سید محمد جواد مُهری
علامه مجلسی (۳)
آثار علامه مجلسی
در شماره گذشته، بحثی درباره کتاب ارزشمند و نفیس بحار الانوار داشتیم که این کتاب بزرگترین دائره المعارف اسلامی است و شامل احادیث و اخبار اهل بیت عصمت و طهارت(ع) در علوم و فنون گوناگون می‌باشد. اینک، به سایر کتابها و تألیفات علامه مجلسی(ره) می پردازیم.
تألیفات عربی
- مرآه العقول فی شرح اخبار الرسول: کتابی تحقیقی، فقهی و بسیار پرارج که علامه در شرح کتاب کافی شیخ کلینی رضوان الله علیه،با دقتی بی نظیر تحریر فرموده است. آنانکه می خواهند، تا اندازه ای به مقام علمی این بزرگوار پی ببرند،خوب است این کتاب شریف را مطالعه نمایند و دقت نظر و توانائی علمی علامه را دریابند. علامه مجلسی در این کتاب، تک تک احادیث را نقل فرموده سپس در یک کلمه نظر خود را نسبت به سند حدیث (صحیح حسن، موثق، مرسل، ضعیف، مجهول و مرفوع) بیان نموده سپس به شرح و تفسیر آن می پردازد، و در احادیثی که نظرات مختلف علما آمده است، در ابتدا آنها را بررسی نموده، و پس از آن نظر خود را اظهار می نماید. در برخی از احادیثی که مورد اختلاف است یا نیاز به تفسیر مبسوط دارد، بیش از چند صفحه به شرح و بررسی آنها اختصاص می دهد. و در کوتاه سخن می توان گفت این کتاب از آثار بسیار مفید و مورد علاقه علما و دانشمندان و فقها و طلاب علوم دینی بوده و هست.
- ملاذ الاخیار: شرح ” تهذیب” سومین کتاب از کتب اربعه حدیث تألیف شیخ طوسی(ره).
- شرح الأربعین
- الوجیزه فی الرجال
- الفوائد الطریقه فی شرح الصحیفه “السجادیه”.
- رساله الأوزان.
- المسائل الهندیه.
- رساله الاعتقادات: این کتاب که حدود ۷۵۰ سطر و در اعتقادات است، در یک شب نگاشته شده است.
- رساله فی الشکوک.
تألیفات فارسی
- حق الیقین
- عین الحیاه
- حلیه المتقین
- حیاه القلوب
- مشکاه الانوار
- جلاء العیون
- زاد المعاد
- تحفه الزائر
- مقیاس المصابیح
- ربیع الاسابیع
- رساله در شکوک
- رساله دیات
- رساله در اوقات
- رساله در جفر
- رساله در بهشت و دوزخ
- رساله اختیارات ایام
- ترجمه عهدنامه امیرالمؤمنین(ع) به مالک اشتر
- مشکاه الانوار در آداب قرائت قرآن و دعا
- شرح دعای جوشن کبیر
- رساله در رجعت
- رساله در آداب نماز
- رساله در زکوه
و بیش از ۳۰ رساله دیگر در مسائل مختلف و ترجمه دعاها و کتابهائی مختصر در عقاید و احکام.
استادان علامه مجلسی
هر چند علامه مجلسی، با سعی و کوشش خود و توفیقات الهی به آن مقام شامخ رسید، ولی قطعاً انفاس قدسیه بزرگانی که در محضر آنان دانش آموخت، در رسیدن وی به چنین مقام والائی مؤثر بوده و گذشته از علوم مختلفی که علامه از آن دانشمندان فرا گرفت، از اخلاق پسندیده و صفات خوب آنان نیز در طول سالهای تحصیل بهره برده است. برای اینکه یادی از آن علمای والا مقام بکنیم، برخی از آنان را نام می بریم:
- عالم جلیل القدر ملا محمدتقی، مجلسی اول،پدر علامه مجلسی.
- دانشمند وارسته مولی محمد صالح مازندرانی.
- حکیم متاله سید محمد حسنی طباطبائی نائینی.
- علامه حسنعلی شوشتری مؤلف کتاب تبیان در فقه.
- شیخ علی نواد شهید ثانی.
- امیر محمد مؤمن استرآبادی.
