حمید دویمی
مقدّمه
برای بسیاری از مسلمانان اروپا و بویژه آلمان، نام «مرکز اسلامی هامبورگ»، نامی آشناست و شاید برخی از آنان نیز بارها از راه‌های دور و نزدیک، به بازدید از این مرکز و مسجد، موفّق شده‌اند، با آن تماس برقرار کرده‌اند، در برنامه‌های گوناگون آن شرکت جسته‌اند و یا پرسش‌های اسلامی خود را با آن مطرح کرده و پاسخ دریافت نموده‌اند.
فراتر از آن، موقعیت جالب مسجد در کنار دریاچه‌ی زیبای آلستر و ساختمان چشم‌نواز آن، به عنوان تجلّی معماری و هنر شرقی، موجب شده است تا تازه واردان به شهر هامبورگ و تورهای توریستی کشورهای مختلف، از مسجد و مرکز اسلامی هامبورگ، به عنوان یکی از آثار دیدنی این شهر، بازدید نمایند. سال‌هاست که این مسجد، به عنوان یکی از نقاط دیدنی شهر هامبورگ، در بروشورهایی که از جانب مؤسّسات جهانگردی آلمانی منتشر می‌شود، معرّفی شده است.
تاریخچه‌ی بنیان‌گذاری و مراحل بنای مرکز
در سال ۱۳۳۲ شمسی، برابر با ۱۹۵۳ میلادی، در جلسه‌ای که با حضور جمعی از ایرانیان مقیم هامبورگ در هتل آتلانتیک این شهر برگزار گردید، گفت‌وگویی درباره‌ی لزوم تشکیل مرکزی اسلامی و بنای مسجدی برای ایرانیان مقیم این شهر انجام گرفت. این پیشنهاد، با استقبال حاضران، روبه‌رو شد و قرار شد که دایره‌ی فعالیت این مرکز و مسجد، تنها به ایرانیان محدود نگردد و برای همه‌ی مسلمانان شهر هامبورگ، تأسیس شود.
این جمع، در سال ۱۳۳۲ش. (۱۹۵۳ م) نامه‌ای به مرجع تقلید وقت آیت‌الله بروجردی، ارسال کردند و در آن، پیشنهاد تأسیس مسجدی برای انجام عبادات و برگزاری جلسات دینی برای مسلمانان را با ایشان مطرح کردند. مرحوم آیت‌الله بروجردی، طی نامه‌ای، موافقت‌شان را با این پیشنهاد، اعلام نمودند و مبلغ ده هزار تومان نیز به عنوان نخستین رقم مالی برای شروع این کار، حواله کردند.
در نهم مهرماه ۱۳۳۶ش (اول اکتبر ۱۹۵۷ م) زمین کنونی، به مساحت ۳۷۴۴ مترمربع به مبلغ ۲۵۰ هزار مارک برای مسجد خریداری شد و به ثبت رسید. این مبلغ را یکی از تجّار خیّر ایرانی، به نام مرحوم قاسم همدانیان، از طریق مرحوم آیت‌الله بروجردی، اهدا کرد.
در دوازدهم آذر ماه ۱۳۳۶ ش (سوم دسامبر ۱۹۵۷ م) از جانب هیئت ساختمانی مرکز، ترتیب مسابقه‌ای داده شد که در آن سه شرکت، پیشنهادهای خود را برای ساخت مسجد ارائه نمودند. این طرح‌های پیشنهادی، جهت انتخاب نهایی برای آیت‌الله بروجردی، به قم ارسال شد و ایشان این کار را به یکی از معماران معروف ایرانی (آقای لرزاده) ارجاع دادند و ایشان هم از میان نقشه‌های طراحی شده، یکی را برگزید و نواقص آن را طی نامه‌ی جداگانه‌ای یادآور شد.
