حجه الاسلام اسدالله بیات
۹- از جمله آدابی که در سفر لازم است مراعات شود وظائفی است که انسان در رابطه با وسائل نقلیه دارد وباید مورد توجه قرار بدهد مخصوصا در این عصرو زمان نوع وسائل نقلیه از قبیل اتومبیل و وانت بار می باشد ،بیش از ظرفیت بار نزند وبیش از حد افراد را سوار نکند ومقررات راهنمائی ورانندگی را با دقت مراعات کند واگر ماشین از بیت المال یا مربوط به شخص دیگری غیر از خودش است ، مثل مال خودش با آن رفتار نماید ، بیش از حد سرعت نرود ودر مصرف بنزین وروغن وغیره دقت کند که در غیر این صورت خیانت کرده و روز قیامت باید حساب پس بدهد. مراعات اینها در فرهنگ بعنوان عدالت معرفی شده است:فیض از ابن فضال از حماد گوشت فروش نقل میکند قافله شتری از کنار امام صادق«ع» عبور کرد حضرت ملاحظه فرمودند شتر بار سنگینی بار کرده است به گونه ای که از سنگینی بار، شتر نمی تواند صاف راه برود وبار حمل کند،امام«ع» خطاب به شتربان کردند وفرمودند عدالت را در مورد این شتر مراعات کن زیرا خداوند عدالت را دوست دارد. ودر حالات امام سجاد«ع» نقل شده است،شترماده ای داشت با آن ناقه چهل بار بزیارت خانه خدا مشرف شده بود ویک تازیانه در آن مدت به آن نزده بود. ودر صورتی که وسیله نقلیه مال شخصی است ودر موقع صحبت وقرار داد کاملا مشخص نماید زمان رفت وبرگشت وتعداد بار اگر بار است وتعداد نفرات را اگر ماشین سواری است روشن نماید واز مقررات هیچ گونه تخلف نکند وبه حدیث “المؤمنون عند شروطهم” عمل نماید واز طمع وفکر بهره کشی پرهیز کند. ۱۰-دهمین ادب از آداب سفر این است : اشیاء ضروری ومورد نیاز را از وطن با خودش ببرد تا در سفر به مشکل برخورد نکند ودر مضیقه نماند. علاوه بر اینکه زادوتوشه باندازۀ ضروری ولازم باخود همراه داشته باشد آلت دفاع ووسائل دوخت ودارو وابزار غذاخوری ولیوانهای آب آشامیدنی وامثال ذلک هم باخود همراه داشته باشد که در سفر همۀ اینها لازم است ونبود اینها مشکل فراهم می سازد. در من لایحضره الفقیه حمادبن عیسی از امام جعفر صادق«ع» که امام در این باره اینطور دارد:لقمان روزی در وصیتی که به فرزندش داشت چنین گفت:فرزندم هر موقع که خواستی مسافرت کنی شمشیر ،چکمه ،عمامه ،کمربند،لیوان و وسائل دیگری که به وسیله آنها آب می خورند ونخ برای دوختن لباس و سوزن وداروهائی که برای خود انسان وهمراهان لازم ومفید است با خودت همراه داشته باش وبا همراهان ،دوست و مدارا باش و زندگی مسالمت آمیز وهماهنگ با همه انتخاب کن وموافق میل آنها رفتارنما مگر در مواردی که مطابقت میل آنها باعث عصیان وگناه الهی باشد. اسلام در این حال اجازه نمی دهد که انسان به خاطر رضایت مخلوق معصیت خالق را مرتکب شود. وهر موقع که می خواهد مسافرت داشته باشد با کمال آرامش وبا مطالعه وتدبر کارها را بررسی کندوعجله وشتابزدگی را از خود دور سازد وبا کمال طمانینه به مسافرت برود زیرا هرنوع شتابزدگی وعجله در مسافرت ومخصوصا در آغاز سفر باعث پشیمانی وندامت همیشگی خواهد بود ومعمولا به این سادگی هم قابل جبران نخواهد شد.در خاتمه آداب سفر روایتی را حماد بن عیسی از امام صادق«ع» نقل میکند وامام صادق«ع»بعنوان توصیه لقمان آورده که بسیار جامع ودقیق است که ماعین روایت رابه صورت ترجمه در اینجا نقل می کنیم وآداب سفر را پایان میدهیم تا به ابعاد دیگر حج که نیز مهم است بپردازیم : حماد بن عیسی از امام صادق«ع» نقل میکند که فرمودند:لقمان پسرش را این چنین سفارش میکند:فرزندم هنگامی که با گروهی مسافرت می کنید وبا هم کاری آغاز می نمائید در کارهای خود و کارهائی که در رابطه با آنها است که می خواهی انجام بپذیرد،با آنان مشورت کن وهیچ گاه به تنهائی تصمیم نگیر ،وبا آنها در برخوردها به شادی وخوشروئی ونشاط برخورد کن زاد وتوشه را کریمانه در میان بگذار وخسیس نباش. وقتی که از تو دعوت کردند اجابت نما واگر طلب یاری کردند کمکشان کن وبیشتر سکوت را ترجیح بده ونماز زیاد بخوان وبا مرکب و وسیله