در ماه آوریل سال ۲۰۱۶ میلادی، به دنبال سفر پنج روزه پادشاه عربستانسعودی؛ سلمانبنعبدالعزیز به مصر، موافقتنامههای متنوعی در زمینههای سیاسی، اقتصادی و فرهنگی امضا شد که از جملهی آنها میتوان به ۳۶ موافقتنامه و یادداشت تفاهم به ارزش بیش از ۲۲ میلیارد دلار و همچنین ایجاد پلی میان مصر و عربستان به ارزش ۱۶ میلیارد دلار اشاره کرد.۱ یکی از بحثبرانگیزترین موافقتنامههای امضا شده میان عربستان و مصر در این سفر، موافقتنامه ترسیم مرزهای دریایی میان دو کشور در دریای سرخ بود که به موجب آن دو جزیره استراتژیک «تیران» و «صنافیر» در محدوده آبهای سرزمینی عربستانسعودی واقع میشوند و در نتیجه مالکیت آنها به عربستانسعودی منتقل خواهد شد.۲ این موافقتنامه از جانب بسیاری از مردم و سیاستمداران مصری فروش خاک مصر به عربستانسعودی در ازای مشتی دلار تلقی شد، بنابراین با مخالفتهای بسیاری روبهرو گشت. با وجود مخالفتهای گسترده مردمی و احکام قضایی صادره بر ضد انتقال مالکیت این دو جزیره، به نظر میرسد که دولت مصر بر آن است که این دو جزیره را به عربستان تحویل دهد. اهمیت استراتژیک این دو جزیره به دلیل قرار گرفتن آنها در دهانه «خلیجعقبه» و اشراف به «تنگه تیران» است که راه رسیدن به بنادر «عقبهاردنی» و «ایلات» در فلسطین اشغالی به حساب میآید و باعث افزایش اهمیت این موافقتنامه میشود.
اهمیت جزایر «تیران» و «صنافیر»
جزایر «تیران» و «صنافیر» در جنوب خلیج عقبه و در مجاورت تنگه تیران واقع شدهاند. خلیج عقبه میان مصر، عربستانسعودی، اردن و رژیم صهیونیستی قرار دارد. این خلیج، تنها نقطه اتصال کشور اردن به آبهای آزاد و تنها راه دسترسی رژیمصهیونیستی به دریای سرخ محسوب میگردد که میتواند با استفاده از آن، بدون عبور از کانال سوئز به قارههای آفریقا و آسیا دسترسی داشته باشد و حق استفاده از این تنگه همواره یکی از دلایل اصلی نزاع میان مصر و رژیم صهیونیستی بوده است. تنگه تیران تنها راه اتصال خلیج عقبه به دریای سرخ محسوب میگردد. این تنگه استراتژیک در مجموعهای از صخرههای مرجانی است و به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم شده است: قسمت شرقی که ما بین جزیره تیران و ساحل عربستانسعودی قرار دارد و عمق آن در حدود ۱۶ متر بوده و برای کشتیرانی مناسب نیست و قسمت غربی، حدفاصل جزیره تیران و ساحل مصر که به وسیله صخرههای مرجانی به دو بخش تقسیم میشود. بخش نزدیک به جزیره تیران که عمقی در حدود ۸۷ متر دارد و «گرافیتون» نامیده میشود و کشتیرانی در آن مشکل است و بخش نزدیک به ساحل مصر که «اینترپرایز» نامیده میشود و ۲۹۰ متر عمق دارد. بیشترین عرض بخش «اینترپرایز»، ۱۱۹۰ متر است که فقط ۵۰۰ متر آن برای کشتیرانی مناسب است.۳ حاکمیت بر جزایر «تیران» و «صنافیر» به مصر این امکان را داد که در دوران جنگ، از طریق این جزایر بر کشتیرانی بر خلیج عقبه نظارت داشته باشد.
