امامان معصوم(ع)
آیت‌الله سید احمد خاتمی
در شماره گذشته در باره فرازی از زیارت جامعه کبیره به عنوان جامع‌ترین متن امام‌شناسی شیعی بحث شد و از جایگاه امامان و پیامدهای مبارک محبت ایشان سخن به میان آمد. در فراز بعد سخن از رفتار شایسته یک شیعه نسبت به اهل بیت «ع» است.
گزینش برترین
«فکنا عندهم سلمین بفضلکم: «ما در نزد ذات مقدس ربوبی به برتری شما گردن نهاده‌ایم».
شیعه با اعتقاد به نصب الهی معصومان«ع» و برتری اهل بیت «ع به امامت آنان گردن نهاده است، زیرا تقدم افضل، اصلی عقلایی و مورد پذیرش همه فطرت‌های پاک است. گزینش افضل، اصلی قرآنی است که حضرات معصومین «ع» هم به تفسیر و تأیید آن پرداخته‌اند: «… افمن یهدی الی الحق احق ان یتبع امن لا یهدی الا ان یهدی فمالکم کیف تحکمون؛(۱) : آیا کسی که هدایت به سوی حق می‌کند برای پیروی شایسته‌تر است یا آن کس که خود هدایت نمی‌شود مگر هدایتش کنند. شما را چه می‌شود؟ چگونه داوری می‌کنید؟» دلالت آیه بر این امر که برای انتخاب راه باید برتر را برگزید روشن است. در روایات اهل بیت«ع» هم بر این نکته تأکید شده است که در هر عرصه‌ای باید برترین را برگزید و این تأکید در حقیقت تأیید و تقویت همان اصلی است که عقل می‌گوید.
حضرت مولی علی«ع» در عهدنامه مالک اشتر که منشور ارزشمند حکومت علوی و همه حکومت‌هایی است که می‌خواهند منش علوی داشته باشند، خطاب به مالک می‌فرمایند: «ثم اختر للحکم بین الناس افضل رعیتک فی نفسک …؛(۲) سپس از میان رعایای خود برترین فرد را نزد خود برای قضاوت در میان مردم برگزین». سپس دوازده ویژگی را برای برترین فرد ذکر می‌کنند. انتخاب برترین روش خردورزانه‌ای است که مولی علی«ع» کارگزار ارشد خویش را به آن مأمور می‌کنند.
جالب اینجاست که در روایات ما بر این نکته هم تأکید شده است که با وجود فرد برتر در مسئولیتی، غیر او حتی نباید خود را برای آن مسئولیت نامزد هم بکند.
نبی‌اکرم«ص» فرمودند: «من تقدم علی‌المسلمین و هو یری ان فیهم من هو افضل منه فقد خان الله و رسوله و المسلمین(۳) : آن کسی که خود را پیشوای مسلمانان قرار می‌دهد در صورتی که می‌داند برتر از او وجود دارد، به خدا و رسول خدا و مسلمانان خیانت کرده است».
«… و من وضع نفسه فی غیرالموضع الذی وضعه الله فیه مقته الله و من دعا الی نفسه فقال «انا رئیسکم» و لیس هو کذلک لم ینظرالله الیه حتی یرجع عما قال و یتوب الی الله مما ادعی؛(۴) : و هر کسی که خود را در جایی جز آنجا که خدا قرار داده است قرار دهد، خدا از او بیراز است و هر کسی که برای خود تبلیغ کند و بگوید که «من رئیسم» و چنان باشد، خدا به او نگاه نمی‌کند، مگر اینکه از گفته خود بازگردد و از ادعای خود به درگاه خدا توبه کند».
با توجه به آنچه گفته شد انتخاب برترین، روشی خردورزانه است.
امامان معصوم برترین‌ها
«شیعه» با توجه به همین اصل، برترین‌ها را ـ برترین در فضائل، برترین در علم و دانش‌های لازم، برترین در رهبری ـ که امامان معصوم «ع» هستند، برگزیده است و همواره با این باور زندگی کرده است.
