شیر و شیرخوارگی
حجه الاسلام سید محمد هاشمی اصفهانی، دکتر حسن اصفهانی
نکته ای که قبل از اغاز بحث لازم است تذکر دهم عبارت است از :
مطالعه این سری مقالات، اگر چه برای کل افراد جامعه ضروری است، لکن برای دو دسته از افراد جامعه ضروری تر می باشد، دسته اول خواهرانی که در مقام بدست اوردن پست مادری هستند خواه الان یا در اینده. دسته دوم : پزشکان عزیز و متخصص اطفال، زیرا نقد و بررسی این دوستان بعنوان یکی از عوارض رشد دهنده این آندیشه فوق العاده ضروری و لازم است.
انچه در این شماره مورد بحث واقع میشود جهاتی است که از مورد نظر و تحقیق در مقاله گذشته بطور اجمال استفاده میشد.
در قسمت اول آیه چند مسأله به ذهن میرسد که درباره آن بحث و گفتگو شود و آن مسائل عبارتند از :
۱-ایا در آندیشه و تفکر اسلامی مدرکی وجود دارد که شیر مادر دارای خصوصیتی است که سایر غذاها فاقد آن خصوصیات میباشند؟
۲-ایا همانگونه که احتمالا از بکار بردن کلمه (یرضعن )یعنی مکیدن پستان برای نوزاد خاصیتی دارد که تغذیه طفل از غیر این روش ولو با شیر مادر آن خاصیت را ندارد؟
۳-اینکه قرآن اتمام دوران رضاع و شیر خواری را حولین کاملین (دو سال کامل )ذکر کرده منظور خاصی داشته که علوم تجربی نیز مؤید آن منظور خاص می باشد یا نه؟
این سه مسئله از مسائلی است که موضوع بحث برای پزشکان متخصص در بیماریهای جسمی است.
جهات دیگری هم در آیه مطرح است که موضوع بحث ظاهرا آنچه که جای هیچگونه تردید و شکی از نظر اسلام و دانشمندان علوم تجربی نیست، طبق مدارک موجود در متون اسلامی و تحقیقات صاحب‌نظران علوم تجربی، عالیترین ماده ای که یک کودک در ظرف دو سال می تواند از آن تغذیه کند و تمام نیازهای او را برطرف نماید شیر مادر است، زیرا شیر مادر در تنها ماده ای است که بوسیله غده ها و جهازات بدن مادر از همان ترکیبات خونی و غذائی ساخته میشود که تار و پود طفل از آن تکوین یافته است زیرا آنچه در افرینش و ساختمان وجودی انسان نقش مستقیم دارد باید از هر جهت حکیمانه و به جا انجام گیرد. برای تبیین مسأله لازم است سیری اجمالی در مظاهر خلقت انجام گیرد، مثلا یک دانه خرما را در دل زمین می کارند پس از چند روز شکم این دانه میشکند و جوانه ای سر میزند و بعدا شروع به رشد کردن میکند. زیرا تمام نیازهای غذائی این جوانه از راه ریشه انجام می گیرد. کار این ریشه به قدری دقیق و منظم است که غیر از نیازهای کمی و کیفی این جوانه هیچ گونه غذائی را به آن منتقل نمی کند، مثلا اگر پیدایش یک دانه خرما احتیاج به پنج توین ویتامین با اندازه ۲۰% لازم باشد ممکن نیست اندازه یکی از ویتامین ها به ۲۱% افزایش یابد و اندازه ویتامین دیگر به ۱۹% تقلیل پیدا کند زیرا در این صورت خلقت خرما ناقص انجام گرفته. وقتی در پیدایش و تربیت یک دانه خرما این همه آنضباط و حکمت دقیق تری بکار رود تا صددرصد با نیازهای درونی این موجود هماهنگ و منطبق باشد.
