قسمت پانزدهم
آیت الله مشکینی
راحت طلبی
«اللّهمًّ لا تَدَع خِصلَهً تُعابُ مِنّی اِلّا اَصلَحتَها»
پروردگارا، هیچ صفت نا پسندی که سبب عیب و نقص من باشد در روانم مگذار جز آن که توفیق اصلاح آن را به من عنایت کنی.
یکی از صفتهای زشت انسانی که غالبا بدان توجه نمی شود ولی بسیار خطرناک و خسران زا و زیان‌آوراست، صفتی است بنام «حب الراحه » یعنی استراحت طلبی و تن بکار ندادن و به تعبیر دیگر، تنبلی و کسالت. این صفت وسیله محروم شدن انسان از خیرات دنیا و همه سعادتهای آخرت است. دانش آموز تنبل و دانشجویی که پیوسته در فکر استراحت بدن خویش باشند به مرحله ی کمال تحصیلی خود نمی‌رسند و در نتیجه، عمری بی نفع خواهند داشت، و طلبه ای که تن بزحمات درس و مطالعه و بیداری شب، برای فکر و تعلم و عبادت ندهد سرانجام نه خود بکمالی می رسد و نه میتواند جامعه ای را به سوی کمال سوق دهد.
دراحادیت آمده است: محمد بن مسلم که یکی از شاگردان مبرز مکتب اهل بیت بود، میگوید، امام سجاد (ع) فرمود: «حب دنیا و عشق و علاقه باین جهان شعبه های متعددی دارد که از آن جمله «حب‌الراحه » است. »
درکتاب الهی چنین آمده است: ôs)s9 $uZø)n=yz z`»|¡SM}$# Îû >t6x. [۱]
_ ما انسان را ذاتا در رنج و ناراحتی آفریده ایم.
این آیه شریفه گرچه مربوط بعالم طبیعت و محکوم بودن انسان بقوانین جبری خلقت است بدین معنی که انسان پیوسته گرفتار حوادث و اسیر سنن جاریه عالم تکوین است و خواه نا خواه همیشه در غل و ز نجیر جریانات است، گرچه در ایام جوانی درست متوجه نیست ولی پس ازگذشت مدتی بدین نکته متوجه میشود. مثلاً، انسان اگر چند ساعتی غذا نخورد از گرسنگی ناراحت میشود، و چون غذا خورد تشنگی بر او عارض میشود، و چون سیراب شد نیاز به خواب پیدا میکند، و پس از آن محتاج تخلی و دست به آب است، و باز گرسنه میشود، تشنه میشود بی خواب میگرددو بالاخره مرتب باید همراه سیل حوادث در حرکت باشد، و چون بسن پیری رسید انگار خواهد فهمید چه رنجهائی متوجه اواست. نقل است که از ارسطو پرسیدند پیری را تعریف کند، گفت «سحابه تمطر الامراض» -پیری ابر تیره ای است که پیوسته باران مرض‌ها و بیماریها از آن میبارد و بالجمله هم چنانکه انسان در روند تکوین در استراحت نیست، و اصولا این جهان برای استراحت افریده نشده است، باید انسان در مرحله عملهای اختیاری خویش نیز پیوسته درتلاش و سعی و کوشش باشد تا مراحلی از کمال را پیداکند.
در دعاهای ماه مبارک رمضان وارد است که امام سجاد (ع) درمناجات خود عرضه میدارد:
« اللهُمّ اِنّی اَعُوذُ بِکَ مِنَ الکَسَل ِ وَا لفَشَلِ»
-خداوندا، از اینکه صفت تنبلی و زبونی، که همان حب راحت و تن بکار ندادن است، بر من چیره شود برتو پناه میبرم.
انسان باید متوجه شود که جهان آفرینش کلاس تربیتی بشراست وباید ازروز اول تا روز آخر در رشته های مختلف این کلاس، تلاش کند تا آنگاه که فارغ التحصیل این کلاس شد و به جهان دیگر رهسپارگردید نتایج حاصله خویش را همانا سعادت وکمال یابد و نه بدبختی و وبال.