حضرت مولی علی«ع» فرمودند: «… لایقاس بآل محمدمن هذه الامه احد و لا یسوی بهم من جرت نعمتهم علیه ابداً…؛(۵) : هیچ‌کس از این امت با خاندان محمد سنجیده نمی‌شود و هرگز کسی که نعمت‌های این خاندان به سوی او روان است، با آنها مساوی دانسته نمی‌شود…».
دلیل آن هم روشن است:
چه کسی جز آنان در کنار قرآن و قرین آنند؟ حدیث ثقلین آنان را «عِدل» قرآن به حساب آورده است.
چه کسی جز آنان افتخار عصمت را دارد؟ آیه تطهیر شاهد عصمت آنهاست.
چه کسی جز آنان این افتخار را دارد که از خداوند و نبی‌اکرم«ص» مدال گرفته باشد؟
چه کسی جز آنان کانون معارف گسترده مورد نیاز بشر است، معارفی که راه سعادت این جهانی و آن‌جهانی را به رویشان گشوده است؟
چه کسی جز اهل‌بیت«ع» صاحب گنجینه‌هایی چون نهج‌البلاغه، صحیفه سجادیه و هزاران روایت است؟
به‌راستی اگر آنان، به‌ویژه امام باقر«ع» و امام صادق«ع» احکام گسترده دین را بیان نکرده بودند، از دین جز خرافات چه می‌ماند؟
اگر آنان اعتقادات صحیح دینی، تفسیر قرآن، اخلاق و فضائل و… دیگر ابعاد دین را تبیین نمی‌کردند، امروز مکتب حیات‌بخش اسلام چه وضعی داشت؟
آری اسلام مدیون اهل بیت«ع» است و مسلمانان بهره‌مند از خوان گسترده نعمت آنانند.
اگر فدکارای آنان نبود، از دین چه می‌ماند؟ این کلام پیامبر«ص» است که: «ضر بهُعلی یوم الخندق افضل من عباده الثقلین (۶) : ضربه‌ای که امام علی«ع» در جنگ خندق بر پیکر عمروبن عبدود (در آن لحظه حساس و بحرانی) وارد کرد، برتر از عبادت جن و انس است.
به‌راستی اگر فداکاری‌های حضرت مولی علی«ع» در جنگ‌های پیامبر«ص» نبود، اسلام چه سرنوشتی می‌یافت؟
در دوره تاریک خلفای جبار و ستمگر بنی‌امیه و بنی‌عباس که اسلام فقط برای آنها ابزار بود و ستیز با اسلام ناب محمدی«ص» روش آنها، اگر امامان معصوم«ع»، این چراغ‌های فروزان هدایت نبودند، آیا نامی از اسلام باقی می‌ماند؟
سخن گفتن در باره جلوه‌های اسلام‌ستیزی این خلفای جبار از حد یک مقاله بیرون است و پژوهشگران باید در زندگی هر یک از امامان معصوم«ع» غور کنند تا سیاهه‌های مطولی از اسلام‌ستیزی این غاصبان بیابند. در این زمینه مجموعه ۴۰ جلدی «موسوعه سیره اهل البیت» از محقق ارزشمند عراقی مرحوم باقر شریف قرشی منبع نفیس و ارزشمندی است.
این سخن مولی علی«ع» سخنی حق و در حقیقت تفسیر قرآن است. راوی می‌گوید مولی علی«ع» فرمودند: «ما خاندانی هستیم که با مردم سنجیده نمی‌شویم. مردی برخاست و این خبر را به «ابن عباس» رساند. او گفت: «صدق علی«ع» او لیس النبی«ص» لایقاس بالناس؟ و قد نزل فی علی «ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات اولئک هم خیر البریه»؛(۷) و (۸) علی راست گفت، آیا چنین نیست که پیامبر«ص» با مردم سنجیده نمی‌شود؟ درباره علی نیز این آیه نازل شده است. آنها که ایمان آوردند و کار شایسته کردند بهترین مردمان‌اند.