رژیم صهیونیستی و دو جزیره «تیران» و «صنافیر»
قضیه آزادی کشتیرانی در خلیج عقبه و تنگه ایلات در ابتدای تأسیس رژیم صهیونیستی مطرح گردید. پس از اعلام آتشبس در پی جنگ اول اعراب و رژیم صهیونیستی، نیروهای صهیونیست با حمله به روستای «امالرشراش» این منطقه را تسخیر کرده و با ایجاد یک نوار ساحلی شش کیلومتری بر روی دریای سرخ، بندر ایلات را در این ناحیه تأسیس نمودند. در همین راستا نیروهای مصری در سال ۱۹۵۰ برای ایجاد محدودیت بر کشتیرانی رژیم صهیونیستی در این منطقه، حاکمیت خود را بر دو جزیره «تیران» و «صنافیر» با هماهنگی عربستانسعودی اعمال کردند.۴ این امر از آنجایی صورت گرفت که عربستانسعودی تمایل نداشت با داشتن مرز مشترک با رژیم صهیونیستی، در منازعات نظامی میان کشوهای عربی و این رژیم مشارکت داشته باشد. رژیم صهیونیستی که بندر ایلات را برای دور زدن کانال سوئز و تجارت مستقیم با قاره آسیا و آفریقا حیاتی میدانست، خواستار به رسمیت شناخته شدن تنگه تیران به عنوان آبراهی بینالمللی و در نتیجه کسب حق عبور و مرور امن در منطقه بود و به همین دلیل رژیم صهیونیستی این دو جزیره را دو بار در سال ۱۹۵۶ در پی جنگ کانال سوئز و در سال ۱۹۶۷ در پی جنگ شش روزه به تصرف خود درآورد. این امر سبب شد که سازمان ملل متحد دستیابی به راهحلی برای تأمین آزادی کشتیرانی در خلیج عقبه و تنگه تیران را یکی از ضمانتهای اصلی صلح در منطقه قلمداد کند.۵ مصر پس از امضای معاهده صلح «کمپدیوید»، خلیج عقبه و تنگه تیران را به عنوان آبراههایی بینالمللی به رسمیت شناخت. دو جزیره «تیران» و «صنافیر» به مصر بازگردانده شدند و در منطقه C قرار گرفتند که بر اساس آن، ارتش مصر حق حضور در این منطقه را ندارد.
موضع رژیم صهیونیستی در قبال انتقال حاکمیت جزایر به عربستانسعودی
بدون شک رژیم صهیونیستی پس از به دست آوردن حق عبور و مرور آزادانه در خلیج عقبه در پی معاهده صلح «کمپدیوید»، از هرگونه تلاشی برای حفظ وضع موجود دریغ نخواهد کرد و موضع این رژیم در قبال امضای موافقتنامه ترسیم مرز میان مصر و عربستانسعودی نشاندهنده این است که این رژیم با وجود احتیاط در ابراز موضع، این معاهده را مخالف امنیت ملی خود ارزیابی نمیکند. بر همین اساس چند مسأله ضروری در موضع رژیم صهیونیستی پس از امضای موافقتنامه مشاهده میگردد:
۱٫ گزارش رسانههای صهیونیست، مبنی بر اطلاع رژیم صهیونیستی از مفاد این موافقتنامه، دو هفته پیش از سفر ملک سلمان به قاهره.
۲٫ اعلام این مسئله که عربستانسعودی در ضمانتنامهای مکتوب به رژیم صهیونیستی تعهد کرده است که به تعهدات مصر در قرارداد «کمپدیوید» پایبند بماند و بر این اساس حضور نیروهای چند ملیتی در منطقه ادامه مییابد و عربستان از این دو جزیره برای اهداف نظامی استفاده نخواهد کرد. با وجود تکذیب همکاری میان عربستانسعودی و رژیم صهیونیستی، عادل الجبیر؛ وزیر امورخارجه عربستان اعلام کرد که کشور متبوعش، تمامی تعهدات جانب مصری در زمینه جزایر را محترم خواهد شمرد.(۶)
سه: نگرانیهای رژیم صهیونیستی از تغییر موضع عربستانسعودی نسبت به این رژیم که منجر به درخواست برای وارد کردن عربستانسعودی به معاهده «کمپدیوید» و یا ارتباط مستقیم با عربستانسعودی شده است. همچنین رژیم صهیونیستی، از اثرات احتمالی ایجاد پل میان مصر و عربستانسعودی بر بندر ایلات بیم دارد و تلاش دارد به گونهای در منافع احتمالی این پل سهیم شود.۷
گسترش روابط رژیمصهیونیستی و عربستانسعودی
با دنبال کردن سیر حوادث و مواضع طرفهای ذینفع در زمینه انتقال جزایر، به نظر میرسد که این موافقتنامه با اطلاع و موافقت رژیم صهیونیستی و ایالات متحده صورت گرفته است و عربستانسعودی ضمانتهای لازم برای تأمین امنیت رژیم صهیونیستی و امنیت آبهای دریایی این رژیم را تضمین کرده است. همچنین انتقال مالکیت این جزایر به رژیم صهیونیستی، باعث خواهد شد که تنگه تیران تبدیل به تنگهای بینالمللی گردد و هرگونه تجدیدنظر در معاهده «کمپدیوید» و یا لغو احتمالی آن از جانب مصر در آینده به وضع قانونی این تنگه خللی وارد نکند. انتقال حاکمیت این دو جزیره به عربستانسعودی نشاندهنده این است که رژیم صهیونیستی به عربستانسعودی به عنوان یک دشمن نگاه نمیکند و امیدوار است که به بهانه لزوم هماهنگی امنیتی در زمینه این جزایر، روابط خود را با عربستانسعودی توسعه دهد و آن را زمینهساز گسترش روابط در زمینههایی مانند مقابله با جمهوری اسلامی و گروههای مقاومت قرار دهد.
پینوشت
۱. حصیله زیاره العاهل السعودی «التاریخیه» لمصر.. بالأرقام، سکای نیوز العربیه، ۱۰ أبریل ۲۰۱۶: https://goo.gl/b4ssuy
۲. نص الاتفاقیه حول تبعیه تیران وصنافیر للسعودیه، العربیه نت، ۱۳ مایو ۲۰۱۶: http://ara.tv/26h29
۳. کرم ناصر اسماعیل أحمد، شبه جزیره سیناء: دراسه فی الجغرافیا السیاسیه، رساله ماجستیر، قسم الجغرافیا، کلیه الآداب، الجامعه الإسلامیه فی غزه، إشراف الدکتور کامل سالم ابوضاهر، ۲۰۱۳، غزه، فلسطین، صفحه ۲۲٫
۴. د. هبه جمالالدین، الرؤیه الإسرائیلیه لنقل سیاده جزیرتی تیران وصنافیر، المرکز العربی للبحوث و دراسه السیاسات، ۴ أغسطس ۲۰۱۶: http://www.acrseg.org/40325
۵٫ United Nations Security Council Resolution 242, UN Official Website: http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/RES/242(1967)
۶. مصیر السفن الإسرائیلیه بعد انتقال تیران وصنافیر إلى السیاده السعودیه، هافینغتون بوست عربی، ۱۴ أبریل ۲۰۱۶:
http://www.huffpostarabi.com/2016/04/14/story_n_9693104.html
۷. د. هبه جمالالدین، الرؤیه الإسرائیلیه لنقل سیاده جزیرتی تیران وصنافیر، المرکز العربی للبحوث و دراسه السیاسات، ۴ أغسطس ۲۰۱۶: http://www.acrseg.org/40325
منابع
United Nations Security Council Resolution 242, UN Official Website:
http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/RES/242(1967(
ـ حصیله زیاره العاهل السعودی «التاریخیه» لمصر.. بالأرقام، سکای نیوز العربیه، ۱۰ أبریل ۲۰۱۶: https://goo.gl/b4ssuy
ـ د. هبه جمالالدین، الرؤیه الإسرائیلیه لنقل سیاده جزیرتی تیران وصنافیر، المرکز العربی للبحوث و دراسه السیاسات، ۴ أغسطس ۲۰۱۶: http://www.acrseg.org/40325
ـ کرم ناصر اسماعیل أحمد، شبه جزیره سیناء: دراسه فی الجغرافیا السیاسیه، رساله ماجستیر، قسم الجغرافیا، کلیه الآداب، الجامعه الإسلامیه فی غزه، إشراف الدکتور کامل سالم ابوضاهر، ۲۰۱۳، غزه، فلسطین.
ـ نص الاتفاقیه حول تبعیه تیران وصنافیر للسعودیه، العربیه نت، ۱۳ مایو ۲۰۱۶: http://ara.tv/26h29
ـ مصیر السفن الإسرائیلیه بعد انتقال تیران وصنافیر إلى السیاده السعودیه، هافینغتون بوست عربی، ۱۴ أبریل ۲۰۱۶:
http://www.huffpostarabi.com/2016/04/14/story_n_9693104.html