اقتصاد اسلامی

قسمت هفدهم

آیت الله حسین نوری

مفاسد سیستم سرمایه داری

فلسفه پیدایش اقتصاد سرمایه داری بر اساس «سود جویی بی حد و حصر » بنیان گذاری شده است و این فلسفه که نه با فطرت انسانی متناسب است و نه با هدف ادیان الهی تطبیق می­کند باعث بسیاری از مفاسد و تبعات شوم و آثار درد انگیز می ­گردد. در مقاله قبل، به شرح یکی از آنها که «پیدایش اختلاف طبقاتی است پرداختیم. اکنون به توضیح یکی دیگر از این مفاسد که رواج ظلم است مبادرت می ورزیم:

بازهم تاکید می‌کنم که این مفاسد باهم ارتباط دارند و ازیک ریشه، شاخه می­گسترانند و هریک ابعاد تازه‌ای پیدا می­کنند و ریشه همه مفاسد سرمایه داری امپریالیستی همان «سود جویی» و افزون طلبی » محض است.

ظلم نظام سرمایه داری

یک سرمایه دار امپریالیست برای نیل به اهداف خود طبعا باید عده‌ی هرچه بیشتری را به کار و زحمت وادارد و حاصل تلاش آنها را با پرداختن مزد هرچه کمتری متصرف شود تا سود هرچه افزونتری کسب کند. این همان استثمار شوم سرمایه داری است و از همین جا پایه ی یک ظلم گسترده در جامعه پی ریزی میشود. در این رابطه هرچه ثروت سرمایه دار بیشتر و قدرت و نفوذ او افزون تر شود زیاده طلبی اش نیز دامنه بیشتری می­گیرد و آنگاه درپی سود بیشتر، به اعمال ظلم گسترده تری دست میزند. این اعمال ظلم جنبه ها و جلوه های گوناگون دارد، سرمایه دار می­کوشد تا کارگران محروم و زحمتکش را هرچه بیشتر استثمار کند و در حالیکه هرروز ساعات کار ا و را بالا میبرد و وادارش می­سازد تا تولید افزونتری از زحمت خود بدست بدهد مزد کمتری نیز به او می­پردازد. کارگر درچنین سیستمی فقط آن قدر عائدی و در آمد دارد که با آن بتواند حداقل معیشت خود وخانواده اش را در حد بسیار پایین و جلوگیری از مرگ ناشی از گرسنگی، تامین کند.  وی نه تنها از هیچ گونه وسائل ولوازم رفاهی برخوردار نیست بلکه برای فردای زندگی خود نیز هیچ گونه تامین و تضمینی ندارد،  زیرا به محض اینکه پیر و فرسوده و از کار افتاده شد سرمایه دار و صاحب کارخانه او را کنار می­گذارد ونیروی تازه نفس و جوانی را جانشین وی میسازد.

درست است که در بسیاری ازجوامع، با فشار و رنجهای بسیار زیادی، قوانین استفاده از بازنشستگی و ازکارافتادگی برای کارگران  و محرومان تدوین شده ولی اغلب، چنان ناقص و نارسا و ظالمانه است که گاهی حتی کمتر ازنصف همان دست مزد بخور ونمیر هنگام اشتغال و فعالیت کارگرنیز بدست او نمی رسد.

همچنین در این گونه نظامها کارگر- و اصولا تمام طبقات محروم اجتماع- از بهداشت و درمان و پزشک و خدمات بیمارستانی و درمانی کامل نیز بی بهره‌اند.

باتمام این مظالم، هرگاه کارگران برای دستیابی به اندکی رفاه و تامین زندگی بهتر،  اقدام به کوچکترین اعتراض بکنند با اعمال زور و فشار بشدت سرکوب میشوند و در این موارد،  سرمایه دار حتی قادراست که از نیروی نظامی نیز کمک بگیرد و با تفنگ و مسلسل به مقابله با گروهی کارگر و محروم و بی دفاع و غیر مسلح برود که تنها جرم آنان تقاضای دستمزد بیشتر و برخورداری از زندگی بهتر است .

علت اصلی این قبیل جریآنها در این گونه سیستم ها این است که دولت و سرمایه داران با یکدیگر وابستگی و پیوند نزدیک دارند،  زیرا ارکان دولت، با جماعت مالی سرمایه داران، برسرکار می آیندو مصدر مقامات می­شوند. لذا خود را نسبت به سرمایه مدیون میدانند و برای حفظ منافع او احساس مسئولیت! می­کنند ونیزچنین دولتی برای بقای خود و حفظ قدرت غیر قانونی و غاصبانه اش چون میداند که درمیان توده ی مردم هیچگونه پایگاهی ندارد و نمی تواند به طبقه محروم و مستضعف  متکی باشد ناچار به پول و عنوان و شهرت سرمایه داران اتکاء می­کند.

این است که سرمایه داران و دولتهای سرمایه داری همواره به حمایت و دفاع از یکدیگر می پردازند و می­کوشند تا با قدرت و پول و قوه ی قهریه ای که در اختیار دارند دوام و بقای یکدیگر را تضمین کنند.!