جالب این که افضلیت امامان معصوم«ع» مورد اعتراف کسانی است که امامت آنها را هم نپذیرفته‌اند. بیان این اعترافات خود یک کتاب قطور خواهد شد.(۹)
شیعه این افتخار را دارد که هم این فضائل را باور دارد و هم با پذیرش امامت آنان راه زندگی خود را بر اساس آیین‌نامه آنها برگزیده است.
ما شیعه‌ایم
«و معروفین بتصدیقنا ایاکم: به پذیرش ولایت شما شناخته شدیم».
تفسیر این جمله این است که ما با این گل‌های بی‌خار جهان هستی پیمان ازلی داریم. حضرت امام صادق«ع» درباره اثر صلوات فرمودند: «من صلی علی النبی صلی‌الله علیه و آله فمعناه انی انا علی المیثاق و الوفاء الذی قبلت حین قوله: الست بربکم قالوا بلی(۱۰) : هر که بر پیامبر«ص» صلوات می‌فرستد مفهومش این است که بی‌گمان من بر پیمان و عهدی که پیش از این پذیرفته‌ام، یعنی آنگاه که خدا به انسان فرمود آیا من پروردگارت نیستم؟ و او پاسخ داد آری چنین است، هستم».
و می‌تواند این تفسیر را نیز داشته باشد که ما معروفیم به اینکه امامت شما را پذیرفتیم، راه شما را درست می‌دانیم و این را با افتخار اعلام می‌کنیم. چون ما مبانی استوار، محکم، استدلالی، منطقی و قرآنی این مکتب را با تمام وجودمان باور کرده‌ایم، با این مبانی ما معروفیم به تصدیق شما و افتخار رهروی راهتان را داریم.
مبنای قرآنی ولایت و افضلیت اهل بیت «ع»
پشتوانه این تصدیق، آیات فراوان و روایات متواتر از نبی‌اکرم«ص» و آیه تبلیغ (۱۱)، آیه ولایت (۱۲)، آیه اولی‌الامر (۱۳)، آیه صادقین (۱۴)، آیه قربی (۱۵) است که همگی دارند بر این که باید راه و اهل‌بیت«ع» را برگزینیم.
و نیز آیات۱ـ مباهله،(۱۶) ۲ـ خیرالبریه،(۱۷) ۳ـ لیله المبیت،(۱۸) ۴ـ حکمت،(۱۹) ۵ـ برائت،(۲۰) ۶ـ سقایه الحاج،(۲۱) ۷ـ صالح المؤمنین،(۲۲) ۸ـ وزارت،(۲۳) ۹ـ بینه و شاهد،(۲۴) ۱۰ـ صدیقون،(۲۵) ۱۱ـ نور،(۲۶) ۱۲ـ انذار،(۲۷) ۱۳ـ مرج‌البحرین،(۲۸) ۱۴ـ نجوی،(۲۹) ۱۵ـ سابقون،(۳۰) ۱۶ـ اذن واعیه،(۳۱) ۱۷ـ مودت،(۳۲) ۱۸ـ منافقان،(۳۳) ۱۹ـ ایذاء،(۳۴) ۲۰ـ انفاق،(۳۵) ۲۱ـ محبت،(۳۶) ۲۲ـ آیه مسئولون،(۳۷) و…آیاتی هستند که در آنها از فضائل و مناقب اهل بیت «ع»یاد شده است.
مبنای روائی گزینش اهل بیت «ع»
و احادیث ثقلین،(۳۸) سفینه نوح،(۳۹) نجوم،(۴۰) امامان اثناعشر(۴۱) و… و ده‌ها حدیث دیگر پشتوانه اعتقادی شیعه جعفریه اثناعشریه هستند. ما به صراحت می‌گوییم «شیعه جعفری اثنی عشری» هستیم و به این مذهب افتخار می‌کنیم و حاضریم در هر محفل و مجمع علمی‌ای به شکل مستند و مستدل از آن دفاع کنیم.
