نگاهى گذرا به سیره قرآنى امام صادق(ع)

 

اشاره

خداوند پیامبر اسلام(ص) و اهلبیت عصمت و طهارت(ع) را از هرگونه آلودگى منزّه فرموده است و به همین دلیل، آنان مى‏توانند به طور کامل با روح و جان خود با قرآن در ارتباط باشند و تجلّى خداوند را در قرآن مشاهده کنند؛ در حالى که دیگران از شهود کامل جلوه حق بى‏بهره‏اند.

آرى، آنها انسانهاى کاملى هستند که سیره و روش زندگیشان در تمام لحظات با حقیقت قرآن پیوند خورده است.

حضرات معصومان(ع) به عنوان کسانى که در فهم قرآن و عمل به آن الگو و اسوه مؤمنان هستند، با تعابیر گوناگونى انس با قرآن را بزرگترین مایه نجات و رستگارى انسانها دانسته و همگان را به این امر فراخوانده‏اند. آنان، ضمن توصیه دیگران نسبت به اُنسبا قرآن، خود نیز با قرآن اُنس ویژه‏اى داشته‏اند. تا آنجا که در ظاهر و باطن همواره با قرآن بوده‏اند و قرآن در طول عمرشان، نصب‏العین آنان بوده است. در این نوشتار مختصر، با نگاهى گذرا سیره قرآنى امام صادق با قرآن کریم مورد بررسى قرار مى‏دهیم.

 

انس امام صادق(ع) با قرآن

در سیره امام صادق (ع) آمده است که فرمود: “به دنبال مونسى بودم که در پناه آن، آرامش پیدا کنم، آن را در قرائت قرآن یافتم.”۱ همچنین آن حضرت فرمود: “القرآن عهد اللّه الى خلقه ینبغى للمرء المسلم أن ینظر فى عهده وأن یقرأ منه فى کلّ یوم خمسین آیه؛ قرآن، میثاقى است بین خالق و مخلوق و شایسته است یک مسلمان، هر روز به این عهدنامه نظر کند و (حداقل) پنجاه آیه از آن را بخواند.”

امام صادق (ع) مى‏فرماید: “إنَّ هذَالقُرآنِ فیهِ مَنارُالهُدى وَ مَصابیحُ الدُّجى فَلْیَجُلْ جالٍ بَصَرَهُ وِ نَفْتَحُ لِلضِّیاءِ، نَظَرَهُ فَإنَّ التَّفَکَّرَ حَیاهُ قلْبِ الْبَصیرِ کَما یَمْشىِ الْمُسْتَنیرُ فِى‏الظُّلُماتِ بِالنُّورِ؛۲ همانا قرآن (کتابى) است که در آن جایگاه نور هدایت و چراغ‏هاى شب تار است. پس شخص تیزبین باید که در آن دقّت نظر کند و براى پرتوش نظر خویش را بگشاید. زیرا که اندیشه کردن، زندگانى و مایه حیات قلب بینا است. چنان که آن که جویاى روشنایى است، در تاریکى‏ها به سبب نور راه پیماید.”

امام صادق (ع) قبل از قرائت قرآن، وقتى که آن را در دست مى‏گرفتند به خداوند عرض مى‏کردند:

“أَللَّهُمَّ اِنّى أَشْهَدُ أَنَّ هذا کِتابُکَ المُنَزَلُ مِنْ عِنْدِکَ عَلى رَسولِکَ محمّد بن عبدالله، وَ کَلامُکَ النَّاطِقُ عَلى لِسانِ نَبِیِّکَ، جَعَلْتَهُ‌هادِیاً مِنْکَ اِلى خَلْقِکَ وَ حَبْلاً مُتَّصِلاً فیما بَیْنَکَ وَ بَیْنَ عِبادِکَ. أَللّهمَّ إِنّى نَشَرْتُ عَهْدَکَ وَ کِتابَکَ، اللّهمَّ فَاجْعَلْ نَظَرى فیهِ عِبادَهً، وَ قِرائَتى فِیهِ فِکْراً، وَ فِکْرى فیهِ اعْتِباراً، وَاجْعَلْنى مِمَّنِ اتَّعَظَ بِبَیانِ مَواعِظِکَ فیهِ وَاجْتَنَبَ مَعاصیکَ، وَ لا تَطْبَعْ عِنْدَ قِرائَتى عَلى سَمْعى، وَ لا تَجْعَلْ عَلى بَصَرى غِشاوَهً، وَ لا تَجْعَلْ قِرائَتى قِرائَهً لا تَدَبُّرَ فیها، بَلِ اجْعَلْنى أتَدَبَّرُ آیاتِهِ وَ أَحْکامَهُ، آخِذاً بِشَرائِعِ دینِکَ، وَ لا تَجْعَلْ نَظَرى فیهِ غَفْلَهً وَ لا قِرائَتى هَذَراً، إِنَّکَ أَنْتَ الرَّؤُوفُ الرحیم؛۳ خدایا! من شهادت مى‏دهم این، کتاب توست که از نزد تو بر رسولت محمّد بن عبداللّه نازل شده است. و کلام توست که بر زبان پیامبرت جارى شده است. آن را‌هادى به سوى خلقت قرار داده‏اى و ریسمان متّصل بین خود و بندگانت قرار داده‏اى.

