حضرت آیت الله حسین نوری
قمست نهم:
رئوس مباحث گذشته
تعریف علم اقتصاد- معنای لغوی و اصطلاحی- اقتصاد از علوم اجتماعی است- رابطه علم اقتصاد با علوم دیگر- طرح یک نقشه اقتصادی کامل- احتیاج به این طرح- مبارزه اسلام با اسراف- اسراف چیست- مرز و مراتب نیازمندیها- شناخت مرزها- اسراف در راههای خیر- تبذیر- اسراف و عواقب آن- پایه ها و اصول نظام اقتصادی اسلام- ۱- اصل مالکیت متنوع.۲- آزادی مساوی با خواسته فطری و پاسخ آنها از نظر ما.
آزادی اقتصادی در کادر ارزشهای اسلامی
از آنجا که دین حیات آفرین وسعادت بخش اسلام بر اساس فطرت و خلقت «انسان» پی ریزی شده و انسان دارای ابعاد و جنبه های گوناگون است این دین به همه جنبه های انسان توجه داشته سعادت او را در کلیه ابعادش تامین میکند و از طرفی چون جنبه های متعدد انسان با هم در ارتباط بوده ودر یکدیگر تاثیر متقابل و کامل دارند لذا سعادت انسان در یک جنبه و یک بعد هرگز نمیتواند از جبنه ها و ابعاد دیگر او جدا و مجزا باشد روی همین اصل است که این دین یک مکتب اقتصادی جداگانه و مستقلی بوجود نیاورده و ممکن نیست در این دین قوانین مربوط به نظام اقتصای از قوانینی که با عقائد و ایده ئولوژی و با سیاست و مبانی اجتماعی و یا معارف اخلاقی ارتباط دارد جدا و مستقل باشد و نیز روی همین جهت است که تفاوت میان آزادی ای که در مکتب کاپیتالیستی موجود است و در شماره قبل مورد بحث قرار گرفت- با آزادی ای که در نظام اقتصادی اسلام وجود دارد تفاوت از زمین تا آسمان است.
فکر کاپیتالیستی و فکر اسلامی
اقتصاددانان دنیای کاپیتالیستی بر اساس همین فکر کاپیتالیستی چنین تصور کردند که هر فردی در جامعه در جهت علمی و حرکت و در فعالیت های اقتصادی خود همیشه از مصلحت مادی خویش الهام می گیرد و بر اساس منفعت شخصی خود تلاش میکند و پس از تصور این موضوع و بر اساس این طرز تفکر به کشف قوانینی که بر چنین جامعه حکومت میکند پرداختند.
و روشن است که آن تصور و آن قوانین، با ساختمان روحی و فکری و معیارهای اخلاقی و عملی همان اروپائیها و همرنگهای آنها همآهنگ است- نه با همۀ نظامها و مکتب ها- ولی دین اسلام که در سایۀ معارف ایده ئولوژیکی ومبانی اخلاقی و سیاسی اجتماعی مخصوصی طرز تفکر انسانها را عوض میکند و انگیزه ها و هدفهای آنها را تغییر میدهد و انسانها را در قالب خاصی میریزد و به او محتوای فکری و روحی خاصی میدهد مسلما نظام اقتصادی مخصوصی بوجود میآورد.
برپایه همین مطلب است که آزادی در نظام اقتصادی اسلام در کادر ارزشها و معیارای اسلامی باید محدود باشد.
«اسلام» در هر سه مرحله که قبلا گفته شد یعنی هم در مرحله تحصیل مال و ثروت و هم در مرحله استمناء و افزایش دادن به ثروتهای موجود و هم در مرحله مصرف کردن مال آزادی انسانها را محدود مینماید.
در این نظام شکوهمند که منابع ثروت از قبیل دریاها، دریاچه ها، رودخانه ها، کوهها، جنگلها، نی زارها، بیشه ها، معادن و اراضی موات بعنوان «انفال تحت، سیطره و تسلط حکومت اسلامی است و افراد جامعه بدون توجه به برنامه هائی که از طرف ولایت فقیه و حکومت اسلامی در مورد بهره برداری از این منابع خداد تنظیم میشود مستقیما نمیتوانند به بهره برداری و استفاده از این منابع بپردازند روشن است به محدودیتهای فراوانی که مانع استثمار و استعمار و تمرکز و تکاثر ثروت آنها است برخورد خواهند کرد.»
و همچنین نسبت به زمینهای ملی (زمینهائی که لشکر اسلام آنها را با قهر و غلبه از کفار گرفته اند.) نیز که در زیر سیطره حکومت اسلامی است همین جریان وجود خواهد داشت که در آینده با توفیق خداوند باید به شرح این موضوعات بپردازیم:
تحصیل ثروت از راههای نامشروع
عجالتا در این مورد برای نمونه توجه باین مطلب لازم است که یکی از فصلهای فقهی درکتب اسلامی، فصل «مکاسب محرمه است» که در این فصل کسب هائی که از دیدگاه اسلامی دارای مضرات فردی یا اجتماعی، جسمی یا روانی و فکری، اخلاقی یا اقتصادی است مورد بحث قرار گرفته که با توجه بهمین یک فصل تفاوت نظریه اسلام در زمینه اقتصاد با مکاتب اقتصادی دیگر روشن میگردد.
ما در اینجا این موضوع را در ضمن چند ماده توضیح میدهیم:
الف- اشیائی که ذاتا نجس می باشند مانند:
- خون(از جانورانی که دارای خون جهنده میباشند.
- نطفه
- اجزاء میته، آن اجزائی که دارای حیات بوده واز میته ای که دارای خون جهنده است میباشند.