- مولی محمد شریف وریدشتی اصفهانی.
- میرزای جزائری مؤلف کتاب جوامع الکلم.
- امیر شرف الدین علی بن حجه الله حسنی شوستانی.
- محدث عالیقدر شیخ حر عاملی صاحب کتاب وسائل الشیعه.
- عالم عارف ملا محسن فیض کاشانی.
- مولی محمد محسن بن محمد مؤمن استرآبادی.
شاگردان علامه مجلسی
برخی از علما، شاگردان نامی علامه از بیش از هزار تن نوشته اند البته در بین آنان،چهره های برجسته ای به چشم می خورد که لازم است فهرست وار یادی از آنان شود:
- میر محمد حسین خاتون آبادی، نوه مجلسی و مؤلف کتب حدائق المقربین.
- میر محمد صالح بن الواسع، داماد علامه مجلسی.
- شیخ محمد اردبیلی مؤلف کتاب معروف “جامع الرواه” در علم رجال.
- مولی ابوالحسن شریف بن محمد طاهر عاملی نجفی، جد مادری شیخ محمد حسن صاحب جواهر.
- شیخ محمد اکمل پدر وحید بهبهانی.
- مولی محمد رفیع گیلانی.
- میرزا محمد مشهدی مؤلف تفسیر “دقایق”.
- حاج محمد طاهر بن حاج مقصود علی اصفهانی.
- شیخ سلیمان ماحوزی بحرانی.
- شیخ محمد بن یوسف نعیمی بلادری.
ولادت و وفات علامه مجلسی
در تاریخ وقایع الایام و السنن آمده است: ولادت رئیس محققین، عالم کامل و شیخ الاسلام و المسلمین، مولای ما، محمد باقر مجلسی فرزند مولانا محمد تقی مجلسی در سال ۱۰۳۷ در دارالعلم” اصفهان واقع شد. و از حواشی بحار الانوار نقل شده است که خود آن بزرگوار فرموده است: از عجایب اینکه تاریخ ولادت من، مطابق است با عدد “جامع کتاب بحارالانوار”.[۱]
علامه، سومین و کوچکترین فرزند پسر مرحوم ملا محمد تقی مجلسی اول می‌باشد[۲]. علامه کودکی نزد پدر خود، دانش آموخت و در سن جوانی در علوم گوناگون متبحر شد. پس از آن به جمع آوری آثار و اخبار اهل بیت عصمت و طهارت و تحقیق و بررسی درباره آنها، عمر خود را سپری کرد.
برخی از شاگردان علامه در حسابی که کرده اند، نوشته های آن بزرگوار را که تقسیم بر ایام عمرش نموده اند، هر روز در حدود ۵۳ خط شده است، که قطعاً چنین خدمتی بی توفیق الهی برای احدی میسر نیست.
پس از ۷۳ سال عمر پربرکت، سرانجام در سال ۱۱۱۰، هجری قمری، شب ۲۷ ماه مبارک رمضان، علامه مجلسی دنیای فانی را وداع گفته، زندگی جاویدان را آغاز کرد.
علامه در اصفهان نزدیک قبر پدرش به خاک سپرده شد، که علاقمندان همواره به زیارت قبر مقدسش مشرف شده، اظهار ادب و احترام می‌کنند. خداوند درجاتش را در آخرت بلندتر گرداند و ما را موفق به استفاده از کتابها و آثار ارزشمندش بنماید.
[۱] – جامع کتاب بحار الانوار، یعنی گردآورنده کتاب بحار الانوار، که اگر با حروف ابجدی حساب کنیم، ۱۰۳۷ می شود که همان سال ولادت علامه است.
[۲] – مرحوم مجلسی اول دارای سه فرزند پسر بنامهای ملا عزیز الله و ملا عبد الله و ملا محمد باقر و چهار دختر بوده است که همه از علما و فضلای زمان خود بودند. دامادان آن بزرگوار نیز از شخصیتهای علمی مشهور بودند که هر یک فقیه و محقق و صاحب نظر و دارای تألیفات پر ارزشند. نام آنان از اینقرار است.
۱- ملا محمد صالح مازندرانی.
۲- ملا محمد علی استرآبادی.
۳- وحید شیروانی معروف به ملا میرزا.
۴- کمال الدین فسوی (فسائی).