جعل الله الکعبه البیت الحرام قیاما للناس
فریضهٔ حج بیت الله الحرام یکی از فرایض بزرگ اسلامی است که با محتوای عظیم انسانی، روحانی، سیاسی، عبادی و اجتماعی بایستی مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد. به همین جهت همزمان با پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی ایران ضرورت داشت که این فریضه عبادی سیاسی از جهات یاد شده نیز مورد توجه قرار گیرد و با محتوی حقیقی و معنوی خود تحقق یابد.
مقدمه
فکر تشکیل سازمانی مستقل و پویا که بتواند در جهت تحقق اهداف عالیه حج با توجه به مبانی اسلام فقاهتی و خط رهبری ولایت فقیه، حج و زیارت را اداره نماید و با نظارت و هدایت خود در توسعه روابط سیاسی مذهبی با کشورها و ملت های مسلمان اقدام و ضمن تحکیم ارزشهای معنوی اسلام و شناساندن ماهیت و ابعاد مختلف انقلاب اسلامی، مسائل رفاهی و ارشادی زائران بیت الله الحرام را نیز تامین می نماید،در
سال ۱۳۵۸ و در شورای انقلاب مطرح گردید و طرح لایحه قانونی تشکیل سازمان حج و زیارت وابسته به وزارت ارشاد اسلامی و انتزاع کلیه امور مربوط به حج و زیارت از سازمان اوقاف به سازمان مزبور تهیه و در آذر ماه سال ۱۳۵۸ به تصویب شورای انقلاب اسلامی جمهوری اسلامی ایران رسید. به موجب لایحهُ قانونی مذکور برای سازمان جدید التاسیس ارکان اصلی پیش بینی گردید:
۱ـ شورای عالی حج و زیارت
۲ـ شورای مدیریت
۳ـ هیئت حساب رسان.
و طبق آئین نامه ای که که متعاقب آن به تصویب شورای انقلاب جمهوری اسلامی ایران رسید برای هر یک از ارکان یاد شده وظایف و اختیاراتی پیش بینی شد. هم چنین مستند به یکی از مواد آئین نامه سازمان و تشکیلات وظایف و پستهای سازمانی و شرح وظایف آن تهیه و به تأیید سازمان امور اداری و استخدامی رسید. لیکن همزمان با آغاز فعالیت این سازمان جدید چون در عمل با کمبودها و نارسائیهای احتمالی مواجه و در مواردی مشکلاتی ناشی از نقص تشکیلات و سازمان مصوب مشاهده گردید، بر حسب مورد و عنداللزوم به تجدید نظر در تشکیلات یاد شده اقدام گردید و اصلاحاتی در خور نیاز سازمان در مجموعه وظایف و هدف و تشکیلات سازمان به وجود آمد.
به موجب لایحه قانونی و آئین نامه سازمان، شورای عالی حج و زیارت مرکب است از ۱۹ نفر مقامات و مسئولین کشور و معتمدین و افراد خبیر که در ارتباط با برگزاری حج ذیربط و دارای تجربه و ذیصلاح می باشند. مهمترین وظایف شورای عالی، تعیین خط مشی و تصویب برنامه حجاج بیت الله الحرام و اعتاب مقدسه و تصویب آئین نامه ها و بودجه حج و زیارت پیش بینی شده و شورای عالی حج و زیارت و انجام کلیه امور فنی، اداری، و مالی است و رئیس شورای مدیریت بالاترین مقام اجرائی و مسئول اداره و حسن جریان امور و حفظ حقوق و اموال سازمان می باشد. هم چنین سازمان دارای سه تا پنج حسابرس یا بازرس حساب می باشد که موظفند به حساب های سازمان رسیدگی و نظر خود را اعلام نمایند. علاوه بر ارکان اصلی سازمان حج و زیارت که مختصرا به آن اشاره شد، در مجموعهٔ پستهای سازمانی و شرح وظایف سازمان که پس از اصلاحاتی در آن تجدید نظر و به تصویب رسیده است وظایفی به تفصیل برای سازمان پیش بینی و ضمن تعیین ادارات و پستهای سازمانی وظایف هر یک مشخص گردیده که می توان اهم آن را بطور مختصر بیان کرد:
تشکیلات و سازمان
۱ـ اداره کل امور اجرای حج و زیارت که بطور کلی امور تدارکاتی حجاج و زائران را با در اختیار داشتن سه اداره به اسامی اداره ثبت نام و انتخاب حجاج و زائران، ادارهٔ امور راهنمایان حج و زیارت اداره امور گذرنامه و برنامه مسافرت به عهده دارد. اهم وظایف این اداره کل که امور محوطه را توسط سه اداره انجام می دهد. ثبت نام متقاضیان حج و زیارت و تعیین زائران خانهٔ خدا و اعتاب مقدسه، انتخاب راهنمایان صلاحیت دار و تعیین مدیران کاروانهای حج و صدور پروانه برای آنان و نظارت بر انتخاب خدمه، انجام و تحصیل گذرنامه و روادید زائران، دریافت و تنظیم و استخراج آمار حجاج، تهیه وسائل و مسکن برای مامورین سازمان و زائران، ارزشیابی سطح هزینه زندگی در عربستان، ایجاد و تشکیل جلسات آموزشی جهت ارشاد راهنمایان و برنامه ریزی آموزش حجاج و بطور کلی کلیه اموری که در ارتباط با عزیمت زائران ضروری است، می باشد.