خداوند بزرگ، در کلام مجید خویش، در اولین مرحله ای که بشر را دراین آب و خاک اسکان داد، یعنی دستور هبوط آدم و حوا و شیطان را از محیط اصلی خلقتشان صادر فرمود، برای توجه آنها به برنامه زندگی خودشان و نسلهای اینده شان چنین خطاب نمود: $oYù=è% (#qäÜÎ۷÷d$# $pk÷]ÏB $YèÏHsd ( $¨BÎ*sù Nä۳¨YtÏ?ù’t ÓÍh_ÏiB Wèd `yJsù yìÎ۷s? y#yèd xsù ì$öqyz öNÍkön=tæ wur öNèd tbqçRtøts ÇÌÑÈ tûïÏ%©!$#ur (#rãxÿx. (#qç/¤x.ur !$oYÏF»t$t«Î/ y7Í´¯»s9’ré& Ü=»ptõ¾r& Í$¨Z9$# ( öNèd $pkÏù tbrà$Î#»yz ÇÌÒÈ [۲]
_ به آدم و حوا و شیطان فرمان دادیم که همگی از محیط بهشت بیرون شوید و بزمین فرود آیید و متوجه باشید که در آنجا برای شما رهنمودهائی خواهم داد و پیامبرانی خواهم فرستاد، البته برای کسانی که پیروی از فرامین ماکنند هراسی و اندوهی نخواهدبود و کفار و تکذیب گران نشانه های توحید ما، در عذابی جاوید خواهند ماند.
در این آیات، خداوند ازروز اول به بشر گوشزد فرموده است که باید مهیای بکاربستن دستورات الهی شود و اگر انسان بخواهد چنین باشدآن گاه میفهمد که باید شبانه روز درتلاش و کوشش و سعی باشد چه برای تکامل و تعالی خویش و چه برای هدایت و تکمیل جامعه خویش، و انسان استراحت طلب نه حال انجام و ظائف دینی را دارد و نه حوصله وظائف اجتماعی و دنیوی را .
علی (ع) میفرماید: « بحسن بلائک عند خلقک خلقت دارا و جعلت فیها مادبه: مشربا و مطعما و ازواجا و خدما و قصورا و آنها را و زروعا و ثمارا ثم ارسلت داعیا یدعو الیها فلا الداعی اجابوا و لافیما رغبت رغبوا» [۳]
پروردگارا، درمقام آزمایش زیبایی که برای آفریده هایت مقرر داشتی، خآنهای بنام دنیا آفریدی و در آن سفره‌ای که وسیله امرار معاش زندگی در حین اشتغال بانجام وظائف است، گستردی و سپس برای آنان گروه انبیا را به منظور دعوت به آزمون دانشگاه خلقت گسیل داشتی، خداوندا، این بشر های طاغی، دعوت اعزامیهای ترا نپذیرفتند و درباره آنچه بدان دعوت نمودی رغبتی نشان ندادند. آری همه این زیآنها نشانش حب استراحت است .
ابن سنان که یکی از شاگردان برجسته امام ششم هست از آن حضرت نقل میکند که فرمود:
«ایاک و خصلتین: الضجر والکسل فانک ان ضجرت لم تصبر علی حق وان کسلت لم توءد حقا»
_ ای ابن سنان ! مواظب باش که دو صفت در تو راه نیابد: اول، ملامت و بی حوصلگی دوم، تنبلی و کسالت، چه آنکه اولی سبب میشود که صبر و حوصله ی قبول کردن هیچ حرف حق و امر حق را پیدا نکنی و از این طریق جرمی بزرگ مرتکب می‌گردی. و دومی باعث آن میگردد که از آنچه تو باید برای جامعه خویش انجام دهی کوتاهی کنی و از این راه حقوق الهی و خلقی راترک کنی و گرفتار عذاب شوی.