ما قبل از اینکه به قسمتی از نظریات دانشمندان علوم تجربی اشاره کنیم برای استحکام بحث به دو حدیث اشاره خواهیم کرد : حدیث اول را تفسیر”صافی “از کتاب “کافی “و من لایحضره الفقیه “از قول پیامبر اکرم (ص) نقل میکند :
“عَنِ النَّبِیِّ (ص) لَیسَ لِلصَّبِیِّ لَبَنٌ خَیرٌ مِن لَبَنِ اُمِّهِ ”
برای تغذیه کودک هیچ شیری مانند شیر مادر نیست همینطور که می بینید پیامبر شیر مادر را از هر شیری بهتر و نافع تر می داند. صاحب تفسیر، حدیث دیگری را از امیرالمؤمنین (ع) نقل میکند و میگوید :
“ما مِن لَبَنٍ رُضِعَ بِهِ الصَّبیُّ اَعظَمُ بَرَکَهً عَلَیهِ مِن لَبَنٍ اُمِّهِ ”
با برکت ترین شیری که فرزند با آن تغذیه میشود شیر مادر است. در این دو روایت نکته ای که خیلی جالب توجه است بکار بردن کلمه خیر و برکت است. در مورد این ماده حیاتی با طرح این دو حدیث روشن شد که عالیترین وسیله برای تغذیه کودک، شیر مادر است. حال ببینیم صاحب نظران علوم تجربی در این باب چه اظهار نظری دارند :
بیشتر دانشمندان علوم تجربی معتقدند که تغذیه نوزاد از پستان مادر بر تغذیه از غیر پستان رجحان دارد، زیرا شیر مادر در ماده ای است که با طبیعت انسان و با رشد و نمو طبیعی اعضاء و آندامهای انسان تطبیق کامل دارد. شیر مادر که بدنبال بارداری که یک پدیده طبیعی است شروع میشود، ادامه و تغذیه نوزاد با آن نیز باید یک پدیده غیرقابل آنکار باشد. تغذیه نوزاد از شیر مادر موجب تماس حسی بیشتری بین مادر و فرزند می شود. بعقیده گروهی از این دانشمندان شیر مادر غذائی طبیعی و مطابق احتیاجات نوزاد و دقیقا بر طبق معیارها و نیازهای رشد نوع انسان میباشد. شیر مادر از جنبه علمی و ترکیبات شیمیائی بر شیر غیر مادر ترجیح دارد همین دانشمندان بطور عام معتقدند شیری که توسط پستانداران مختلف تولید می شود از نظر فیزیولژیکی مناسب با رشد و ساختمان و سازمان بندی اینده موجودات است.
با اینکه امروز شیرهای مختلف با فرمولهای نزدیک به شیر مادر ساخته شده، لکن اکثر شیرهای مصنوعی دارای پروتئین شیر گاو می باشند که “کازئین “نامیده میشود. کازئین ماده ایست که امکان حساسیت در مقابل این پروتئین برای انسان زیاد است.
شیر مادر در هر لحظه و هر مکان اماده و دارای طراوت مناسب برای تغذیه نوزاد و از الودگی میکروبی به دور است، به عکس شیر غیرمادر که در اکثر نقاط از بهداشت خوبی برخوردار نیست، و ممکن است الوده به میکروبهای مختلف باشد که موجب عفونتهای گوناگون در نوزاد شود. شیر گاو که یکی از تغذیه های رایج نوزادان میباشد، به علت ازدیاد کلسیم و پروتئین مخصوص، سبب یبوست نوزادان می شود و این یبوست موجب ترکهای خونریزی در مقعد طفل میگردد. اگر چه در بعضی از نقاط جهان تفاوت زیادی بین مرگ و میرهای نوزادانی که از شیر مادر تغذیه میشوند وجود ندارد، ولی در سطح جهان بطور کلی مرگ و میر نوزادانی که از شیر غیرمادر تغذیه میشوند بیشتر است. پروتئین شیرهای غیرمادر موجب حساسیت و الرژی در نوزادان می شود در صورتیکه شیر مادر از عوارض فوق بدور است. ایجاد اسهال، خونریزی گوارشی ناپیدا و ظهور حساسیت نسبت به شیر و دردهای کولیکی (درد شکم بصورت متناوب )در نوزادانی که با شیر غیرمادر تغذیه میشوند شایع تر از نوزادانی است که با شیر مادر تغذیه میکنند. شایعترین اسهال نوزادان میکروب آنتروپاتوزنیک (ENTHERPATHOON)که این اسهال بعلت میکروب فوق در شهر شایع تر از روستاها می باشد، و علت این شیوع را مصرف شیر غیرمادر در شهرها بیش از روستاها می دانند. در شیر مادر و در آغوز (کلسترومCOLOSTUM))شیر ترشح شده در روزهای اول )ماده ای که بر ضد میکروب (۲۹) آنتروپاتونیک ای کولای عمل کرده بنابراین میکروب نامبرده توسط این ماده موجود که بنام آنتی بادی (ANTIBODY) بر ضد میکروب ای کولای است از بین برود. و با این دلیل نوزادانی که شیر مادر می خورند کمتر به اسهال نوزادان مبتلا میشوند.