پرهیز از تفرقه
ولی این را هرگز به معنای ایجاد اختلاف نمی‌دانیم و بر این باوریم که برخورد منطقی عامل «تقریب» است نه جدایی. ما «الغدیر» و «المراجعات» و… کتاب‌هایی از این دست را هرگز عامل تفرقه نمی‌دانیم. به گفته نویسنده عرب‌زبانی که بر الغدیر تقریظ نوشته است: «الغدیر یوخذ الصفوف فی الملأ الاسلامی: کتاب الغدیر در جامعه اسلامی ایجاد وحدت می‌کند».
زندگی مسالمت‌آمیز و برادرانه
ما با پیروی از سفارشات مکرر اهل بیت «ع» معتقد به زندگی مسالمت‌آمیز و برادرانه با اهل سنت (۴۲) و بر این باوریم که امروز با دشمنانی مواجه هستیم که اساس اسلام را هدف قرار داده‌اند و برآنند که اسلامی را که از انزوا در آمده و بذر بیداری اسلامی را بر دل‌ها نشانده است، از صحنه بیرون و منزوی کنند. در این شرایط تقریب شیعه و سنی در برابر این دشمنان مشترک، نشانه خردورزی است.
امروز تمام امید دنیای استکبار به دامن زدن به آتش اختلافات فرقه‌ای و ایجاد التهاب در جهان اسلام است و به میدان آوردن تکفیری‌های وهابی آدمکش گامی در این راستاست. آنها که نان مبارزه با تروریسم را می‌خورند، با تسلیح این جنایتکاران خونخوار که گویا تنها خود را مسلمان می‌دانند و حکم به کفر بسیاری از فرق اسلامی می‌دهند، خون مسلمانان را به‌ناحق بر زمین می‌ریزند و برآنند تا آتش تفرقه را برافروزند و نان نجس و آلوده خود را که سلطه بر جهان اسلام است، از این تنور برافروخته به دست آورند.
در یک کلام می‌گوییم ما شیعه‌ایم، به شیعه بودن خود افتخار می‌کنیم و پیرو اهل‌بیتی هستیم که ما را مأمور به زندگی مسالمت‌آمیز و برادرانه با اهل سنت کرده‌اند.
پی‌نوشت‌ها:
۱ـ یونس، ۳۵.
۲ـ نهج‌البلاغه، نامه ۵۳.
۳ـ الغدیر، ج ۸، ص ۲۹۱.
۴ـ تحف‌العقول، ص ۳۶، نیز به الحیاه با ترجمه، ج ۲، صص ۵۸۶ـ۵۸۵.
۵ـ نهج‌البلاغه، خطبه ۲.
۶ـ احقاق الحق، ج ۶، ص ۴.
۷ـ بینه، ۷.
۸ـ المناقب ابن شهر آشوب، ج ۳، ص ۶۸.
۹ـ رجوع کنید به: موسوعه الامام علی بن ابی‌طالب، ج ۸، ص ۳۷۷.
وقادتنا، ج ۵، صص ۱۷۹، ۲۰۵ و ۲۰۹.
همان، ج ۶، صص ۲۱، ۱۴۸، ۲۰۵، ۲۴۵، ۲۹۷ و ۳۶۴.
همان، ج ۷، صص ۱۴، ۵۹ و ۱۱۴.
۱۰ـ معانی الاخبار، ص ۱۱۶.
۱۱ـ یا ایهاالرسول بلغ ما انزل الیک من ربک…، مائده،
۱۲ـ انما ولیکم الله و رسوله والذین آمنوا…، مائده، ۵۵.
۱۳ـ یا ایهاالذین امنوا اطیعوالله و اطیعوا الرسول و اولی‌الامر منکم…، نساء، ۵۹.
۱۴ـ یا ایهاالذین امنوا اتقوالله و کونوا مع الصادقین، توبه، ۱۱۹.
۱۵ـ قل لا اسئلکم علیه اجراً الا الموده فی القربی، شوری، ۲۳.
۱۶ـ فمن حاجک فیه من بعد ما جائک من العلم…، آل‌عمران، ۶۱.
۱۷ـ ان الذین امنوا و عملوا الصالحات اولئک هم خیر البریه، بینه، ۷ و ۸.
۱۸ـ و من الناس من یشری نفسه ابتغاء مرضات الله…، بقره، ۲۰۷.
