امیرالمؤمنین «ع»
الحِمیَه رَأسُ الدَّواء
پیشگیری بهترین درمان است.
دکتر سیدحسن عارفی
فشار خون
تعریف :
بالا بودن فشار خون از حد طبیعی در سنین مختلف را «هیپرتانسیون» یا بالابودن فشار خون می نامند پایین بودن فشار خون از حدود معینی در صورتی که توام با علائم خاصی باشد به نام هیپوتانسیون یا پائین بودن فشار خون نامیده می شود.
فشار خون شامل دو قسمت است
۱٫ حداکثر : که فشار خون ماگزیما نام دارد.
۲٫ حداقل : که فشار خون می نیما نام دارد.
حداکثر و حداقل فشار خون در سنین مختلف متفاوت است مطابق تابلوی مشخص و معینی فشار خون حداکثر و حداقل بعد از تولد به تدریج بالا می رود و در سن بزرگسالان به حد معینی ثابت می ماند.فشار خون اشخاص بالغ با چند میلی اختلاف از ۶۵/۹۰ تا ۹۴/۱۶۰ طبیعی می باشد.
به عبارت دیگر در اشخاص سالم و بدون علائم کلنیکی فشار خون ۶۵/۹۰ طبیعی است و اگر فشار خون بین ارقام ۶۵/۹۰ و ۸۰/۲۰ و ۸۰/۱۳۰ تا ۹۴/۱۶۰ باشد طبیعی محسوب می شود
بنابراین فشارخون بالاتر از ۹۴/۱۶۰ غیر طبیعی و فشارخون پایین تر از ۶۵/۹۰ در صورتی که توام با علائم کلنیکی باشد پایین بودن فشار خون به شمار می آید.
افراد بالغی در اجتماعات وجود دارند که فشار خون آن ها پایین تر از ۶۵/۹۰ می باشد ولی علائم کلنیکی ندارند و همه عمر سالم و فعال و مشغول زندگی طبیعی می باشند به همین دلیل پایین بودن فشار خون از رقم های ۶۵/۹۰ در صورتی خطر دارد که بیمار احساس ناراحتی کند .
افراد مسن ممکن است فشار خون حداکثر بیش از ۱۶۰ میلی جیوه داشته باشند و حداقل فشار خون آن ها در حدود طبیعی باشد که این امر ناشی از اترو اسکلروز پیشرونده ای است که در سنین بالا ظاهر می شود.
تغییرات فشارخون در وضعیت های مختلف
فشار خون معمولا در وضع ایستاده بالاتر از نشسته و در حالت خوابیده پایین تر از دو وضعیت فوق است در خواب عمیق فشار خون معمولا پایین تر از بیداری است. در خواب عمیق فشار خون ممکن است تاحدود ۴۰/۶۰ میلی متر پایین تر از حالت بیداری است
بعد از فعالیت بدنی ورزش زور زدن بلند کردن چیز سنگین از زمین هل دادن چیزی فشار خون فوق العاده بالا می رود. بالا رفتن از چندین پله و شنا رفتن روی تخت شنا توسط ورزشگاران باستانی وزنه برداری به خصوص در موقع بلند کردن وزنه سنگین در بالای سر خود سبب بالارفتن فشار خون خواهد شد. راه رفتن آهسته و آرام با حرکت دست ها در اطراف معمولا سبب کاهش فشار خون می شود.
تغییرا ت فشار خون:
در افراد سالم فشار خون در ۲۴ ساعت شبانه روز یکسان نیست صبح ها فشار خون معمولا بالاتر از عصر ها می باشد.
معمولا فشار خون بعد از خوردن غذا هیجان، خوشحالی زیاد، نگرانی شدید، ترس و وحشت تحمل درد در محل های مختلف بدن بالا می رود گاهی در موقع رو به رو شدن با صحنه ای غیر منتظره فشار خون سقوط می کند و ممکن است باعث بیهوشی شود.
