قسمت دوازدهم
دکتر سید حسن عارفی
(حجه الاسلام هاشمی)
روش شیردادن به نوزاد
نکات مهم در تخلیه پستان مادر از شیر:
همانگونه که گفته شد و تاکید شد، باید نوزاد گرسنه باشد و عواملی که سبب عدم گرسنگی است برطرف شود.در اوائل زندگی نوزاد هر (۱/۲) ۲ تا ۳ساعت یکبار احساس گرسنگی خواهد کرد (در حالت سلامتی) و در سنین بالاتر ممکن است این فاصله زمانی طولانی تر شود، که خود نوزاد تعیین خواهد کرد. بهتر است نوزاد را سر ساعت معین شیر داد ولی این بدان معنی نیست که نوزادی که سالم است و در خواب است بیدار کنیم به این بهانه که موقع شیردادن او است بهتر است صبر کرد، خود نوزاد با حرکاتش نشان دهد که گرسنه است.
مطالعات ذیل راجع به سرعت و مقدار خارج شدن شیر است. گو اینکه مقدار شیری که در هر مرحله نوشیدن نوزاد یا دوشیدن بوسیله شیر دوش متفاوت است ولی ارقام ذیل تا حدودی صحیح است. چنانکه ملاحظه می شود، در روزهای اول، مقدار شیری که از سینه مادر به دهان نوزاد داده می شود، کمتر از دو قاشق غذا خوری است و این مقدار کافی است و نباید مادران را نسبت به کمی حجم شیر نگران کند.
مقدار شیری که در یک مرحله از پستان خارج می شود:
سن نوزاد
هفته اول= ۴۵-۱۸ (سی سی)
هفته دوم= ۵۵-۳۰ (سی سی)
هفته چهارم= ۱۴۰-۴۵ (سی سی)
هفته ششم= ۱۵۰-۶۰ (سی سی)
ماه سوم= ۱۶۰-۷۵ (سی سی)
ماه چهارم= ۱۸۰-۹۰ (سی سی)
ماه ششم= ۲۲۰-۱۴۰ (سی سی)
سرعت جریان خروج شیر از پستان در ابتداء بسیار سریع و سپس از سرعت آن کم می شود. و این به نحوی است که در حدود نیمی از کل شیر تخلیه شده در ۳-۲ دقیقه ی اول انجام می گیرد، و تقریبا تمام شیر موجود در پستان مادر در مدت ۱۰ دقیقه تخلیه می شود. بنابراین بعد از ۱۰ دقیقه مکیدن هر پستان توسط نوزاد، شیری بدهان نوزاد داده نمی- شود. و ادامه مکیدن پستان خالی از شیر خطر آن را دارد که نوزاد با مکیدن پستان خالی، هوا ببلعد که عوارض ذیل را بوجود می آورد:
۱- شکم درد.
۲- نوزاد موقع دفع هوای بلعیده شده بصورت آروغ، شیر خورده شده را قی کند. قی کردن نوزادان بعد از نوشیدن شیر، یک شکایت شایع مادران است و علت آن این است که دهانه خروجی معده در نوزادان بر خلاف اشخاص سنین بالا، قدرت کافی نداشته و تکامل نیافته است. بنابراین نوزاد هر موقع که می خواهد آروغ زده و هوای خورده شده را دفع کند، همراه هوا، شیر و محتویات معده کوچک او نیز به خارج می ریزد. دراین حال شیر نوشیده شده توسط نوزاد، بوسیله شیره معده که اسیدی است (ترشی معده) بصورت دلمه تبدیل شده، که مادران بدینگونه بیان می کنند که نوزاد شیر را به صورت بریده استفراغ می کند، در حالی که باید گفت این شیر نوشیده شده و تغییر شکل یافته بوسیله شیره ی معده است و استفراغ نیست و آن را بهتر است “قی” بنامیم تا با “استفراغ” که گویای بیماری است، اشتباه نشود.