۲ـ اداره کل خدمات رفاهی حجاج و زائران که امور رفاهی را تحت نظر دارد و توسط دو اداره رفاه حجاج و زائران و اداره رسیدگی به پیشنهادات و شکایات، وظایف محوله را انجام می دهد. اهم وظایف این اداره کل انجام امور مربوط به تهیه و تدارک وسائل پزشکی و اعزام گروه پزشکی و بیمارستانی انجام امور مربوط به بیمه کردن زائران و نظارت در چگونگی امر تغذیه و مسکن حجاج و نظارت بر امور اجاره منازل مسکونی زائران و بازدید مستمر از انبارهای مواد غذائی و داروئی ــ نظارت بر کاروانهای حج در مواقع عمره ــ برقراری تماس با مقامات سفارت در زمینه امور مربوط به تسهیلات و رفاه زائران ایرانی بازرسی از کاروانهای حج ــ رسیدگی به شکایات حجاج و زائران و غیره می باشد.
۳ـ اداره تبلیغات و انتشارات که اهم وظایف آن به شرح زیر است:
انتخاب روحانیون کاروانها و مبلغین و تعیین شرح وظایف آنها و تهیه طرحهای کوتاه مدت تبلیغاتی و انتشاراتی اسلامی ــ مشارکت در جلسات تبلیغاتی و انتشاراتی اسلامی ــ تهیه نشریه و مجله و پوسترهای تبلیغاتی ــ انتخاب موضوع و نگارش مفاد کتب، بروشور، جزوه مقاله نشریه و شعار ــ مشارکت در برنامه های تبلیغاتی و تحقیقاتی سازمان بین المللی اسلامی مبادله اطلاعات با سازمان های بین المللی اسلامی ــ تماس و همکاری دائم با انجمنها، اتحادیه ها و شرکت در سمینارهای بین المللی اسلامی ــ جمع آوری مدارک و اسناد، عکس و اسلاید و کتاب و فیلم و میکروفیلم در زمینه فرهنگ و تمدن اسلامی ــ طبقه بندی و نگهداری مدارک و اسناد و فیلم و عکس و اسلاید و کتابهای جمع آوری شده نگارش متون کتاب، جزوه، بروشور، نشریه، مقاله، شعار.
۴ـ علاوه بر فعالیتهای سه گانه سازمان که می توان آنها را امور تدارکاتی ــ رفاهی و آموزشی و تبلیغاتی حجاج بیت الله الحرام و زائران اماکن مقدسه نامید امور اداری و مالی و ذیحسابی سازمان به عنوان ارگانهای ستادی در جهات تسهیل امور ادارات یاد شده بالا اقداماتی را انجام می دهند و به عنوان واحدهای سرویس دهنده امور ادارات اجرائی را سرعت می بخشند بدیهی است در کنار اجرای برنامه های حج و زیارت نقش امور اداری در انجام مکاتبات اداری و صدور احکام لازم و ایجاد ملزومات و تدارکات اداری و نقش امور مالی ذیحسابی در انجام امور حسابداری و تسویه حسابها و سایر امور رفاهی نمی تواند نادیده گرفته شود.