یکی ازنمونه های آشکار این موارد،  درایران پیش از انقلاب اسلامی – که می توان گفت یکی از بی­شرمانه ترین نمونه های آن بود- جریانی بود که درمورد کارگران «کارخانه ی چیت سازی » رخ داد. در آن هنگام، کارگران کارخانه چیت سازی به عنوان اعتراض به کمبود وحشتناک دستمزدها – که به طور مسلم زندگی بخور و نمیر را نیز برا ی آنهاو خانواده شان تامین نمی کرد – دست به اعتصاب زدند.  آنها برای احقاق حق خود اقدام به یک راهپیمایی  آرام کردند تا توجه مسئولان امور را نسبت به وضع خود و خانواده شان- که دربدترین شکل فقرو فاقه بسر میبردند- جلب کنند اما مسئولان امور نه تنها به وضع و درد آنها توجه نکردند، بلکه باتمام نیرو کوشیدند تا اعتصاب و تظاهرات آنها را درهم بشکنند و بجای توجه بوضع آنها، منافع صاحب کارخانه ی چیت سازی را تامین کنند.  آنها دراین رابطه، قوه قهریه و نیروی ژاندارمری را وارد میدان عمل کردند و همان نیروی انتظامی – که در ظاهر مسئول و مأمور حفظ جان و مال و زندگی مردم کشور است، درمقابل گروهی از محروم ترین طبقات مردم کشور،  دست به اسلحه بردو صفوف آرام کارگران و زن وفرزند و خانواده های آنان را – که همراه شوهران و پدران خود در تظاهرات شرکت کرده بودند – به خون و آتش کشید.

درآ ن مقابله ی خونین که در جاده ی شهر ری، مقابل کاروانسرا سنگی رخ داد،  دهها زن و مرد و پیر وکودک در خون خود غلتیدند و جراحت های سخت برداشتند و ۱۸ تن از انان نیز کشته شدند!

این نمونه ی شرم آور – که موارد مشابه آن فراوان رخ داده و طبقه محروم و مستضعف  ایران هرگز  آن را فراموش نخواهدکرد تنها نشان دهنده ی یکی از ظلمهای فراوانی است که در سیستم های سرمایه داران و دولت های سرمایه داری چگونه برا ی حفظ منافع یکدیگر حاضرند با هم همکاری کنند و دست به هر کاری حتی جنایت و خونریزی بزنند.

البته اقتصاد اسلامی که براساس عدل و قسط خداوندی پی ریزی شده است ازچنین جریآنهای ظالمآنهای منزه و مبرا است. اسلام حقوق کارگر را – چنانکه خواهیم گفت – بسیار مهم و محترم شمرده و برای کارگران احترام و تکریم فوق العاده ای قائل گردیده است و علاوه بر اینکه این گونه جریآنها را هرگز اجازه نداده است،  آنرا سخت محکوم و تقبیح نیز نموده است.

نمونه دیگر از ظلم و اجحاف دنیای سرمایه داری این است که آنها در زمینه گسترش ظلم برای اینکه کار بیشتر و تولید افزون‌تر را دربرابر مزد هر چه کمتری خریداری کنند دست به استخدام «زنها و کودکان خردسال» میزنند، زیرا زنی که برای رفع احتیاجات خانواده اش مجبور به کارکردن است و کودک خردسالی که از فرط استیصال بجای رفتن به مدرسه، عمرخود را در کارگاههای تاریک و مرطوب می­گذراند طبعا ناچارند به تمام شرایط و تحمیلاتی که ازطرف سرمایه داران بوجود میآید گردن نهند و در برابر هرمقدار دستمزدی که برای آنها در نظر گرفته شود تسلیم گردند.  از این رو استخدام زن و کودک، به نفع سرمایه داری است که از به کار گرفتن محرومان هدفی جز تحصیل سود ندارد.

روشن است که این گونه کارگران بیش از دیگران مورد ظلم و ستم قرار می­گیرند،  در رژیم گذشته بسیار دیده میشد که کودک کارگر به شرکت در کلاسهای شبانه و انجام تحصیلات، علاقه وافری داشت و نسبت به آن ابراز تمایل می­کرد ولی صاحب کارخانه  در مقابل آن که عصرها یک ساعت زودتر از دیگران او را مرخص می­کرد درعوض، یا در دستمزد او کاهش بسیاری پدید می‌آوردو یا وادارش می­کرد که صبحها ۲الی۳ساعت زودتر از دیگران سرکار خود حاضر شود و یا مجبورش میکرد که تمام جمعه و تعطیلات رسمی و کارگری را بدون دستمزد در کار خانه مشغول کارباشد.

درمورد کارگران زن نیز ظلمهای  فراوان- و گاه توأم با فساد و فحشاء – اعمال میشد .