بنابرای، برای اینکه نوزاد بتواند پستان را خوب تخلیه کند باید گرسنه باشد ولی باید نکاتی را که سبب قی کردن شیر نوشیده شده، می شود، ذکر کرد. زیرا اگر نوزاد در مرحله اول گرسنه است و پستان را خوب تخلیه کرده ولی مکررا قی کند، در واقع شیری در معده نوزاد نخواهد بود تا تامین انرژی برای نوزاد نماید و نوزاد زودتر از معمول احساس گرسنگی خواهد کرد. ولی این زمان کوتاه و فاصله کوتاه بین شیر نوشیدن و تخلیه پستان، زمان کافی برای ساختن شیر در پستان نخواهد بود و شکل دوره معیوب بوجود می آورد و بتدریج شیر مادر کم و بالاخره قطع می شود.
اغلب موارد، شیر مادر بعد از چند روز به مقدار کافی ترشح می شود و علامت خوب و کافی بودن ترشح شیر، رضایت نوزاد و سیرشدن او است. در ضمن در حالی که مادر نوزاد را شیر می دهد، از نک پستان دیگر شیرجاری خواهد شد. اگر شیر موجود که اکثرا کافی و حتی بیش از احتیاج نوزاد است تخلیه نشود، از یک طرف مکانیزمهائی که در ترشح و دفع شیر گفته شد، متوقف می شود. و از طرف دیگر ممکن است فشار شیر در مجاری خروجی شیر بقدری بالا رود که باعث پاره شدن مجاری شود، این ضایعه باعث درد و بقول خانمها گوله شدن داخل پستان می شود.
نکات مهم در مورد نحوه شیردادن به نوزاد برای جلوگیری از قطع ترشح شیر:
اصولا نباید نوزاد را در حالی که مادر در حال دراز کش خوابیده است، شیرداد، زیرا نوزاد هم مجبور است در حال افقی، در حالت درازکش شیر بنوشد. گفتیم دهانه خروجی معده که ارتباط با دهان دارد، در نوزادان سست و تکامل نیافته است. بنابراین اگر نوزاد شیر را در حالی که در وضع افقی خوابیده است، بنوشد، با یک تحریک کوچک -مثلا- اگر بخواهد هوای داخل معده را به صورت آروغ دفع کند، شیر نوشیده شده نیز به داخل مری آمده و به صورت قی به داخل دهان و خارج می ریزد بنابراین باید مادران موقع شیردادن در حال نشسته و یا نیمه نشسته، فارغ از هر گونه نگرانی، در آرامش کامل، در محلی آرام قرار گرفته و نوزاد را در دامان پرمهر و محبت خود، در حال نیمه نشسته قرار داده و شیر دهند. در موقع شیردادن نباید به گونه و صورت طفل، چیزی اصابت کند و یا فردی با نوزاد در حال شیرخوردن بازی کند، زیرا در حالی که نوزاد مشغول نوشیدن شیر است، اگر به گونه او دست بزنیم نوزاد سینه را رها کرده و به صورت رفلکسی سر را متوجه نقطه ی تحریک شده، می کند.
چون نوزاد در حال گرسنگی با عجله ممکن است، با شدت تمام، سینه پر از شیر مادر را سریعا مک بزند، امکان هواخوری و بلعیدن هوا بمقدار زیاد رخ می دهد، و همان گونه که گفته شد، موقع دفع و آروغ زدن این هوا، شیرهای نوشیده شده نیز به صورت قی وارد دهان شده و به خارج می ریزد پس باید طفل را روی یک پستان گذاشت و به فواصل ۳-۲ دقیقه، او را از سینه جا نمود، و در حالی که طفل در حال نشسته است، آهسته به پشت او با دست به آرامی زد تا طفل آروغ بزند و مجددا طفل را روی همان پستان گذاشت.
به هر صورت نباید به طفل اجازه داد، متصل، بدون انقطاع از یک پستان شیر بنوشد زیرا بعد از چند لحظه تمام شیرهای نوشیده شده را با آروغ زدن قی می کند. و بعد از چند لحظه گریه سر می دهد زیرا گرسنه خواهد بود. و بعد از نوشیدن از هر دو پستان بلافاصله نوزاد را درازکش نخوابانیم زیرا امکان قی کردن وجود دارد. بهتر است چند دقیقه او را در حال نیمه نشسته نگاه دارند و چند بار، به آرامی، به پشت او زد تا هواهای خورده شده را آروغ بزند.
