حجه الاسلام اسد الله بیات
فریضه حج در بین فرائض الهی از ویژگی های خاصی برخوردار است و شاید جنبه های سیاسی و اجتماعی آن بر جنبه های دیگرش غلبه داشته باشد. امام خمینی
یکی از مهمات فلسفه حج ایجاد تفاهم و تحکیم برادری بین مسلمین است.
امام خمینی
در گذشته راجع به آداب سفر به طور کلی (چه در سفر حج باشد و چه سفرهای دیگر) بحث کردیم و در این بخش علاقه داریم درباره آداب سفر و مسافرت در حج و وظائف و آدابی که برای مسافر در حج لازم است آنها را مراعات کند، بحث و بررسی بعمل آوریم، از این رو از ابواب احکام العشره فی السفر و الحضر کتاب الحج وسائل الشیعه استفاده نموده و با تکیه بر روایات اسلامی و رهنمودهای امامان معصوم (ع) آداب و وظائف مسافر در سفر حج را از دیدگاه روایات بیان خواهیم کرد، در ضمن بدین نکته همه توجه داریم که مسافران و حجاج ایرانی از جهت اینکه از یک کشور انقلابی می روند و اکثریت قاطع از فقه جعفری پیروی کرده و شیعه هستند، طبیعی است مسئولیت سنگین تری بر آنها متوجه است، زیرا انتظارات از آنها بیشتر است و روی اعمال و کردار و رفتار آنها استناد می شود و هر عملی از آنها سر بزند مفهوم خاص و گویایی ویژه ای دارد.
مدارا و رفتار خوب کردن:
عن معاویه بن وهب: قال: قلت لا بی عبدالله: کیف ینبغی لنا ان نصنع فیما بیننا و بین قومنا و فیما بیننا و بین خلطائنا من الناس؟ قال: فقال: «تؤدّون الأمانه الیهم و تقیمون الشهاده لهم و علیهم و تعودون مرضاهم و تشهدون جنائزهم»
حدیث صحیحی است که معاویه بن وهب از امام صادق (ع) سئوال می کند: چگونه با برادرانی که با آنها هستیم و کسانی که با ما معاشرت دارند برخورد کنیم و رفتارمان با آنها چگونه باشد؟ امام (ع) در پاسخ ایشان به چهار مسئله در رابطه با آنها تذکر دادند:
۱-اداء امانت ۲-شهادت و گواهی دادن چه به نفع کسی باشد یا به ضرر او ۳-عیادت از مرضی و بیماران ۴-شرکت در تشییع جنازه ها
این دستورات چهار گانه در تمام مراحل، مطلوب است گر چه در سفر حج و مخصوصاً برای اینکه پیوند بن دلها و قلوب مسلمین در سراسر جهان محکم تر می گردد، مطلوب تر و لازم تر است.
در حدیث دیگری ابی اسامه زید شحّام از امام صادق (ع) نقل می کند: امام صادق (ع) بوسیله من پیام دادند و فرمودند: تمام پیروان مرا که به حرف من گوش می دهند و از دستورات من اطاعت می کنند سلام برسان و به آنها بگو: من شما را (به چند چیز) سفارش می کنم:
۱-تقوا و خوف از خداوند جل شأنه.
۲-ورع و پارسائی در امور دین.
۳-کوشش برای خدا (و در راه کسب رضا و خشنودی او)
۴-راستگوئی در گفتار
۵-اداء امانت
۶-سجود های طولانی
۷-خوش رفتاری با همسایگان
این چیزی است که رسول خدا (ص) به آن مأموریت یافته و هم چنین امانت را بپردازید و هر کسی که چیزی به شما سپرد و شما را امین دانست، آن را به صاحبش بر گردانید، چه او خوب باشد و چه بد و فاسد، چرا که پیامبر خدا (ص) دستور می داد، به بازگرداندن نخ و لباس دوخته شده (یعنی اگر لباسی را برای کسی دوختید، نخهای اضافه اش را هم به او برگردانید.) و با بستگانسان صله رحم بجا بیاورید و در تشیع جنازه ها شان شرکت جوئید و بیمارانشان را عیادت کنید و حقوق آنها را مراعات نمائید.
امّت، آینه امام است:
سپس امام صادق (ع) می فرماید: هر یک از شما اگر در دینش پارسا بود و در سخنانش راست گفت و امانت را برگرداند و اخلاق خود را با مردم نیکو کرد، به او گفته می شود: «جعفری» و این مرا خوشحال می سازد و از او خشنود می شوم، چرا که گفته می شود: او ادب را از «جعفر» یاد گرفته است.
ولی اگر چنین نبود، بلا و ننگ او بر من می رسد و گفته می شود: این ادب را از «جعفر» آموخته است!!