و در این رابطه است که کلامی پرمحتوا ازحضرت امیر(ع) نقل شده که فرمود: «العجز مهانه» _ زبونی و کسالت برای هر انسانی خواری و مذلت را در پی دارد و آن روزی که انسآنهای کوشا و پرکار و فعال نتیجه زحمات خویش را در این جهان و یا در آن جهان حیازت و گرد آوری خواهند کرد، عرق خجلت و شرمندگی برپیشانی تنبلها و کسالت پیشگان جاری خواهدشد.
در یکی از توصیه‌های سعادت آفرین امام ششم(ع) وارد شده که فرمود درهیچ حالی ازسعی وتلاش در انجام کارخیر برای رسیدن به کمال، کسل نشوید و پیوسته در تحرک و جوش وخروش باشید و بدانید که خدای بزرگ و پیامبر او از همه عبادتها و خیرات و کوششهای شما بی‌نیاز است و قدرت بالغه الهی نیازی بسعی جهانیان در رابطه با خضوع در مقابل او و در رابطه با رساندن خیرات و خدمات بجامعه ندارد لکن خداوند، جهان را جهان آزمایش و ترقی وتکامل قرار داده است که باید هر انسانی طبق حرکت خود و برحسب سعی خویش بجائی برسد و تکامل خویش را دریابد و این دنیا دنیای اسباب و وسائل است و درجات دنیوی و اخروی هرکس باسعی و تلاشش اعطا خواهد شد.
امام باقر (ع) درکلامی از نصایح خویش چنین می فرماید:
«اِتَّقوا اللهَ وَ استَعینُوا فی ما اَنتُم عَلَیه ِ بِالوَرَعِ و الاِجتِهاد ِ فی طاعهِ اللهِ»
_تقوی پیشه کنید و از خدای توانا یاری و استمداد کنید در پیاده کردن هدف اصیل و بزرگی که شما پیروان اهل بیت دارید و پیشبرد آن را با تورع و دوری از هرکار ناشایسته، بوسیله کوشش و سعی و خستگی ناپذیری در انجام فرامین خداوند تضمین کنید.
و بالجمله این جهان میدان مسابقه است و گوی سبقت را کسی خواهد ربود که: اولا آشنا به هدف خلقت و سپس در مسیر آن، کمال جدیت و تلاش را بکار گیرد، و در هیچ حال و هیچ زمان و هیچ مکان و در هیچ شغل و رشته‌ای کسالت و تنبلی را بخویش راه ندهد و در چنین جامعه ای در ابعاد مختلف بکمال مطلوب خواهد رسید« وَ قوموا لِلهِ قانِتینَ » _ ای انسآنها حرکت کنید و بسوی خدا حرکت کنید و در مقابل فرامین الهی خاضع و بردبار باشید.
این ناچیز همه برادران و خواهران خود را توصیه میکنم که متوجه تکالیف و مسئولیت خطیر خویش دراین جهان هستی باشند و غفلت و تنبلی و کسالت را افتی بزرگ و ذنبی نابخشودنی بدانند و باکمال جدیت با عزمی راسخ و تصمیمی قوی و اراده‌ای آهنین در پیمودن راه تکامل انسانی و اسلامی خویش قیام کنند و ساعت و دقایقی از عمر خویش را به بطالت و تنبلی نگذرانند چه آنکه هر انسانی به هر کمال و سعادتی ولو در امور دنیای خویش رسیده و هر دانشمندی که به مرحله کمال آمده و هر نابغه ای که به مقام نبوغ رسیده، درسایه سعی و تلاش و کوشش بوده است و امروز نتیجه‌ی بارز این دستور متین اسلام را در این کشوری که از هرسو و در هر بعدش در محاصره دشمنان قوی وسرسخت است، بچشم خویش مشاهده می‌کنیم. امید آنکه همه‌ی دوستان موفق و مؤید گردند و اگر در خویشتن، مرض مهلک «حب الراحه» را حس میکنند قبل از گذشتن فرصت بمعالجه آن پردازند.
ادامه دارد
[۱] . سوره بلد، آیه ۴٫
[۲] . سوره بقره، آیه ۳۸٫
[۳] . نهج البلاغه ، خطبه ۱۰۹٫