- سگ
- خوک
- انواع مشروبات الکلی و هر چیزی که مست کننده است.
- ادرار حیوانی که حرام گوشت است
- مدفوع انسان و هر حیوان حرام گوشت که دارای خون جهنده باشد.
خرید و فروش کلیه این اشیاء هشت گانه در صورتی که دارای منفعت حلال و قابل اهمیت در زندگی انسان نباشد جائز نیست
ب- خرید و فروش اشیاء متنجسی که قابل پاک شدن نیستند در صورتی که استفاده از آنها موقوف بر تطهیر آنها باشد جائز نیست.
ج- اشیائی که از لحاظ شکل و کیفیت ساخت، طوری است که فقط در کارهای حرام بکار گرفته میشود و از این قبیل است این چند موضوع:
۱- بت ها
۲- صلیب ها
- آلات و ادوات لهو.
- آلات غناء
- آلات قمار
- ظروف طلا
- ظروف نقره
- مجسمه جانداران
ساختن این قبیل اشیاء حرام و غیر مشروع است و اجرت و پولی که در برابر ساختن آنها گرفته میشود نیز حرام و جز موضوع اخیر خرید و فروش آنها نیز غیر مشروع وحرام است اما نسبت به خرید و فروش مجسمه جانداران برخی از فقهای اسلام قائل به جواز میباشند.
د- چیزهائی که خریدار و فروشنده بقصد اینکه آنرا در راه کار حرام بکار گرفته شود خرید و فروش کنند واز این کار نمونه است مثلا:
- انگور: را باین قصد مورد خرید و فروش قرار بدهند که از آن مشروبات الکلی بسازند یا بکسی بفروشد باین شرط که از آن مشروبات الکی بسازد یا بکسی بفروشد که میداند او از این انگور مشروب الکلی خواهد ساخت.
- کنیز آوازه خوان را بقصد آواز غنا خرید و فروش کنند.
- چوبی را باین قصد یا باین شرط میفروشد که خریدار آنرا در راه ساختن بت یا صلیب یا ساختن آلات لهو یا آلات غنا یا آلات قمار مورد استفاده قرار دهد
- اجاره دادن وسائط نقلیه بقصد اینکه آنرا در راه حمل و نقل مشروبات الکلی یا آلات لهو یا آلات غنا یا ادوات قمار یا بت ها مثلا مورد استفاده قرار بگیرد یا اجاره دادن مکانی بقصد اینکه در آنجا فحشاء صورت بگیرد یا بداند که نتیجه این اجاره چنین خواهد شد
ه- فروختن هر نوع کالا- اعم از سلاح و نفت و غیر آن- به کسانی که در برابر اسلام ومسلمین جبهه گیری می کنند ودشمنان اسلام و مسلمین محسوب میگردند و چون این معامله در این زمینه کمک به آنها و موجب تقویت آنها است و تقویت و کمک آنها، بلکه ارتباط با آنها خطر بزرگی برای استقلال و حیثیت مسلمانان است ویا وسیله تقویت کفر و وسیله سلطه استعماری و غلبه و تفوق باطل برحق است حرام و غیر مشرع است.
و- چیزهائی که دارای منافع مهمی در زندگی انساها نیست بطوریکه آنها و دادن پول در برابر آنها کار عقلائی محسوب نمی گردد مانند خرید و فروش مار، عقرب، فیل، بوزینه، خرس و برخی از حشرات و امثال اینها(مگر در مواردیکه فائده مهم و عقلائی در بین باشد) و همچنین است چیزهائی که مظهر تجمل و اسراف محسوب می کردند مانند بلبل و قناری و امثال اینها نه مثل زنبور عسل و کرم ابریشم و زالو.
ز- کارهائی که ذاتا حرام است که تحصیل مال و ثروت نیز بوسیله آنها غیر مشورع و حرام است در این زمینه این اعمال را میتوان ذکر کرد:
- تدلیس ماشطه(زینت کردن زن بقصد فریب دادن)
- مجسمه ساختن.
- ایجاد و تقویت هر چیزی که موجب گمراهی فریب دادن و فریب خوردن مردم یا منصرف ساختن آنها از توجه به حقایق و واقعیات خلقت و زندگی و حتی بازداشتن مردم از راه حق هر چند بوسیله ساختن مسجدی مانند مسجد ضرار باشد.
بنابراین نوشتن مقاله یا کتاب گمراه کننده وطبع آنها یا حتی مطالعه آنها برای کسیکه تحت تأثیر قرار میگیرد یا تأسیس مدرسه و مقبره باین منظور یا تأسیس مراکز خبری یا نشر اخبار غرض آلود که به منظور تحریف حقایق و فریب مردم صورت می گیرد حرام و هر نوع معامله روی آنها حرام و باطل است.
- ایجاد چیزی که موجب برانگیختن شهوت ها در راه حرام و سوق انگیزه های شهوانی به راههای نامشروع و باطل و فساد انگیز.
- غناء یعنی آهنگهای شهوت انگیز مخصوص.
- گرفتن و دادن رشوه و واسطه گری ما بین دهنده وگیرنده.
- جادو کردن
- شعبده بازی
- غش و تقلب
- قمار
- کهانت(از آینده و امور پنهان با عمل و وسائل مخصوص خبر دادن)
- ظلم
- کمک به ظلم و ظالم کردن
- از طرف ظالمین پستی وسمتی را قبول کردن(مگر اینکه بمنظور خدمت بمردم و نجات آنها صورت بگیرد)
- ربا
- احتکار
- هجو کردن افراد مؤمن و مسلمان
ادامه دارد.