اندازه گیری فشار خون شریانی :
تعیین فشار خون به دو طریق انجام می شود
۱٫ طریقه مستقیم: که عبارت از قرار دادن سوزنی در داخل شریان و منتقل کردن فشار داخل رگ روی پرده یا نوار کاغذی توسط دستگاه های دقیق الکترونیکی می باشد که اندازه گیری آن احتیاج به بستری شدن در بیمارستان و وسائل پیچیده الکترونیکی ونظارت دقیق تیم پزشکی دارد زیرا وارد کردن سوزن در داخل شریان شریان خالی از خطر نیست به همین دلیل فقط در مواردی که کنترل دقیق فشار خون در بیماری وخیم لازم است و یا به هنگامی که جراحی های بزرگ مورد لزوم باشد مورد استفاده قرار می گیرد.
۲٫ طریقه غیر مستقیم
با بستن بازوبند مخصوص فشار خون به دور بازوی بیمار فشار خون شریانی را به طورغیر مستقیم اندازه گیری می کنند در این طریق با داخل کردن هوا در بادکنک داخل بازو بند جریان خون را در بازو قطع می کنند و بعد به تدریج و به آرامی هوای داخل بازوبند را توسط پیچی که در دسترس پزشک می باشد خالی می کنند
اولین صدایی که شنیده می شود فشار خون حداکثر ماکزیما می باشد شخص معاینه کننده در حالی که به صدای نبض گوش می کند به تدریح هوای داخل باز و بند را خالی می کند در موقعی که صدای نبض به طور ناگهان کاهش پیدا کرد یا از بین رفت فشار خون حداقل (می نیما)می باشد شخصی که فشار خون را اندازه گیری می کند باید نکات ذیل را دقیقا رعایت کند تا تعیین فشار خون دقیق و خالی از اشتباه باشد:
۱٫ برای هر سن باید بازو بند مناسب مورد استفاده قرار گیرد. زیرا استفاده از بازوبند باریک سبب بالا نشان دادن فشار خون می شود.
۲٫ قبل از تعیین فشار خون باید هوای داخل بازو بند کاملا خالی باشد
۳٫ فشار خون باید در حال ایستاده نشسته و خوابیده در هر دو دست و در موارد مخصوصی در پا اندازه گیری شود
۴٫ وارد کردن هوا در داخل بازو بند باید سریع و خالی کردن هوای داخل باز و بند به آرامی انجام پذیرد.
۵٫ حتی المقدور از دستگاه فشار خون جیوه ای استفاده شود زیرا دقیق تر از دستگاه عقربه ای است
۶٫ بهتر است فشار خون را دو سه بار گرفته و معدل آن ها را ثبت کرده.
۷٫ فاصله زمانی تعیین دو فشار خون نباید کوتاه تر از یک دقیقه باشد .
۸٫ برای تصمیم گیری و قضاوت در مورد ارقام به دست آمده در موقع اندازه گیری فشار خون اطلاعات ذیل باید توسط بیمار به طبیب داده شود .
الف: قبل از مراجعه به طبیب چه داروئی مصرف می کرده است؟
ب: چند لحظه قبل از تعیین فشار خون در حال استراحت بوده یا از چندین پله بالا آمده است؟ ویا به سرعت از سربالائی بالا رفته یا قبل از وارد شدن به مطب پزشک، صحنه ای ناراحت کننده دیده یا آنکه متحمل دردی عضوی یا دردی جانسوز شده است؟ بیماری که از درد سنگ کلیه یا درد قلبی رنج می برد مسلماَ دارای فشار خون بالاتر از طبیعی خواهد بود. و یا جوانی که فاصله طولانی را در میان شلوغی خیابان یا محیطی پر سرو صدا به سرعت راه رفته و یا دویده، فشار خون بالاتر از حد طبیعی خواهد داشت. و نیز بیماری که در اطاق انتظار طبیب به هر علتی عصبانی شده است فشار خون او بالا خواهد بود.
