‌مراتب ارزان‌تر و گاهی باکیفیت‌ترند. یک علت آن تقاضای محدود و علت
دیگر آن تولید در بخش خصوصی است که با کمترین هزینه سعی دارد بیشترین منفعت را
ببرد. همین شیوه را می‌توان در باره کالاهای پرمصرف نیز به کار گرفت.
ب)
نبایدها
۱ـ
اسراف در غذا و انرژی
آمارها
نشان می‌دهند که مصرف سالیانه نان در ایران ۱۶۰ و در جهان ۲۵ کیلوگرم یعنی ۶ برابر
است. سرانه مصرف شکر در ایران ۳۰ و استاندارد جهانی آن ۵ کیلوگرم است. از نظر مصرف
نوشابه گازدار در ایران رتبه اول جهان را داریم. در مصرف انرژی هم آمارها بیانگر
همین رتبه‌اند. برای مثال مصرف بنزین ۶ برابر میانگین جهانی است.
۲ـ اسراف
در دارو
بخش
درمان یکی از معضلات مردم است و آنان افزون بر رنج جسمانی، عوارض روانی ناشی از
هزینه‌ها را نیز باید تحمل کنند. به گفته افراد مطلع، ایرانیان از نظر استفاده
زیاد و غلط از دارو در دنیا رتبه اول را
دارند. متوسط هر نسخه در دنیا ۲ قلم دارو را در بر می‌گیرد و در ایران ۴ دارو. هر
ایرانی سالانه ۳۳۹ عدد دارو مصرف می‌کند که بیش از استاندارد جهانی است و ۱۰ تا ۱۵
درصد مجموع داروهای کشور بدون مشورت با پزشک مصرف می‌شود. مصرف بی‌رویه دارو موجب
شده تا ۱۰ هزار عارضه دارویی در مراکز درمانی کشور ثبت شود.(۴)
حماسه
در این بخش نیازمند اقدامات جهاد گونه همزمان در بخش طبابت و بخش داروست. متأسفانه
هر سال دستگاه عریض و طویلی برای مسئله‌یابی ایجاد می‌شود و وقتی مسئله پیدا شد،
سال به پایان می‌رسد، اما مسئله بی‌پاسخ می‌ماند. اعداد و ارقام موجود گویای وضعیت
اسف‌بار دارو و درمان است. تحقق شعار سال با تحقق راه حل عملی آن میسر می‌شود.
۳ـ اسراف
در همایش‌ها و نشست‌ها
طبق
آمار سالانه هزینه همایش‌ها به میلیاردها می‌رسد. طبق اعلام سایت‌ها هزینه یک
همایش تا ۸۰ میلیارد تومان هم برآورد شده است. با توجه به امکانات گسترده رسانه‌ای
و اطلاع‌‌رسانی، بسیاری از این همایش‌ها و نظرخواهی‌ها را می‌توان در فضای مجازی
برگزار کرد. دولت می‌تواند با یک بخشنامه سامانه‌ای را ایجاد کند که همایش‌های
معمولی حذف و حتی همایش‌های ملی در آن سامانه ثبت و با نظر کارشناسی و موافق
مسئولین برگزار گردند.
متأسفانه
هرگاه دولت‌ها تصمیم به اعمال سیاست انقباضی در ادارات دولتی می‌گیرند، اول به سراغ
قشر حقوق‌بگیر می‌روند و اضافه‌کاری کارمندان دولت را قطع می‌کنند، حال آنکه طبق
یک محاسبه ساده ممکن است هزینه اضافه کار ۲۰ ساعت در ماه دستگاهی که ۵۰۰ نفر
کارمند دارد در حدود ۵۰ میلیون تومان باشد که در قیاس با هزینه بعضی از همایش‌های
غیرضروری بسیار کمتر و اثر رضایت‌بخشی آن بیشتر است.
4ـ
اسراف کاغذ
نگاهی
گذرا به ادارات و مؤسسات آموزشی و بانک‌ها نشان می‌دهد که سالانه مبالغ هنگفتی در
بخش کاغذ اسراف می‌شود. به گفته مسئولین بانکی در طول سال حدود ۳ میلیارد تراکنش
به وسیله کارت‌های در دست مردم انجام می‌شود که گرچه صرفه‌جویی ۱۶ میلیارد تومانی
را در پی داشته است، ولی هنوز از کاغذهایی استفاده می‌شود که کاملاً وابسته به
خارج هستند و دولت می‌تواند با آموزش و تبلیغ بانکداری الکترونیکی و از طریق شبکه‌های
اینترنتی صرفه‌جویی بیشتری داشته باشد.(۵)
جمع‌بندی
اشاره این نوشتار به شخص یا نهاد خاصی نیست. تا کنون
دولت‌ها در حد توان خویش زحماتی کشیده‌اند و هر یک در تحقق شعارهای سال گام‌هایی
را برداشته‌اند، اما همچنان تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله زیادی وجود دارد. ضمن
ارج نهادن به خدمات خالصانه همه کسانی که برای این امت وفادار کوشیده‌اند تقاضا
داریم به آنچه انجام داده‌اند قانع نباشند.
ملت
بزرگوار ایران اسلامی در همه صحنه‌ها حضور داشته و از میراث حضرت امام به خوبی
پاسداری کرده و نشان داده است که اگر کارها اصول و مبانی علمی داشته باشند، آنها
همچنان در صحنه هستند و نظامی که ولایت فقیه مدار آن است، از هیچ کوششی دریغ نمی‌کند.
پی‌نوشت‌ها
۱ـ فرهنگ معین
2-
rasekhoon.com
3- Sabainfo.ir
4-
marjan.rasekhoonblog.com
5- bankyar.com
سوتیترها:
1.
به نظر می‌رسد
دلیل نامگذاری امسال به حماسه اقتصادی و حماسه سیاسی، ضرورت انجام اقدامات غیرمعمول
است، وگرنه در کشور ما و سایر کشورها هر ساله برنامه‌ریزی و قانون‌گذاری انجام می‌شود،
اما وقتی پای حماسه به میان می‌آید، شجاعت، دلاوری و دلیری را ایجاب می‌کند و لذا باید
کار متفاوتی صورت گیرد.