نقلیه سخاوتمندانه معامله کن ووقتی خواستند بحق گواهی بدهی ، بپذیر وبحق شهادت بده ودر مقام مشورت رای ونظر خود راصریح اعلام کن وبدون تامل ومطالعه نکرده اقدام به کاری منما واگر تو را درجلسۀ شور ومشورتی دعوت کردند،صادقانه وصریح در نشست وبرخواستها وخوردن وخوابیدنها و نماز خواندن ها با تامل وتفکر رفتار کن ،واگر نظری داری حکیمانه نظر خود را اعلام نما برای اینکه هرکسی طرف مشورت قرار گیرد و نظر خیرخواهانه وصلاح اندیشانه خویش را اعلام نکند خداوند عالم امانت خود را از دل او بیرون می برد و درست اندیشی را از او میگیرد. واگر دوستانت صدقه ای دادند یا وامی به دیگری خواستند دهند ،با آنها همراه باش (واز کمک مالی مضایقه نکن) وبه افراد سالمندتر (ودنیا دیده تر) احترام بگذار ونصایح آنها را گوش کن واگر تو را امری کردند واز تو چیزی درخواست نمودند پاسخ مثبت ده ودست رد به سینه آنها مزن زیرا “نه” گفتن تنبلی وفرومایگی است.وقتی در محلی ودر راهی مردد شدید (و نتوانستید به تعیین برسید) بایستید وباهم مشورت کنید .وبا شور و مشورت به یک نقطه معین ومشخص که رسیدید حرکت کنید (ودر حال مسافرت هوشیارانه با مسائل برخورد کنید واز احتیاط دست برندارید و افرادی که می آیند ودیده می شوند حرکتشان را دقیق کنترل نموده واگر حرکتهای مشکوک از آنان دیدید زیر نظر بگیرید)واگر فرد واحدی را در وسط راه دیدید مبادا راه را از او سئوال نمائید زیرا در بیابان ودور از آبادی ،یکنفر تنها مشکوک به نظر می رسد ومعمولا احتمال خطر ولغزش وانحراف وجود دارد وشاید یکی از دزدان باشد یاشیطانی باشد که شما را بحیرت وا داشته است وحتی از دونفر نیز بپرهیزید(منظور این است که افراد مشکوک وحرکتهای مشکوک وبرخوردهای مظنون را کاملا زیر نظر گرفته وکنترل نمائید).مگر اینکه به اطمینانی برسید که من نمی توانم (از اینجا)آن راببینیم زیرا انسان عاقل اگر چیزی را دید،می تواند حق را از آن درک کند،وکسی که شاهد امری است، میبینید آنچه غائب نمی بیند.اوقات نمازها را مراعات کنید فرزندم!وقتی که نماز میرسد وموقع انجام فریضه الهی میشود آن را بخاطر چیزهای دیگر به تاخیر مینداز بلکه فورا نماز را بجای بیاور وخود را از آن راحت کن زیرا نماز دین است(وباید دین را فورا ادا کرد) ونماز را با جماعت بخوان واز شرکت در جماعت غفلت نکن گرچه زیر سرنیزه باشی (در حال خطر باشی)… وقتی که در جائی می خواهی پیاده شوی ومنزل اختیار کنی قبل از آنکه بخودت برسی بوسیله نقلیه ات بپرداز وآن را ملاحظه کن که مبادا در وسط راه معطل بماند( خوانندگان عزیز توجه داشته باشند این قسمت ترجمه به معنی است زیرا در روایت ،مرکب سواری آمده است) اگر وسیله نقلیه سالم باشد وبی عیب ، به مقصد اصلی می رساند واگر ناسالم و معیوب باشد در وسط راه می ماند ومسافر به مقصد نمی رسد واحتمالات فراوانی دنبال دارد . ودر تعبیر لقمان اینطور دارد:مرکب عین مسافر است یعنی سلامت ماشین و مرکب باعث سلامتی مسافر است واگر مرکب سالم نشد ومعیوب شد خطر مرکب خطر خود مسافر است چه راننده وچه بقیه مسافران قبل از آنکه سوار شوند باید باین نکات توضیح داده شده کاملا توجه کنند. کتاب الهی را تلاوت کنید. درحال سفر مواظب قرائت وتلاوت کتاب الهی باش واز تسبیح وتقدیس مولی سبحانه آنی غفلت نورز ودقت خویش را با انوار تسبیح وحمدالهی ودعاء در مقابل ذات مقدس پروردگار عالم در مواقعی که بکارهای دیگر اشتغال ندارند روشنتر گردانیده واز برکاتش بهره مند شو. (انسان مسافر در این دید مقصدی جز خدا ندارد باید از سر تا پا مجسمه آداب اسلامی واخلاق الهی باشد وحتی در مسیر داد وفریاد نکند وآداب حرف زدن وسخن گفتن را هم کاملا مراعات نماید).[۱] اینها مجموعه دستورات وآدابی است که باید افراد در آغاز وادامه سفرشان آنها را مراعات نمایند واینها دستورات وآداب عمومی است که در تمام سفرها باید مراعات شودچه سفر بیت الله الحرام باشد ویا سفر دیگر.
[۱]– من لا یحضره الفقیه صفحه ۲۳۱٫