علل بالابودن فشار خون شریانی :
علل فشار خون در سنین مختلف متفاوت است علل فشار خون کودکان بیش از ۹۰ درصد موارد به وسیله آزمایش های مختلف و معاینه مشخص و روشن می شود.
ولی علت فشار خون بالغین در حدود ۹۰ درصد موارد تا به امروز کاملا روشن نیست به همین دلیل آن را فشار خون اصلی یا«اسانسیل» می نامند بنابراین می توان علل فشار خون شریانی را به ترتیب ذیل ذکر نمود
۱٫ فشار خون اصلی : اگر با روش و آزمایش های معمول علت فشار خون معلوم نشود آن را فشار خون اصلی یا اسانسیل نامند این نوع فشار خون معمولا ارثی و از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود به عبارت ساده تر و با دقت بیشتر به این نتیجه می رسیم که تنها مریض مورد معاینه فشار خون بالا ندارد بلکه پدر و مادر دائی عمه و عمو و یا افراد دیگر خانواده و برادران و خواهران نیز مبتلی به فشار بالا می باشند.
۲٫ بیماری هایی عروقی مادرزادی مثل تنگ بودن موضعی شریان آئورت یا تنگ بودن عروق کلیه.
۳٫ بیماری های هورمونی(غیر طبیعی بودن غدد مترشحه داخلی)
۴٫ بیماری های کلیوی
۵٫ وجود بعضی غذد یا تومورهای سرطانی (افزایش بیش از حد معمول یک قسمت بدن) یا غیر سرطانی که همراه ترشح مواد مخصوصی می باشند.
۶٫ مصرف بعضی از مواد سمی مانند دخانیات .
۷٫ مصرف بی مورد بعضی داروها و مواد شیمیایی. برای مثال قرص های ضد حاملگی در افرادی که مستعدند
۸٫ نگرانی و اضطراب در افراد سالخورده .
درصدد شیوع فشار خون سشریانی در اجتماعات:
در حدود ۱۵-۱۰ درصد مردم مبتلی به بالا بودن فشار خون شریانی می باشند. به عبارت دیگر از هر صد نفری که در کوچه و بازارو مسجد و اداره جات فعالیت دارند۱۵ -۱۰ نفر آن ها مبتلا به بالا بودن فشار خون شریانی می باشند به همین دلیل از نقطه نظر طب پیشگری لازم است که همه افراد هر چند یک بار فشار خون شریانی خود را توسط شخصی متخصص اندازه گیری کنند.
علائم بالا بودن فشار خون
علائم بالا بودن فشار خون شریانی بستگی به این دارد که فشارخون ناگهانی ظرف مدت کوتاهی بالارفته یا آن که به تدریج رو به افزایش گذاشته است زیرا اگر فشار خون به تدریج بالا رود اکثر افراد آن را به خوبی تحمل می کنند بدون این که خود متوجه این مرض شوند به همین دلیل ضرورت دارد فشار خون در طول سال چندبار توسط شخصی حاذق اندازه گیری شود.
ظاهر شدن فشار خون شریانی به طور ناگهانی اکثراَ سبب بروز علائم غیر قابل تحمل برای بیمار می شود زیرا سیستم کل بدن قادر به تحمل فشار خون بالای جدید نمی باشد
علائم بالا بودن فشار خون ممکن است یک یا چند مجموعه یا نشانه های ذیل باشند.
۱٫ طپش قلب: چون قلب باید در مقابل فشار خون ، بالاتر از حد معمول فعالیت کند ، شخص مبتلی به فشار خون احساس تپش قلب می کند باین ترتیب که گاهی ضربان قلب کوبنده و گاهی توام با نامنظمی قلب خواهد بود به طوری که بیماران اظهار می دارند ضربان قلب خود را حس می کنند و یا احساس می کنند که قلب آنها چون کبوتری سر بریده در داخل صندوق قفسه صدری آنها پر و بال می زند.