نخستین کلنگ ساختمان مسجد در نیمه‌ی شعبان ۱۳۷۰ ق. برابر با (۲۴ بهمن ۱۳۳۶ ش و ۱۳ فوریه ۱۹۶۰ م) مصادف با سال‌روز میلاد حضرت مهدی(عج)، با حضور جمعی از مسلمانان و نمایندگان شهر هامبورگ زده شد و پس از مدّت کوتاهی، کارهای ساختمانی شروع گردید.
با فوت مرحوم آیت‌الله بروجردی، وقفه‌ی مجدّدی در کار ساختمانی مسجد روی داد و هیئت ساختمانی نیز به دلیل نبودن بودجه‌ی کافی، به ناچار به بانک‌های آلمانی، بدهکار شد؛ امّا در اواسط سال ۱۴۴۲ ش (۱۹۶۴ م) با همراهی اتاق بازرگانی تهران در ایران، مبلغی به حساب مسجد هامبورگ واریز شد و بدین ترتیب، تقریباً بدهکاری مسجد به بانک و شرکت‌های مربوطه، تسویه گردید.
در سال ۱۳۴۳ ش (۱۹۶۵ م) شهید‌مظلوم آیت‌الله دکتر بهشتی، با تأیید مراجع وقت، به عنوان امام مسجد، برگزیده شد. یکی از ابتکارهای مهم آیت‌الله بهشتی، این بود که در کنار مسجد مؤسّسه اسلامی‌ـ فرهنگی دیگری با هدف تحت پوشش قراردادن همه‌ی مسلمانان از ملّیت‌ها و مذاهب مختلف را بنیان گذارد و بدین‌سان، در نوزدهم بهمن ماه ۱۳۴۴ (هشتم فوریه‌ی ۱۹۶۶ م)، «مرکز اسلامی هامبورگ» به ابتکار آیت‌الله بهشتی، به ثبت رسید و فعّالیّت فرهنگی خود را در سطح آلمان و دیگر کشورهای اروپایی، آغاز نمود که این فعّالیّت‌ها تا به امروز نیز همچنان ادامه دارند.
یکی از امکانات خوب این مرکز، سایت آن است که امکانات گوناگونی را در دسترس علاقه‌مندان به معارف اسلامی در سراسر جهان (با پنج زبان فارسی، عربی، انگلیسی، ترکی و آلمانی) قرار می‌دهد. از مهم‌ترین قسمت‌های بخش فارسیِ این سایت‌ـ که با نشانی:
http://fa.izhamburg.com/index.php
در دسترس است‌ـ می‌توان به عناوین زیر اشاره کرد:
کتاب‌خانه
یکی از مهم‌ترین بخش‌های مرکز اسلامی هامبورگ، مربوط به کتاب‌خانه‌ی این مرکز است که سایت خودِ مرکز، از آن به عنوان «کتاب‌خانه‌ای بی‌نظیر در قلب اروپا» یاد کرده است. این کتاب‌خانه در طبقه‌ی بالایی ساختمان مرکز اسلامی هامبورگ واقع شده است. از محلّ کتاب‌خانه، علاوه بر مطالعه، برای جلسات علمی کوچک‌تر نیز استفاده می‌گردد. سالن زیبای کتاب‌خانه همچنین در اوقات تعطیلی برای کلاس‌های آموزش نقاشی نوجوانان و نیز نمایش فیلم و برخی مراسم جشن نیز مورد استفاده واقع می‌شود.