خدایا! من عهد و کتابت را باز مى‏کنم.

خدایا! نظر کردنم در قرآن را، عبادت و قرائتم را، فکر و فکر کردنم در آن را عبرت‏پذیرى قرار ده. مرا از کسانى قرار ده که به وسیله بیان مواعظ تو در قرآن، موعظه مى‏پذیرند و از نافرمانى تو پرهیز مى‏کنند. و هنگام قرائت کردنم، برگوش (دل) من مُهر (غفلت) و بر دیدگانم (قلبم) پرده (جهالت) نکش. و قرائتم را قرائتى که بدون تدبّر در آن باشد، قرار نده، بلکه مرا طورى قرار ده که در آیات قرآن و احکام آن تدبّر کنم به گونه‏اى که شرایع دینت را اخذ کنم. و نظرم را در آن، نظر غفلت و قرائتم را، بیهوده گویى قرار نده. به درستى که تو مهربان و رحیم هستى.”

امام صادق (ع) درباره حق تلاوت آیات مى‏فرماید:

“فَانْظُرْ کَیْفَ تَقْرَأُ کِتابَ رَبِّکَ وَ مَنشُورَ وَلایَتِکَ، وَ کَیْفَ تُجیبُ أوامِرَهُ وَ نَواهِیَهُ وَ کَیْفَ تَمْتَثِلُ حُدُودَهُ، فَإِنَّهُ کِتابٌ عَزِیزٌ لایَأْتیهِ الْباطِلُ مِنْ بَینِ یَدَیْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزِیلٌ مِنْ حَکیمٍ حَمیدٍ، فَرَتِّلْهُ تَرْتیلاً وَ قِفْ عِندَ وَعْدِهِ وَ وَعیدِهِ، وَ تَفَکَّرْ فِى أَمْثالِهِ وَ مَواعِظِهِ وَاحْذَرْ أَنْ تَقَعَ مِنْ إقامَتِکَ حُرُوفَهُ فى إِضاعَهِ حُدُودِهِ؛۴ بنگر چگونه نامه پروردگارت و منشور ولایتت را مى‏خوانى و چگونه امرها و نهى‏هاى او را پاسخ مى‏دهى و چگونه از حدود الهى فرمانبردارى مى‏کنى، که این قرآن کتابى است استوار که نه از پیش رو و نه از پشت سر، از هیچ طرف، باطلى سراغ آن نمى‏آید، نازل شده‏اى از سوى خداى حکیم و ستوده است. پس آن را به نیکى تلاوت کن، هنگام (برخورد با) وعده و وعیدش درنگ کن و در مَثَل‏ها و موعظه‏هایش بیندیش، و پرهیز از این که با مراعات حروف، به تباه ساختن حدود آن بیفتى!”

این تعبیر، به راستى که شگفت است، برخى در قرائت، تنها به ادای صحیح مخارج حروف و رعایت قواعد تجوید و لحن و صوت مى‏اندیشند، امّا حقیقت قرآن را مورد بى مهرى و بى اعتنایى قرار مى‏دهند. این همان “اقامه حروف” و “اضاعه حدود” است و پرداختن به پوست و غفلت از مغز!