مغز و سایر اعضاء و آندام نوزاد پس از تولد رشد و تکامل سریع خود را ادامه میدهند طبق مطالعه محققین بزرگ، این رشته روشن شده که در آنتهای سال دوم زندگی به تعبیر قرآن حولین کاملین مغز بشر در حدود سه پنجم رشد تکاملی خود را انجام داده است، و به همین ترتیب اعضاء دیگر طفل نیز رشد خواهد نمود. برای این منظور دست پر قدرت خداوندی غذائی مناسب از نظر جسمی، روانی عقلانی پس از خلقت در سینه پرمهر مادر تهیه نموده است که اگر طبق طبیعت خلقتی آن عمل شد رشد و نمو جسمی روحی عقلانی او مطابق طبیعت او سیر خواهد کرد.
HEINER و دیگران بیماری ریوی مزمن بنام هموزیدرز HEMOSIDERUSIS که بعلت عکس‌العمل های ریه نوزاد به پروتئین شیر گاو است در انسان تشخیص داده و معتقد است که با قطع شیر گاو،نوزاد انسان از بیماری فوق بهبود نسبی خواهد یافت. STEVENSON خاطرنشان نموده است که عفونت ریه در شش ماه دوم زندگی شایع است. نوزادانی که از شیر غیرمادر تغذیه میکنند شایع است. نوزادانی که با شیر مادر تغذیه میشوند در صورتیکه مادر بر ضد فلج اطفال ایمنی کامل داشته باشد، نوزاد او برای مدتها در مقابل فلج اطفال مقاوم خواهد بود.
در شیر مادر ماده ایست که رشد ویروسها (میکربهای بسیار ریز ) اوریون، آنفلونزا واکسینا،ورم از نوع ژاپنی ب را متوقف میکند. DOUGLAS در ۱۹۵۰ بیان داشت نوزادانی که از شیر غیر مادر تغذیه شده آند بیماریهای تنفسی و بیماریهای گوارشی بیش از نوزادانی داشته آند که از شیر مادر تغذیه شده آند.
بعقیده LORNETAL و ORMISTON و SAKNTA اسهال های همه گیر نوزادان که هنوز هم دیده میشوند در نوزادانی که از شیر مادر تغذیه میکنند کمتر مرگ و میر داشته در حالیکه نوزادانی که از شیر مادر تغذیه شده آند مرگ و میر بسیار زیاد داشته آند.
دانشمندان آنگلیسی نشان دادند که تغذیه با شیر غیر مادر سبب رشد و نمو نوزاد غیر انسان بیش از نوزادانی که با شیر مادر تغذیه شده آند میشود. این رشد و نمو غیرطبیعی تا چه اندازه برای نوزاد مضر است معلوم نشده. GAIRDNER چنین گزارش داده است که از ۲۱۶ طفلی که اسهال داشته آند نوزادانی که قبل از یک ماهگی از شیر گرفته شده آند مرگ و میر در حدود ۶۱% داشته آند در حالی که نوزادانی که بیش از یک ماه از شیر مادر استفاده نموده آند، مرگ و میر در حدود ۲۸% داشته اند. ادامه دارد