کتاب‌های این کتاب‌خانه، بیش‌تر در زمینه‌ی اسلام بوده و شامل کتاب‌های مرجع و کتب مربوط به علوم اسلامی، اعم از: فقه، اصول فقه، قرآن، احادیث، سرگذشت‌نامه‌ی ائمّه‌ی اطهار، عرفان، زبان‌ها و ادبیات عربی، تاریخ ایران و… است. در حال حاضر، این مجموعه، در بردارنده‌ی ۶۸۱۰ عنوان و ۱۰۲۸۸ جلد کتاب است. کتاب‌خانه‌ی مرکز اسلامی هامبورگ، در روزهای دوشنبه تا جمعه، از ساعت ده صبح تا سه بعدازظهر، آماده‌ی ارائه‌ی خدمات به مراجعین است. ضمناً بخش دیگری از کتاب‌های مرکز اسلامی هامبورگ در قسمت کتاب‌خانه‌ی لاتین‌ـ که در سالن آکادمی اسلامی مرکز جای گرفته است‌ـ وجود دارد و شامل حدود سه هزار عنوان کتاب است. علاقه‌مندان می‌توانند این کتاب‌ها را پس از دریافت، در محل قرائت‌خانه مطالعه نمایند و با پذیرش شرایط عضویت در کتاب‌خانه و ثبت‌نام می‌توانند کتاب مورد نظرشان را برای دو هفته، به امانت بگیرند. لازم به ذکر است علاوه بر وجود نسخه‌های نفیس در کتاب‌خانه‌ی مرکز اسلامی هامبورگ، برخی از این کتب، منقوش به یادداشت‌های اهدایی نویسندگان است. از جمله این افراد می‌توان به مرحوم آیت‌الله سیّدمحسن حکیم و مرحوم آیت‌الله طالقانی اشاره کرد که کتاب‌های خود را با دست‌خط خویش، به مرکز اسلامی هامبورگ تقدیم داشتهاند. ضمناً کتاب‌خانه‌ی شخصی مرحوم پروفسور فلاطوری نیز که طبق وصیّت ایشان، به مرکز اسلامی هامبورگ اهدا شده است، بر غنای کتب اسلامی (اعم از زبان فارسی، عربی و آلمانی) افزوده است.
مرکز اسلامی هامبورگ همچنین در صدد راه‌اندازی کتاب‌خانه‌ای ویژه‌ی کودکان و نوجوانان برآمده و از تاریخ ۱/۷/۲۰۰۸ م (تیرماه ۱۳۷۸ ش) افتخار این را دارد که با تأسیس بخش کتاب‌خانه‌ی کودک و نوجوان در کنار کتاب‌خانه‌ی بزرگ این مرکز، در محیطی کاملاً شاد و آرام، با ارائه کتاب‌ها و سی‌دی‌های صوتی‌ـ تصویری، به زبان‌های فارسی، آلمانی، عربی، و… در خدمت کودکان علاقه‌مند به کتاب باشد. ساعات کار کتاب‌خانه‌ی کودک، دوشنبه تا پنج‌شنبه، از ساعت ده صبح تا سه بعدازظهر است.
در این بخش از سایت، امکان خرید اینترنتی کتاب، سی‌دی و دیگر محصولات اسلامی برای علاقه‌مندان در اروپا و دیگر نقاط جهان، فراهم آمده است.
مجله‌ی «والفجر»
این بخش، به معرفی آخرین شماره‌های مجله‌ی «والفجر» اختصاص دارد که حدود سی سال است توسط مرکز اسلامی هامبورگ، انتشار می‌یابد و شامل موضوعات مختلف از جمله: مقالات ادبی درباره‌ی مباحث گفت‌وگوی بین ادیان،، مباحث اعتقادی، فلسفی، عرفانی و دیگر ابعاد جهان‌بینی اسلامی، ترجمه‌ی بخش‌هایی از تفسیر «المیزان»، کتب تازه انتشار یافته‌ی مرکز اسلامی هامبورگ، اخبار مسلمانان در اروپا و گزارشی از فعالیت‌های مرکز اسلامی هامبورگ است.