(رنج دیده و ستم کشیده ای از رژیم طاغوتی سابق که دستهای کارگری او شغل او را مشخص می کرد، طپش قلب خود را در ارتباط با شغل خود چنین گفت «مثل اینکه در داخل در داخل قفسه سینه من رخت می شویند»!).
۲٫ سردرد: در بعضی افراد اگر فشار خون بسیار بالا رود ممکن است سبب سردرد شود.
۳٫ عرق ریزش
۴٫ کاهش وزن
۵٫ سرگیجه
۶٫ تاری دید
۷٫ احساس ضعف و ناتوانی
۸٫ درد عضلانی
۹٫ درد عضلات ساق پا موقع راه رفتن
۱۰٫ بیدار شدن و دفع ادرار چندین بار در طول شب
۱۱٫ دفع ادرار بیش از حد معمولی
۱۲٫ دفع خون همراه ادرار
۱۳٫ عفونت ادراری
۱۴٫ افسردگی
۱۵٫ کاهش توانایی جنسی
۱۶٫ درد قفسه صدری در بیماران قلبی
۱۷٫ خونریزی از بینی
علائمی که توسط طبیب ممکن است تشخیص داده شود عبارتند از :
۱٫ فشار خون بالا
۲٫ نامنظمی قلب
۳٫ بزرگی قلب (ضخیم بودن دیواره قلب)
۴٫ تغییرات عروق ته چشم در مراحل پیشرفته خونریزی ته چشم و ورم نقطه دیده
۵٫علائم نارسایی قلب و شنیدن صداهای اضافی مثل صدام سوم و صدای چهارم و صداهای اضافی در ریه
۶٫ گاهی کلیه های بیمار بزرگ و قابل لمس است
تشخیص فشار خون شریانی
چون فشار خون شریانی در اکثر موارد به تدریج بالا می رود ممکن است برای بیمار ایجاد ناراحتی و علائم نکند. به همین دلیل وظیفه هر فرد این است که درطول سال چند بار فشار خون خود را تحت بررسی قرار دهد. و نیز پزشکان باید فشار خون تمام بیماران را در هر مراجعه بررسی کنند. و توصیه میشود بیمار، به هر عنوان و برای هر بیماری که به مطب طبیب مراجعه می کند طبیب فشار خون آنها را ارزیابی کند.
به عبارت دیگر: اگر بیماری برای بیماری پوستی به طبیب متخصص پوست و یا به طبیب متخصص چشم برای ناراحتی چشمی و یا به طبیب متخصص استخوان برای ناراحتی استخوان و غیره مراجعه می کند، صلاح است فشار خون او تحت بررسی قرار گیرد. زیرا تنها به این طریق است که می توان فشار خونهای بالا را تشخیص و قبل از بروز علائم و عوارض، درمان نمود.
تعیین فشار خون و اندازه گیری دقیق آن با در نظر گرفتن نکات یاد شده تشخیص را روشن می کندولی راجع به تعیین علت فشار خون بالا روش های ذیل انجام می شود
۱٫ معاینه دقیق بیمار توسط پزشک حاذق و دقت در شرح حال گذشته بیماری وی
۲٫ آزمایش های قند خون اوره خون کامل ادرا چربی های خون سدیم و پتاسیم خون کلسیم اسید اوریک و در صورت لزوم اندازه گیری بعضی مواد شیمیایی و هورمون های غدد مترشحه داخلی .
۳٫ رادیو گرافی فقسه صدری برای بررسی اندازه قلب و وضع ریه ها
۴٫ نوار قلبی (الکترو کاردیوگرام) برای بررسی ضخامت و بزرگی قلب و وجود نامنظمی یا تشخیص سکته های قلبی.
۵٫ در صورت لزوم عکس برداری های مختلف با تزریق مواد حاجب (که مردم آن را عکسبرداری رنگی نامند).