نکته مهم دیگر این است که مادر باید از پستان های خود بطور مساوی و به نوبت مساوی، به طفل شیر دهد. مثلا اگر در ساعت ۸ صبح، اول پستان راست خود را به مدت ۱۰ دقیقه به دهان نوزاد گذاشته و بعد از تخلیه پستان راست، پستان چپ را به دهان نوزاد گذاشته است، در ساعت ۱۰ یا ۳۰/۱۰ صبح باید اول پستان چپ را به دهان نوزاد بگذارد. زیرا اگر همیشه از یک پستان شروع کند، نوزاد با مکیدن آن پستان ممکن است سیر شده و یا خسته شود و پستان دوم را به خوبی مک نزند و باعث عدم تخلیه خوب پستان دوم شود ولی وقتی متناوبا از هر دو سینه استفاده شود، هر دو پستان به طور یکسان مکیده خواهند شد و تخلیه آنها بطور نسبی، مساوی خواهد بود.
نکته دیگر وضعیتی است که مادر پستان خود را در دهان نوزاد قرار می دهد. باید سینه مادر به نحوی در دهان نوزاد قرار گیرد که مانع تنفس نوزاد از راه بینی نشود بعبارت دیگر، درحالی که نوک پستان در دهان نوزاد است، قسمت فوقانی یا طرفی پستان سبب مسدود کردن سوراخهای بینی نوزاد نشود.
مطلبی که احتیاج به تذکر ندارد ولی اجرای آن لازم به نظر می رسد، اینکه قبل از تغذیه و شیردادن نوزاد باید دقت نمود راه تنفس نوزاد از راه بینی (سوراخهای بینی) باز باشد و نکته دیگر اینکه به قول عامیانه جای بچه تر و خیس و آلوده به ادرار و مدفوع نباشد که ناراحتی نوزاد موجب بی میلی او نسبت به شیر می شود.
نکته ای که قبلا گفته شد و لازم به توضیح بیشتر است این است که: نگرانی و اضطراب وحشت و ترس، همه و همه می تواند روی مکانیسم های تولید شیر که اکثرا در مغز انسان قرار دارد، اثر کرده و سبب کاهش شیر و حتی قطع شیر مادر شود.
بنابراین، اطرافیان و فامیل مادر شیرده، باید کوشش کنند حتی الامکان محیطی آرام و دور از نگرانی و اضطراب و ترس برای مادر شیرده ایجاد کنند، و دائما دختران جوانی را که اکثرا بی تجربه اند با حمایتهای مادرانه و پدرانه خود، آنها را تقویت روحی نموده تا در اجرای این مهم، موفق باشند.
مطلب دیگر اینکه داروها سبب تاثیر در مکانیسم ساختن شیر می شود که مادران باید از خوردن آنها پرهیز کنند.
نکته لازم آنکه شیر دارای تمام مواد غذائی لازم برای رشد نوزاد انسان تا ۳ ماهگی می باشد. بنابراین مادران باید مواد غذائی بمقدار کافی (نه بیش از احتیاج و نه کمتر از احتیاج) میل کنند: مواد گوشتی، سبزیجات، میوه جات، حبوبات، لبنیات و آب و مایعات به مقدار کافی (آنچه خداوند متعال برای خوردن ما انسانها خلق کرده است). میل کنند تا شیر به مقدار کافی ساخته شود.
نکته آخر نظافت صورت و بینی و اطراف دهان نوزاد در عدم ایجاد آبسه پستان مادر بسیار موثر است زیرا ثابت شده است که علت شایع عفونت ها و آبسه پستان مادران شیرده، میکروبهائی است که از صورت و بینی طفل به داخل مجاری زیر نوک پستان وارد شده و ایجاد آبسه پستان و درد و ناراحتی برای مادران می کند، و مادر قادر به دوشیدن پستان نیست و یا نوزاد تحمل مکیدن از آن پستان علیل را ندارد، و چند روز که یک پستان مکیده نشود، شیر، تخلیه نشده و در نتیجه ترشح شیر قطع خواهد شد.
ادامه دارد