آری حاجی با اعمال و برخوردهایش عملاً چهره انقلاب اسلامی را معرفی می کند و خط مشی امام و امت را معرفی می نماید و اعمال حجاج ایرانی معرف و نشان دهنده امامت و دستورات امام جعفر صادق (ع) و تشیع است، و خدای نکرده اگر در اعمال آنها خلافی رخ دهد و کار زشت و ناموزونی به چشم خورد به پای رئیس مذهب و مقام رهبری و ولایت تمام کرده و به آبروی مذهب لطمه وارد می سازد. و این گناهی است نابخشودنی. و روی همین حساب می بینیم مقام رهبری، اقامه جماعت را در محل کاروانها اجازه نمی دهند و دستور می فرمایند: نماز را با جماعت مسلمین در صف واحد انجام دهید، و همین طور دیگر اعمالی که متناسب با خط مشی و نحوه برخورد امام صادق (ع) نبوده چه به صورت عبادت باشد و یا خرید اجناس باشد و یا اعمال دیگر فردی که به عنوان حج بیت الله الحرام به زیارت کعبه مشرف می شود و به زیارت حرم رسول خدا مشرف می شود و از گوشه و کنار جهان می آیند و در حرمین شریفین در کنار هم قرار می گیرند و او را نظاره می کنند باید اعمالی را که باعث وحدت دلها و الفت قلوب است انجام دهد و از کارهائی که اختلاف آور است بپرهیزد. چرا که این آدم باید در تمام گفتارها،رفتارها، روشها و سخنانش، آئینه تمام نمای امام صادق (ع) رئیس مکتب باشد نه اینکه خدای نخواسته قلب امام را به درد آورد، وای بسا یک کار زشت آبروی انقلاب را نزد مردم ببرد!
آری! گاهی یک عمل آنقدر زشت است و خطرناک که اگر این عمل و صاحب آن خودش را از مکتب بداند و اعمالش را بنام مذهب و مکتب انجام دهد باعث آبروریزی اولیا و رهبران آن مکتب می شود و گاهی بالعکس، خوبی و زیبائی عمل یک فرد باعث حیثیت و آبروی طرفداران و رهبران یک مکتب می شود. امام صادق (ع) در ذیل همان حدیث ۲ که گذشت چنین می فرماید: پدرم به من چنین فرمود:
در گذشته یکی از شیعیان علی (ع) اگر در طایفه ای بود، از بهترین آنها بود، بهتر از همه امانت را ادا نموده، از همه بهتر حقوق خود را می پرداخت و از همه در سخنانش راستگوتر بود، و همه امانتهای خود را نزد او آورده، سفارشهای خود را به او می کردند، هر گاه درباره او، از آن قبیله سئوالی می شد، می گفتند: کیست مثل فلان آدم؟ او از همه ما امین تر و راستگو تر است.
وقتی که در جامعه، طرفداران یک رهبر به امانت و صداقت و درستکاری معروف شدند و به نظم و انضباط شناخته شدند و با کمال هوشیاری و دقت و تدبر با مسائل برخورد کردند آن مکتب در جامعه بخوبی معرفی می شود و دیگران شیفته آن مکتب می شوند، و سخنان آنها را باور می کنند و به مطالب آنها گوش می دهند و این امر امکان ندارد مگر اینکه در مقام عمل، رهنمودهای امام صادق (ع) را مد نظر قرار دهیم.
در یک حدیث دیگر چنین آمده است:
حبیب خثعمی از امام ادق (ع) نقل می کند که امام فرمود: لازم است ورع را (در همه ابعاد) مراعات کنید و در این راه از هیچ کوششی فروگذاری ننمائید و در تشییع جنازه ها شرکت کرده و از بیماران و مرضی عیادت نمائید و با برادران خود در مجامع و مساجدتان حاضر شوید و برای مردم چیزی را دوست بدارید که برای خودتان آن را دوست می دارید. آیا هر یک از شما خجالت نمی کشد که همسایه اش حق او را می داند و او حق همسایه اش را نمی داند.
امام با یک روانشناسی جالب روی مسائل انگشت گذاشته و با مسئله بطور ریشه ای برخورد می نماید و چنین استفاده می شود از رهنمودهای آن حضرت که دست زدن به یک سری کارها و اعمالی که همه اش یک طرفه است و هیچ گونه بهائی به طرف داده نمی شود و عصبیت ها را تحریک می کند غلط است و روی مسائلی که همه مسلمین در آنها مشترکند و هم امت اسلامی و یا لااقل اکثریت آنها روی آن توافق دارند تکیه کردن و به مسائل خاص و محدود تکیه نکردن، از وظایف حجاج است و یکی از ابعاد بسیار مهم و حساس سیاسی حج همین است که در سمینارها و جلسات از طریق رسانه های گروهی، باید حجاج و زائران خانه خدا را با این مسائل بیشتر آشنا کرد. البته امت اسلامی ما آگاهند و به مسائل اساسی و حیاتی توجه دارند ولی در عین حال این مسائل جزء آداب حاج در سفر حج است و غفلت از آنها بسیار خطرناک است و امروز دشمن روی همین نقاط ضعف انگشت می گذارد و تبلیغ می کند و مانور می دهد و آن هدفی که اسلام و رهبران الهی از حج منظور می دارند لوث می شود و دشمنان خدا به اغراض شوم و شیطانی خودشان نایل میگردند.
بنابراین یکی از مهمترین وظائف و آداب حاجی در سفر حج آگاهی کامل سیاسی و برخورد نیکو با برادران اسلامی از سراسر جهان است و از هم اکنون باید مسئولان امور با تشکیل سمینارها و کلاسها و در سها و نوشتن بحثها و مقاله ها و کتابها، روی این موضوعات کار کنند و مرم را برای این مسائل آماده و مهیا سازند و بر کیفیت معاشرتها و برخوردها تکیه کنند و را ه ورسم زندگی را با استناد به رهنمودها و دستورات رهبران الهی خوب ترسیم نمایند که این مسئله بسیار حساس و اساسی است.