دین اسلام در قوانین مخصوص به کودکان که دررابطه با اقتصاد تنظیم می­کند باین نکته مهم تأکید مینماید که لازم است توجه به مسأله تربیت و تعلم کودکان -که دارای استعدادهای سرشار و شایستگی‌های فراوان میباشند- در درجه اول اهمیت قرار بگیرد تا از این استعدادها و صلاحیت‌ها در راه ساختن انسآنهای مفید و مثبت و صالح بهره  برداری بعمل بیاید و برنامه کارکردن آنها باید طوری باشد که باین هدف مهم لطمه‌ای وارد نکند.

در رابطه با بانوان نیز اسلام، وظایف حساس تربیت فرزندان شایسته که یکی از وظایف مهم مادران است وهم چنین فراگرفتن علم و دانش و مسائل اعتقادی و اخلاقی را در صدر برنامه ی زندگی آنها قرار میدهد و با کارکردن آنها هرچند ذاتا مخالف نیست ولی از نظر اسلام هرگز نباید این موضوع آنها را از مسائل مهمتر زندگی انسانی باز بدارد و به حیثیت انسانی و اسلامی آنان کوچکترین لطمه ای وارد بسازد .

ظلم قارون

ما در ابتدای بحث مربوط به سرمایه داری این نکته را متذکر شدیم که قرآن کریم درراه مبارزه با سرمایه داری ناهنجار یعنی آن سرمایه داری که مورد تنفر اسلام است و ما به شرح مفاسد آن پرداخته ایم- ازیک فرد به نام «قارون» که سمبل سرمایه داری مذموم است نام می­برد و مفاسد کار وی را با عنوان «بغی»که همان عنوان ظلم است آغاز می­کند و می­گوید:  * ¨bÎ) tbr㍻s% šc%Ÿ۲ `ÏB ÏQöqs% 4Óy›qãB 4Óxöt7sù öNÎgøŠn=tæ ( ç[۱]

یعنی :  قارون (سرمایه دار معروف اسرائیلی) از طایفه بنی اسرائیل بود و بر افراد آن طایفه ظلم کرد – دیگر توضیح نداده است که ظلم قارون به چه شکل بوده است؟

آیا از قدرت خود سوء استفاده کرده و دست به غصب و غارت اموال و املاک آنها زده است؟

آیا ظلم وی به این صورت بوده است که آنها را به زنجیر استثمار کشید و از اداء حقوقی که آنها دربرابر انجام کارو تلاش و تحمل زحمات خود استحقاق آنرا پیدا می­کردند سرباز میزد و آنرا ادا نمی کرد؟

آیا از پرداخت مالیاتی که به اموال صاحبان اموال تعلق می­گیرد و لازم است که اداء شود تا در راه تأمین مصالح اجتماعی و رفاه طبقه محروم صرف شود امتناع میورزید؟

قرآن هیچ یک از اینها را بخصوص نام نبرده است ولی کلمات قرآنی با مفهوم وسیع و گسترده ای که دارد همه‌ی اینها را در بر می گیرد و ظلم واجحاف دنیای سرمایه داری را که مورد بحث ما است شامل می­گردد.

نظر اسلام درمورد ظلم به کارگر

دراینجا برای اینکه به طور اختصار هم بوده نظر اسلام رانیز دراین مورد بازگو کنیم و شرح وتفضیل آن را برای فرصت دیگر که با توفیق خداوند بدست خواهد آمد بگذاریم .  تذکر این مطلب را لازم میدانیم که احادیث بسیار ی از پیشوایان بزرگ اسلام(ع) دراین رابطه که یکی از گناهان بزرگ و ستم های نابخشودنی، کسر گذاشتن ازارزش کار کارگر است صادر گردیده است و همین مطلب نظر اسلام را در رابطه با دنیای سرمایه داری و مبارزه‌ی قاطع اسلام را با آن روشن میسازد و ما برای نمونه توجه خوانندگان محترم را به تعدادی از آنها جلب می کنیم :

حضرت پیغمبر اکر م(ص) فرمودند:  کسی که حق کارگر را غصب کند و از ارزش کار او کسر بگذارد و حق و اجرت او را به طور کامل نپردازد خداوند از ثواب و پاداش کارهای نیک او کسر می گذارد و بوی بهشت را بر او حرام می­گرداند.

و نیز فرمود:  لعنت خداوند برکسی که کارگر را از اجرت و بدست آوردن عوض کار خود محروم و ممنوع نماید.

سه طبقه :

۱-کسی که بدروغ ، دینی را اختراع کند.

۲- کسی که دیگران را مورد سلطه و استعمار قرار دهد.

۳- کسی که اجرت و پاداش کار کارگر را غصب و او را استثمار نماید.

حضرت صادق (ع) فرمودند:  پست ترین گناه، این سه گناه است:

• کشتن چهارپایان بدون علت و دلیل
• امتناع از پرداخت مهریه ی زنان.
• کارگران را از حقوق و بدست آوردن ارزش  و عوض کارشان منع کردن[۲]

ادامه دارد

[۱] . سوره قصص،  آیه ۷۶٫

[۲] . رجوع شود به وسائل الشیعه ، جلد ۱۳،  صفحه ی ۳۴۷٫