۱۹ـ یؤتی الحکمه من یشاء و من یؤت الحکمه فقد اوتی خیراً کثیراً، بقره، ۲۶۹.
۲۰ـ توبه، ۱، که مولی علی علیه‌السلام مأمور به ابلاغ آن شد.
۲۱ـ اجعلتم سقایه الحاج و عماره المسجد الحرام کمن امن بالله…، برائت، ۱۹.
۲۲ـ … فان الله هو مولاه و جبرئیل و صالح المؤمنین…، تحریم، ۴.
۲۳ـ واجعل لی وزیراً من اهلی…، طه، ۳۲ـ۲۹.
۲۴ـ افمن کان علی بینه من ربه و یتلوه شاهد منه…، هود، ۱۷.
۲۵ـ والذین امنوا بالله و رسله اولئک هم الصدیقون…، حدید، ۱۹.
۲۶ـ یا ایهاالذین آمنوا اتقوالله و امنوا برسوله…، حدید، ۲۷.
۲۷ـ و انذر عشیرتک الاقربین، شعراء، ۲۱۵ـ۲۱۴.
۲۸ـ مرج البحرین یلتقیان…، الرحمن، ۲۲ـ۱۹.
۲۹ـ یا ایها الذین امنوا اذا ناجیتم الرسول…، مجادله،۱۲ و ۱۳.
۳۰ـ والسابقون السابقون اولئک المقربون، واقعه، ۱۴ـ۱۰.
۳۱ـ لِنجعلها لَکم تذکره وتعیها اُذُن واعیه، حاقه، ۱۲.
۳۲ـ ان الذین امنوا و عملوا الصالحات سیجعل لهم الرحمن وداً، مریم، ۹۶.
۳۳ـ ولو نشآء لأریناکهم فلعرفتهم بسیماهم…، محمد، ۳۰.
۳۴ـ ان الذین یؤذون الله و رسوله لعنهم الله…، احزاب، ۵۷.
۳۵ـ الذین ینفقون اموالهم باللیل و النهار سراً و علانیه…، بقره، ۲۷۴.
۳۶ـ یا ایهاالذین امنوا من یرتد منکم عن دینه…، مائده، ۵۴.
۳۷ـ وقفوهم انهم مسئولون، صافات، ۲۴، برای تفسیر این آیات مراجعه کنید به کتاب پیام قرآن جلد نهم.
۳۸ـ انی تارک فیکم الثقلین… خلاصه عبقات الانوار، ج ۲، صص ۲۴۲ـ۱۰۵، ۱۹۵.
۳۹ـ عن رسول‌الله مثل اهل بیتی فیکم کمثل سفینه نوح…، خلاصه عبقات الانوار، ج ۲، ص ۱۲۶.
۴۰ـ عن رسول‌الله«ص»، النجوم امان لاهل الارض من الفرق… احقاق الحق، ج ۹، ص ۲۹۴، ۲۹۶.
۴۱ـ عن رسول‌الله«ص» لایزال الاسلام عزیزاً الی اثنی عشر خلیفه…، احقاق الحق، ج ۱۳.
۴۲ـ اصول کافی، کتاب العشره، باب اول.
سوتیترها:
۱٫
در دوره تاریک خلفای جبار و ستمگر بنی‌امیه و بنی‌عباس که اسلام فقط برای آنها ابزار بود و ستیز با اسلام ناب محمدی«ص» روش آنها، اگر امامان معصوم«ع»، این چراغ‌های فروزان هدایت نبودند، آیا نامی از اسلام باقی می‌ماند؟
۲٫
ما با پیروی از سفارشات مکرر اهل بیت «ع» معتقد به زندگی مسالمت‌آمیز و برادرانه با اهل سنت و بر این باوریم که امروز با دشمنانی مواجه هستیم که اساس اسلام را هدف قرار داده‌اند و برآنند که اسلامی را که از انزوا در آمده و بذر بیداری اسلامی را بر دل‌ها نشانده است، از صحنه بیرون و منزوی کنند. در این شرایط تقریب شیعه و سنی در برابر این دشمنان مشترک، نشانه خردورزی است.