برنامه ریزی ها
با توجه به حجم کار و محدودیت امکانات و پرسنل موجود، سازمان حج و زیارت در سال گذشته (حج سال ۶۱) تصمیم گرفت علی رغم ادامه جنگ تحصیلی و تجاوزکارانه بحث عراق و مسائل و مشکلات ناشی از آن که بر امت شهید پرور ایران تحصیل شد و با توجه به فرمان امام امت، این برنامه الهی با شکوه هر چه تمامتر و با ابعاد وسیعتری نسبت به سنوات قبل انجام شود و به عنوان پیام واقعی انقلاب شکوهمند جمهوری اسلامی ایران به امت اسلامی و ملل مسلمانان جهان ارائه گردد. به این توضیح که از اسفند ماه ۱۳۶۰ ضمن تنظیم برنامه های زمان بندی شده کار ثبت نام عمومی از متقاضیان حج در سراسر کشور آغاز گردید که تا تاریخ ۲۴/۱۲/۶۰ تعداد ۳۶۳۰۰۰ نفر متقاضی و همراه جهت نام نویسی به شعب بانک ملی ایران در سراسر کشور مراجعه نمودند و در تاریخ ۲۶/۱/۶۱ قرعه کشی انجام شد و زائران پنج سال یعنی از سال ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۵ به تفکیک تعیین گردیدند بطوری که در سال ۱۳۶۱ حدود ۸۶۰۰۰ نفر زائر و خدمه از چهار ایستگاه تهران، مشهد، شیراز و تبریز به حج مشرف شدند که با احتساب زائران بین المللی حدود ۹۰۰۰۰ نفر زیر پوشش خدماتی سازمان قرار گرفتند. در برنامه های زیر بنائی که در سال گذشته انجام شد و تحولاتی عمیق نسبت به اجرای برنامه های سازمان در سالهای قبل به عمل آمد نکاتی را باید نام برد که از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
اقدامات بنیادی سال گذشته
اول ـ در زمینه تبلیغات برنامه ای وسیع تنظیم شد شورای تبلیغات حج تحت نظر تبلیغات و آموزش سازمان حج و زیارت تشکیل و نسبت به چاپ کتب و رسالات و عکس و پوستر، اقدام و برنامه هائی تدارک دیده شد. در این رابطه حدود ۳۵۰ نفر مبلغ به عربستان اعزام شدند و به تعداد هر یک از ۷۷۳ کاروان حج، یک نفر روحانی متعهد برگزیده شد. مبلغین اعزامی در دفتر تبلیغات حج در شهرهای مدینه و مکه اقداماتی را انجام دادند که به عنوان نمونه می توان چاپ و انتشار حدود ۰۰۰/۸۰۰ نسخه نشریه و پیام و غیره را نام برد.
دوم ـ هیئت تعیین صلاحیت مدیران کاروان در سال گذشته بر اساس ضوابط و دستورالعمهای صادره به صلاحیت مدیران کاروانهای حج رسیدگی و نسبت به انتخاب تعداد ۷۷۳ نفر مدیران کاروانهای حج اقدام نمود. همچنین کمیسیون رسیدگی به صلاحیت کاروانهای حج با مطالعه پرونده ها و دعوت از خدمه و انجام مصاحبه ها اقدام نمود. و نیز در حج سال گذشته بر اساس پیشنهادها سازمان و تصویب شورایعالی حج و زیارت، سه نفر ماموران پذیرائی کاروانها از نهادهای انقلابی انتخاب شدند که با این تصمیم متجاوز از ۲۳۰۰ نفر از برادران متعهد نهادها بمنظور ارائه خدمات به زائران بیت الله به عربستان اعزام شدند.
سوم ـ به منظور صرفه جوئی در هزینه های ارزی کاروانهای حج، تصمیم گرفته شد تعدادی از اقلام اساسی و ضروری توسط سازمان، تهیه و مستقیما به کاروانها تحویل شود. ستاد تدارکات مواد غذائی همزمان با اعزام گروه اجاره منازل به عربستان اعزام شدند قرار داد خرید گوشت و قرار داد خرید مرغ بطریقه ی ذبح اسلامی منعقد گردید که در جمع با این اقدامات حدود مبلغ یک میلیارد ایرانی صرفه جوئی به عمل آمد.
چهارم ـ به منظور کنترل امور مالی کاروانهای حج بالاخص هزینه های ارزی به تعداد هر یک از کاروانهای حج یک نفر انتخاب شد. ناظرین در طول مسافرت ضمن انجام وظایف محوله وظیفهٔ رابط بین ستادها و گروههای حج را نیز عهده دار شدند. و بدین ترتیب ارتباط سازمان با یکایک گروهها در مراسم حج بطور مستمر برقرار گردید.
پنجم ـ در سال گذشته تعدادی از برادران سپاه و جهاد (حدود۴۵۰ نفر) با دو گروه به عنوان زائر به حج اعزام شدند و حدود ۵۰۰۰ نفر از خانواده شهداء، ۸۰ نفر از قراء، ۱۰۰ نفر از برادران شاغل در اداره کل امور ترتیبی وزارت آموزش و پرورش و ۱۵۰ نفر از برادران ارتشی به حج مشرف شدند.