امام صادق (ع) هم در تفسیر “وَ رَتِّلِ القُرآنَ تَرتِیلاً”؛ مفهوم ترتیل و حقّ تلاوت را یکى، مکث و درنگ هنگام خواندن دانسته، یکى هم، زیبا خواندن قرآن: “و تُحَسِّنَ بِهِ صَوتَکَ.”۵

آن امام همام به هنگام ختم قرآن عرضه مى‏داشت:

“أللّهمَّ انّى قَدْ قَرَأْتُ ماقَضَیتَ مِنْ کِتابِکَ الَّذى أَنْزَلْتَهُ عَلى نَبِیِّکَ الصّادِقِ‏صلى الله علیه وآله وسلم، فَلَکَ الحمدُ رَبَّنا، اللّهمَّ اجْعَلْنى مِمَّنْ یُحِلُّ حَلالَهُ وَ یُحَرِّمُ حَرامَهُ وَ یُؤْمِنُ بِمُحْکْمِهِ وَ مُتَشابِهِه، وَاجْعَلْهُ لى اُنْساً فى قَبْرى وَ اُنساً فى حَشْرى، وَاجْعَلْنى مِمَّنْ تُرْقیهِ بِکُلِّ آیَهٍ قَرَأَها دَرَجَهً فى أَعْلى عِلِّیینَ، بِرَحْمَتِکَ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ؛۶ خدایا! همانا من آنچه را که از کتابت بیان نموده‏اى، تلاوت کردم؛ همان کتابى که بر پیامبر راستگویت فرو فرستادى. پروردگارا! سپاس و ستایش، سزاوار توست. خداوندا! مرا جزو گروهى قرار بده که حلال قرآن را، حلال و حرامش را، حرام شمرده و به محکم و متشابه آن، معتقد هستند. و قرآن را در قبرم و هنگام حشر و زنده شدنم، انیس و مونسم ساز، و نیز مرا جزو کسانى قرار بده که به سبب تلاوت هر آیه‏اى، آنها را به والاترین مقامات (بهشتى) مى‏رسانى و بر درجه آنان مى‏افزایى. به رحمتت اى مهربان‏ترین مهربانان!”

بر اساس نقل دیگر، امام صادق (ع) اینگونه دعا مى‏خواند:

“أللّهمَّ إنّى قَرَأتُ ما قَضَیتَ لى مِن کِتابِکَ، الَّذى أَنْزَلتَهُ عَلى نَبِیِّکَ محمّدٍ صَلواتُکَ عَلَیهِ وَ رَحمَتِکَ، فَلَکَ الحَمْدُ رَبَّنا، وَ لَکَ الشُّکْرُ وَالمِنَّهُ عَلى ما قَدَّرْتَ وَ وَفَّقْتَ.

اللّهمَّ اجْعَلْنى مِمَّنْ یُحِلُّ حَلالَکَ، وَ یُحَرِّمُ حَرامَکِ، وَ یَجْتَنِبُ مَعاصیکَ، وَ یُؤمِنُ بِمُحْکَمِهِ وَ مُتَشابِهِهِ وَ ناسِخِهِ وَ مَنْسُوخِهِ، وَاجْعَلْهُ لى شِفاءً وَ رَحْمَهً، وَ حِرْزاً وَ ذُخْراً.

اللّهمَّ اجْعَلْهُ لى اُنْساً فى قَبرى، وَ اُنْساً فى حَشْرى، وَ اُنساً فى نَشْرى، وَاجْعَلْهُ لى بَرَکَهً بِکُلِّ آیَهٍ قَرَأْتُها، وَارْفَعْ لى بِکُلِّ حَرْفٍ دَرَجَهً فى أعْلى عِلِّیّینَ، آمینَ یا ربّ العالمینَ.

اللّهمَّ صَلِّ عَلى محمّدٍ نَبِیِّکَ وَ صَفیِّکَ وَ نَجیِّکَ وَ دَلِیلِکَ، وَالدَّاعى الى سَبیلِکَ، وَ عَلى أَمیرِالمؤمنینَ وَلِیِّکَ وَ خَلیفَتِکَ مِنْ بَعْدِ رَسُولِکَ، وَ عَلى أَوصِیائِهِمَا المُسْتَحْفِظینَ دینَکَ المُسْتَوْدِعینَ حَقَّکَ، وَ عَلَیهِمْ أجْمعینَ السّلامُ وَ رحمهُ اللّه و برکاته.”۷

 

پى‏نوشت‏ها:

  1. میرزا حسین النورى، مستدرک الوسائل،ج ۱۲،ص ۱۷۴٫
  2. اصول کافى، ج ۴،ص ۴۰۰،انتشارات علمیه اسلامیه.
  3. بحارالانوار، ج ۹۲،ص ۲۰۷٫
  4. بحارالانوار، ج ۸۲،ص ۴۴٫
  5. الحیاه، ج ۲،ص ۱۵۸٫
  6. بحارالانوار، ج ۹۲، ص ۲۰۷٫
  7. همان، ص ۲۰۸٫

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *