منشور مدیریت علوی
«ولا تدخلن فی مشورتک بخیلا یعدل بک عن الفضل و یعدک الفقر، و لا جبانا یضعفک عن الامور، و لا حریصا یزین لک الشره بالجور فان البخل و الجبن و الحرص غرائز شتی یجمعها سوء الظن بالله» (نامه ۵۳، نهج‌البلاغه) :«در مشورت‌های خود به بخیل مجال نده که تو را از بذل و بخشش باز دارد و از فقر بترساند و نه ترسو را که در کارها تو را به ضعف و سستی بکشاند و نه حریص را که حرص و ولع به ستمکاری را در نظرت جلوه دهد، چه، بخل، ترس و حرص خصلت‌هایی هستند که از سوءظن به خداوند نشأت می‌گیرند.» موضوع سخن اصول سیاست و مدیریت از منظر نهج‌البلاغه این میراث گرانسنگ اسلامی است با محوریت نامه مالک اشتر، کهن‌ترین سند سیاسی مدیریتی‌ای است که در مجامع جهانی حقوق بشر از آن نگهداری می‌شود.
مشورت در حکومت
رایزنی و مشورت از اصول متقن و سازنده اسلامی است که کتاب و سنت و سیره پیشوایان اسلام بر آن مهر تأیید زده و بدان توصیه می‌کند. قرآن کریم پیامبر اکرم حضرت محمد(ص) را به مشورت توصیه می‌کند: «وَشاوِرهُم فِی الأَمرِ ۖ فَإِذا عَزَمتَ فَتَوَکَّل عَلَى اللَّه ؛ با مؤمنان مشورت نما و چون تصمیم گرفتی به خدا توکل کن.» (آل عمران، ۱۵۹) هرچند پیامبر گرامی که عقل کل و هادی سبل است به رأی و نظر دیگران نیاز ندارد، اما به مشورت توصیه شده است. گویا قرآن کریم بر آن است که اصل مشورت را در نظام اسلامی تحکیم کند که دیگران بیاموزند و از خودمحوری در تصمیم‌گیری‌ها بپرهیزند، به عقل و خرد دیگران احترام بگذارند و نظام شورایی را در برابر نظام استبدادی در آنچه که به سرنوشت مردم مربوط است، رسمیت دهند.
بدیهی است که مشورت پیامبر(ص) و پیشوایان دین با صاحب‌نظران در احکام مسلم و محکمات دینی و شرعی نیست، بلکه در امور عرضی و اجتماعی و مسائل جاری جامعه اسلامی است. در عین‌حال تصمیم نهایی در امور با ولی امر است. در هر حال اصل مشورت و نظام شورایی اصلی است پذیرفته شده و نظام اسلامی به خرد جمعی و رأی عمومی و انتخاب مردم احترام می‌گذارد و همان‌گونه که در روایات توصیه شده، استبداد به رأی جایگاهی ندارد و سرانجام استبداد هلاکت و تباهی است.
در سخنان گرانسنگ امیرمؤمنان علی(ع) است: « مَنِ اسْتَبَدَّ بِرَأْیِهِ هَلَکَ وَ مَنْ شَاوَرَ الرِّجَالَ شَارَکَهَا فِی عُقُولِهَا (نهج‌البلاغه، حکمت ۱۶۱): کسی که به نظر و رأی خود مستبد باشد هلاک گردد و آن کس که با مردان مشورت کند در عقل و خرد آنان مشارکت جسته و از خرد جمعی بهره گرفته است.»
ویژگی‌های مشاوران
مسئله مهم در باب مشورت گزینش مشاوران و ویژگی‌های آنهاست. مشاور باید عاقل، خردورز، ناصح، مؤمن، دلسوز و وارسته و از تنگ‌نظری، جناح بازی، منفعت‌اندیشی و گرایش گروهی و رذائل اخلاقی مصون باشد. امیرمؤمنان علی(ع) از برخی از صفات ناپسند مشاوران یعنی بخل، حرص و ترس نام برده‌اند.
این صفات نکوهیده به بیان امام غرائزی هستند که سوءظن و بدگمانی به خداوند نشأت می‌گیرند کسی که در بذل مال به نیازمندان بخل می‌ورزد، کسی که در جمع مال حریص است و آنکه بزدل و ترسوست، به پاداش الهی به دیده تردید می‌نگرد، به یاری خداوند اعتماد ندارد، در برابر دشمن منفعل است و خود را حقیر و کرامت ملت و عدم اعتماد و خودباوری را نهادینه می‌کند. ترس در نظام حکومتی موجب شکست و حقارت است و دشمن را جری می‌کند. حاکم اسلامی باید شجاع باشد، با مسائل مختلف به‌ویژه در برابر زیاده‌خواهی دشمن با قاطعیت روبه‌رو شود و از دشمن و تهدیدهای او نهراسد. مشاوران ترسو و بزدل روحیه، شهامت و شجاعت را در حاکم تضعیف می‌کنند.
کابوس شیطانی ترس
مسئله امروز جهان اسلام ضرورت بیداری و آگاهی و شجاعت در برابر قطب استکباری است. گرچه سیاست استفاده از ارعاب و زورمداری تنها مسئله امروز دولت‌ها نیست، بلکه تهدید و تحقیر ملت‌ها از دیرباز سیاست زورمداران بوده و تاریخ هزاران ساله دارد.
قرآن کریم در آیات بسیاری خوف و مشقات آن را به کار می‌برد و تأکید می‌کند که مؤمنان صادق جز خدا از هیچ قدرتی بیم و هراس ندارند و ترس از خدا نیز ترس از گناه است، وگرنه خدای رحمان و رحیم با بندگان سر ستیز ندارد. آنان که از غیر خدا نمی‌ترسند همان مؤمنان صادق‌اند.
پیامبران خدا آمدند که در برابر زورمداران به مردم جرئت و جسارت بدهند و سلطه جباران را نقش بر آب کنند. خطاب الهی به موسای کلیم است که در برابر فرعون قویدل باشد، از تهدیدات او نهراسد و به نصرت الهی امیدوار باشد: «یَا مُوسَى لَا تَخَفْ إِنِّی لَا یَخَافُ لَدَیَّ الْمُرْسَلُون(سوره نحل آیه ۱۰): ای موسی! نترس زیرا پیامبران ما به خود ترس راه نمی‌دهند. ترس از بندگان راه و رسم پیامبران نیست.
رهروان راه انیبا نیز نباید از غیر خدا به خود ترس راه دهند به یاد داریم که حضرت امام خمینی(ره) که اسوه شجاعت پیامبرانه عصر ما در برابر دشمن بود گفت: «من هرگز نترسیدم و حتی شبی که مرا دستگیر کردند و می‌بردند به مأموران که هراسان بودند گفتم: چرا می‌ترسید؟! و آنان را دلداری می‌دادم.» (قریب به مضمون)
با این نگاه می‌توان در برابر دشمن ایستاد و هراس به خود راه نداد. ترس از دشمن و نقطه ضعف نشان دادن، دشمن را جری و جسور می‌کند و با زیاده‌خواهی فشار می‌آورد. جریان برجام و زیاده‌خواهی شیطان بزرگ و متحدانش نمونه آن است. دشمن مسئله هسته‌ای را پیش می‌کشد و ما را به عقب می‌راند. غنی‌سازی بیست درصد را تعطیل، آب سنگین اراک را بتون‌ریزی و هزاران سانتریفیوژ را از رده خارج می‌کنیم، ولی باز هم دشمن زیاده‌خواهی می‌کند، به سراغ مسائل منطقه و اقتدار ایران می‌رود و از توان دفاعی ما و موشک بالستیک حرف می‌زند. وزیر خارجه فرانسه در همان حال که عازم سفر به ایران است، حرف زیادی می‌زند، ولی باز هم از او استقبال می‌شود! این سیاست بیگانه است و این هم عملکرد مسئولین ما. در حالی که قرآن کریم به مسلمانان فرمان می‌دهد: « وَ أَعِدُّوا لَهُم مَا اسْتَطَعتُم مِن قُوَّهٍ وَ مِن رِباطِ الْخَیْلِ تُرهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّکُم (انفال، آیه ۶۰):هر قدر می‌توانید ساز و برگ نظامی دفاعی فراهم کنید و دشمنان خدا و دشمنان خود را به هراس افکنید.» این سیاست قرآنی است که ملت ما بر اساس آن قیام کردند و از بذل مال و جان و خون جوانان در تحکیم اقتدار جمهوری اسلامی سخاوتمندانه گذشتند. اکنون هم جوانان رشید، مؤمن و انقلابی ما در خارج از مرزها همچون کوه استوار در برابر استکبار جهانی و شیطان بزرگ و صهیونیسم و عوامل کثیف خودفروخته آنان چون آل سعود و اذناب‌شان ایستاده و منطقه را از لوث وجود نیروهای بیگانه داعش و تکفیری و آمریکایی پاک کرده‌اند. جوانان ایرانی و ملت بزرگ ما در برابر هرگونه تهدید و توطئه ایستاده‌اند و سرمایه آنها ایمان، گذشت و ایثارگری است. مردم انتظار دارند مسئولین نیز در طراز این ملت و رهبری نظام در میدان باشند و کمترین ضعف و تردیدی را به خود راه ندهند. درسی که امیرمؤمنان علی(ع) می‌آموزد.
نگاه منفعلانه و مرعوب به بیگانه و استکبار جهانی و عوامل و اذناب آنها و ناتوان‌پنداری خود و بزرگ برشمردن دشمن، با شکوه ایران اسلامی که امروزه به صخره بزرگی در برابر آمریکا و متحدانش تبدیل شده، سازگار نیست و برخی سیاسیون باید در شیوه خود تجدیدنظر و موضع خود را در برابر بیگانه اصلاح کنند، وگرنه به قول امام، دشمن همان سگی است که اگر از آن بگریزی تو را دنبال می‌کند و اگر در برابرش ایستادگی کنی، عقب‌نشینی می‌کند.
سوتیترها:
۱٫
مشاور باید عاقل، خردورز، ناصح، مؤمن، دلسوز و وارسته و از تنگ‌نظری، جناح بازی، منفعت‌اندیشی و گرایش گروهی و رذائل اخلاقی مصون باشد. امیرمؤمنان علی(ع) از برخی از صفات ناپسند مشاوران یعنی بخل، حرص و ترس نام برده‌اند.