ششم ـ با توجه به کمبود پزشک که در گذشته با هر کاروان یک پزشک اعزام می شد در سال گذشته تعداد ۲۷ درمانگاه در شهرهای جده ــ مدینه ــ مکه ــ تاسیس شد، ۲ بیمارستان در مکه و مدینه و یکی در منی دایر گردید. جمع کادر درمانی و بهداشتی هلال احمر در سال گذشته ۵۰۳ نفر بود که در سال گذشته در مجموع، تعداد ۱۱۲۷۲۲ نفر به درمانگاهها و بیمارستانهای مستقر در عربستان مراجعه نمودند.
هفتم ــ در سال گذشته از پذیرش نرخهای غیر عادلانه که از طرف شرکتهای اتوبوسرانی تحمیل شده بود برخورداری گردید و طی جلسات مکرر، نامبردگان به قبول نرخ های رسمی مجبور شدند و از این بابت از پرداخت مبلغ ۰۰۰/۰۰۰/۱۳ ریال سعودی خودداری شد.
هشتم ـ در حج سال ۶۱ از طرف عده ای از مطوفین ناراحتیهای فراوانی برای زائرین ایرانی فراهم شد اکثرا یا اتوبوس کافی در اختیار نگذاشته بودند و یا چادرهای منصوبه ی آنان به تعداد مورد لزوم و بر طبق مفاد قرار داد منعقده فی مابین تهیه نشده بود. بدین لحاظ با توجه با شکایات واصله، دعاوی جداگانه مطرح و پس از مذاکرات فراوان، مطوفین با استرداد حدود ۰۰۰/۷۰۰ ریال سعودی مجبور شدند.
نهم ـ چون دولت عربستان در سال گذشته تضییقات فراوانی در مورد تبلیغات به وجود آورده بود خصوصا اینکه در باقیمانده مدت توقف زائران ستاد حج و اعضای آن و زائران شدیدا تحت نظر قرار داشتند لذا طی تلگرافی به این روش خصمانه شدیدا اعتراض شد و اقداماتی در مورد آزادی دستگیر شدگان و مصدومین و مجروحین به عمل آمد.
دهم ـ به منظور ارائه خدمات به زائران و مدیران کاروان درحج سال گذشته به تشکیل ستادهای حمل و نقل ــ ستاد اداری و مالی جده ــ ستاد تدارکات ــ ستاد حج مدینه ــ ستاد حج مکه و ستاد منی و عرفات اقدام شد. ستاد های مذکور ضمن استقرار و تنظیم اداره ستادها و برآورد مایحتاج اداری و تدارکاتی بر کاروان های حج نظارت لازمه را معمول داشته و اداره امور آن را تحت نظر گرفته و همکاری های لازم را معمول نمودند. جمع افرادی که در ستاد مکه با احتساب پیشاهنگان مشغول به خدمت بودند ۱۱۷نفر در ستاد مدینه ۹۷ نفر و در ستاد منی و عرفات به طور ثابت ۹ نفر بوده اند در ستاد حمل و نقل در چهار ایستگاه پرواز ۲۲ نفر در ستاد مالی و اداری جده ۴۲ نفر مشغول انجام وظیفه بوده اند. سازمان حج و زیارت در سال گذشته در ستادهای خود از خدمات سایر سازمان ها نیز استفاده نموده و از همکاری پیشاهنگان ۵۰ نفر ــ واحد بسیج سپاه پاسداران ۱۰ نفر ــ پست و تلگراف ۴ نفر ــ جراید ۶ نفر از صدا و سیمای جمهوری اسلامی چهار نفر بهره مند بوده است. در سال گذشته سازمان حج و زیارت توانست با اجرای برنامه ای نوین و حساب شده به یاری خداوند برنامه حج را به انجام رساند و با همه ی مشکلات موجود تغییراتی اساسی در نحوه ی اداره امور کاروانهای حج به وجود آورد و با تلاش پیگیر و زحمات شبانه روزی همه ی موانع را مرتفع و این فریضه ی عبادی سیاسی را با پیروزی و موفقیت نسبی به پایان برساند لیکن در جهت تکمیل برنامه های قبلی و بهبود روشهای اجرائی در سال جاری همزمان با خاتمه ی مراسم حج تصمیم گرفت مطالعات مقدماتی را به موقع آغاز نماید و در فرصت های مقتضی برنامه ریزیهای لازم را اجام دهد و با تجاربی که در گذشته کسب نموده و با استفاده از نظرات افراد بصیر و مطلع برنامه های آینده را دقیق تر تنظیم و به مورد اجرا بگذارد. به این جهت از پایان مراسم حج سال ۱۳۶۱ اقداماتی را به شرح زیر انجام داده است.