خدمات
بخش خدمات‌ـ که در واقع، مربوط به واحد «امور اجتماعی مرکز اسلامی هامبورگ» است‌ـ، به ارائه خدمات مشاوره‌ای در خصوص ازدواج اسلامی، تشرّف به اسلام و طلاق اسلامی و همچنین مشاوره خانواده می‌پردازد. برای مثال، در بخش «تشرّف به اسلام» می‌خوانیم: «برای تشرّف به اسلام، درخواست فرم‌های مخصوص الزامی است. این فرم، همراه با یک جزوه (به زبان آلمانی و یا انگلیسی)ـ که کلیاتی از اصول عقاید یک مسلمان در آن بحث شده است‌ـ، ارسال می‌گردد. در فرم، از متقاضیان تشرّف به اسلام خواسته شده است تا حداقل در دو صفحه، خلاصه‌ای از برداشت و نظرشان را درباره‌ی اسلام و نیز جزوه‌ی ارسالی نوشته و همراه با تکمیل فرم مخصوص و دو قطعه عکس، به نشانی مرکز اسلامی هامبورگ، برگشت دهند. این مدارک، پس از وصول، مورد بررسی قرار گرفته و بدین شکل، کارت تشرّف به اسلام برای تازه واردان به اسلام، صادر می‌شود. در مواردی که متقاضیان، اطلاعات بیش‌تری را درباره‌ی اسلام خواهان باشند، زمینه‌ی ارتباط مستمر آنان با مرکز فراهم می‌شود و برحسب نیاز و علاقه‌ی آنان، کتاب و جزوه درباره‌ی موضوعات مختلف دینی و اسلامی، ارسال می‌گردد.
گروه جوانان
این بخش، انعکاس‌دهنده‌ی فعّالیّت‌های مربوط به «گروه جوانان مرکز اسلامی هامبورگ» است. مسابقه‌ی نامه‌ای به خدا، گزارش یکی از فعّالیّت‌های این مرکز است که در این بخش، به آن اشاره شده است. در این مسابقه‌ـ که در سال گذشته و به دو زبان فارسی و آلمانی برگزار گردیده است و با استقبال چشم‌گیر جوانان نیز روبه‌رو شده است‌ـ، از شرکت‌کنندگان خواسته شده است که در نوشته‌های خود خطاب به خداوند، در قالب نثر و ادبیات زیبا، به بیان احساسات صمیمانه‌ی خود بپردازند‌ـ که گزیده‌ای از این نامه‌ها در این بخش گذاشته شده است‌ـ همایش دو روزه‌ی جوانان مسلمان در مرکز اسلامی هامبورگ، سمینار روح و معنویت در اسلام و همچنین گزارش مربوط به همایش دو روزه‌ی جوانان در مرکز اسلامی با موضوع حجاب و… نیز از دیگر گزارش‌هایی هستند که در این بخش، قابل دسترسی‌اند.
از دیگر قسمت‌های این سایت می‌توان به این موارد، اشاره کرد: گروه بانوان (انعکاس گزارش‌های مربوط به فعّالیّت‌های بانوان عضو این مرکز)؛ پرسش و پاسخ (امکان طرح انواع پرسش‌های عقیدتی، شرعی و…)؛ اخبار (خبرهای مربوط به جلسات، همایش‌ها مراسمات مذهبی و دیگر فعالیت‌های مختلف مرکز)؛ برنامه‌های مرکز (اطلاع‌رسانی در مورد زمان‌بندی برگزاری برنامه‌های آینده‌ی مرکز)؛ نماز جمعه (مباحث مربوط به خطبه‌های نماز جمعه‌ی مرکز)؛ گفتار تازه (ارائه مطالب متناسب با مناسبت‌های مذهبی، در خصوص زندگی و سیره‌ی ائمّه)؛ درباره‌ی مرکز اسلامی هامبورگ (معرفی تاریخچه و فعّالیّت‌های مرکز از زمان تأسیس تاکنون)؛ آلبوم تصاویر (عکس‌های مربوط به تاریخچه‌ی این مرکز و شخصیت‌هایی که در ساخت و مدیریت آن نقش داشتهاند و همچنین عکس‌های مربوط به مراسم‌های مذهبی و همایش‌های برگزار شده در این مرکز) و… .