اقدامات اساسی در سال جاری
۱ـ در سال جاری هیئت تعیین صلاحیت مدیران تشکیل گردید. اعضای هیئت با مطالعه ی پرونده مدیران کاروان در سال ۶۱ و مطالعه ی گزارش ناظرین و نظریات و پیشنهادات واصله به پرونده های مدیران کاروان رسیدگی و نسبت به انتخاب مدیران ذیصلاح و واجد شرایط اقدام نموده است.
۲ـ هیئت تعیین نظار سال ۶۲ متشکل از افراد مجرب و ذیصلاح تشکیل و کلیه گزارش ها و پرونده های ناظرین سال ۶۱ را مطالعه و از آنان جهت همکاری برای حج سال ۱۳۶۲ دعوت به عمل آورده است ناظرین منتخب در سمینار و امتحان گزینش و مصاحبه شرکت نموده و در حال حاضر کار انتخاب آنان خاتمه پذیرفته و جهت تکمیل پرونده به منظور صدور گذرنامه به تدریج به سازمان دعوت می شوند. علاوه بر نظار سال گذشته که به ترتیب فوق الذکر انتخاب شده اند به کلیه تقاضاهای واصله ی جدید نیز رسیدگی و از طریق مصاحبه و امتحان، تعدادی از آنان انتخاب گردیده اند و بدین ترتیب با اجرای ضوابط دقیق و با توجه به شرایطی مقرر گردیده است افرادی به عنوان ناظری سال ۶۲ برگزیده شده اند.
۳ـ در قرار داد منعقده با مدیران کاروان های حج تجدید نظر به عمل آمده و با حضور نمایندگان مدیران کاروان های حج اصلاحاتی در آن به عمل آمده است در سال جاری کاروانهای حج به کاروانهای دویست ــ صدو پنجاه ــ صد نفری تقسیم شده اند، مدیران کاروان در سال جاری موظفند با دویست نفر زائر ۴ نفر و با ۱۵۰ نفر زائر ۳ نفر و با ۱۰۰ نفر زائر ۲ نفر از ماموران پذیرائی خود را از ۹ نهاد که اسامی آن ها اعلام گردیده است انتخاب نمایند.
۴ـ گروه تدارکات مواد غذائی تشکیل شده و به منظور تهیه و تدارک ده (۱۰) قلم مواد غذائی، برنامه ریزیهای لازم را به عمل آورده و هم اکنون در حال تهیه و تدارک آن می باشند.
۵ـ گروه اجاره منازل به تعداد محدود به کشور عربستان اعزام شده و سعی بر این است که با وجود محدودیتها و تضییقاتی که از طرف مقامات دولتی عربستان به وجود آمده به یاری خداوند مشکلات اجاره منازل حل شود. دولت عربستان علی رغم مذاکرات انجام شده با تاخیر زیاد گروه اجاره منازل را به تعداد ۱۰ نفر پذیرفته و هم اکنون مشکلات زیادی بر سر راه آنان ایجاد نموده است لیکن سازمان با تلاش پیگیر و همه جانبه درصدد است موانع را مرتفع و گروه بیشتری را به منظور جبران تاخیرهائی که پیش آمده است اعزام نماید.
۶ـ در سال جاری ۰۰۰/۱۰ نفر از خانواده ی شهداء به حج مشرف خواهند شد و با احتساب زائران سال جاری که بایستی مشرف شوند و نیز تعداد خدمه و اعضای ستادها و خدمتگزاران حج حدود ۹۵ هزار نفر به کشور عربستان اعزام خواهد شد که امید است به یاری خداوند حج امسال را با شکوه هر چه تمامتر برگزار نمائیم.
۷ـ امور اجرائی شامل ثبت نام واحد مدارک از زائران طبق برنامه در جریان است و کارکنان سازمان امیدوارند که با تجاربی که اندوخته اند روز به روز از نقائص خود بکاهند و در اجرای برنامه ی حج سال جاری هر چه موفقتر و سربلندتر باشند و حجی ارائه نمایند که در خورشان جمهوری اسلامی باشد بدین لحاظ برنامه ریزیهای لازم آغاز گردیده و سازمان ضمن اجرای برنامه های جاری در نظر دارد در جهت ارائه طریق آموزش زائران، مدیران کاروان نظار و خدمه ی کاروان ها اقداماتی به عمل آورد که به زودی در شماره آینده تذکرات و جزئیات آن به آگاهی زائران محترم خواهد رسید.