دانستنيهایي قرآن
قرآن و مسأله توسّل به معصومين عليهم السلام
« يا ايّها الّذين آمنوا الله اتّقوا الله و
ابتغوا اليه الوسيله و جاهدوا في سبيله
لعلّكم تفلحون ».
( سوره مائده ـ آيه 35 )
ای كسانی كه ايمان آورده ايد، تقوا پيشه
نمائيد و وسيله ای برای تقرّب و نزديكی به خداوند انتخاب كنيد و در راه او جهاد
نمائيد، باشد كه رستگار شويد.
« و ابتغوا اليه الوسيله »: « الوسيله التوصّل
الی الشیء برغبة وهی اخصّ من الوصيلة لتضمّنها لمعنی الرغبة »[1]
ـ وسيله به معنی تمسّك به چيزی است با
ميل و رغبت ولی اخصّ از توصّل است،برای اين كه در آن معنی ميل و رغبت نهفته است،
و در تفسير علی‌بن ابراهيم چنين آمده است: « تقرّبوا اليه بالأمام » ـ به وسيله
امام معصوم به سوی خداوند تقرّب جوئيد.
توسّل به معصومين عليهم السلام:
توسّل به ائمه طاهرين عليهم السلام، يكی از
ارزشهای پذيرفته شده مذهبی است كه در آيه فوق به آن اشاره شده است. و آن چه در
آيه ياد شده جلب توجه می نمايد، اين است كه روی سخن و مخاطبين آيه افراد مؤمن اند
كه پس از دعوت آنان به تحصيل تقوا، آنان را به انتخاب وسيله ای برای تقرّّب و
توسّل به خداوند فرا می خواند، و اين خود دليل گويای اين واقعيّت است كه انسان در
هر سطح و پايه ای از ايمان و تقوا باشد، از غير طريق ائمه اطهار صلوات الله عليهم
اجمعين به مقام قرب الهی نائل نخواهد شد. و لذا در زيارت جامعه به پيشگاه امامان
عليهم السلام عرضه می‌داريم: « اشهد انّكم ابواب الله و مفاتيح رحمته و مقاليد
مغفرته »ـ گواهی می‌دهم كه شما امامان، ابواب الهی و كليد های رحمت او، و وسيله
دست يابی به مغفرت و آمرزش خداوند می‌باشيد.
و در آيه 64 سوره نساء نيز در اين زمينه می‌خوانيم:
« و لو انّهم اذ ظلموا انفسهم جاءوك فاستغفروا
الله و استغفر لهم الرّسول لوجدوا الله توّابا رحيما » ـ
چنانچه آنان هنگامی كه به خويش ستم روا داشتند (و به گناه آلوده گرديدند )
نزد تو ( ای پيامبر ) می‌آمدند و از خداوند طلب عفو و بخشش می‌نمودند و تو نيز
برايشان در خواست آمرزش می‌نمودی، خداوند را پذيرای توبه و رحيم می يافتند.
اين مسأله توسّل به پيامبر (ص) و نيز به اهل
بيت او در حدّی از اهميّت قرار دارد كه حتّی حضرت آدم (ع) با وجود مقام نبوّت، به
رسول خدا صلی الله عليه و اله توسّل جست، و اين خود وظيفه و طريق تقرّب الی الله
را برای ديگران به خوبی روشن می‌سازد. و لذا در ادعيه، توسّل به پيامبر « ص » و
اهل بيت گرامی او، تعليم داده شده و در دعای‌شريف و ارزشمند « توسّل »عرضه می
داريم:
«اللّهم انّی اسئلك و اتوجّه اليك بنبيّك نبيّ
الرّحمة محمّد صلی الله عليه و آله، يا اباالقاسم يا رسول الله يا امام رحمة يا
سيّدنا و مولینا انّا توجّهنا و استشفعنا و توسّلنا بك الی الله و قدمناك بين يدی
حاجاتنا » ـ خداوندا ! از تو مسئلت می‌نمايم و به تو روی می‌آورم با روی آوردن به
پيامبر رحمت، محمد صلی الله عليه و آله. ای ابوالقاسم ! ای رسول خدا ! ای امام
رحمت ! ای‌سيّد و مولای ما ! ما به تو توجّه نموده و روی می‌آوريم و تو را شفيع
می سازيم، و به سوی خدا توسّل به تو می‌جوئيم، و تو را در مقدمه حاجاتمان قرار می
دهيم.
و سپس در ادامه دعا، توسّل به بقيّه ائمه
عليهم السلام تعليم داده شده است. البته مسأله توسّل اختصاصی به شيعه ندارد و در
منابع اهل سنّت نيز مطرح و روی آن صحّه گذاشته شده است، و لذا پيشوايان آنان به
پيامبر اكرم صلی الله عليه و آله توسّل می‌جستند.
ولی بی شك چنين توسّلاتی به پيامبر و خاندان
عمت و طهارت عليهم السلام، هنگامی می‌تواند به نتيجه برسد كه انسان خويش را در خط
و صراط مستقيم آنان قرار داده و مطيع و فرمانبر دستورات انسان ساز آنها باشد،
چنانچه در مورد شفاعت كه به وسيله معصومين عليهم السلام در جهان ديگر می‌توان به
رضوان و رحمت الهی واصل شد. با همين شرط امكان پذير است. در اين رابطه ابو بصير از
حضرت موسی بن جعفر عليه السلام روايت می نمايد كه: « انه لمّا حضر ابی الوفاة قال
لی: يابنیّ انّه لا ينال شفاعتنا من استخفّ بالصّلاة »[2]
ـ چون پدرم در آستانه وفات قرار گرفت، به من فرمود:پسرم ! به درستی كه شفاعت
ما شامل حال كسی كه به نماز اهميت ندهد نخواهد رسيد. بنابر اين در واسطه قرار
دادن آن بزرگواران برای طلب حوائج، نخست بايد زمينه پذيرش آن را با اطاعت از
فرامين و دستورات مقدس آنان،در خويش فراهم ساخت.
نكته ديگری كه در آيه ياد شده قابل توجه است،
مقام والا و گرامی رسول خدا صلی الله عليه و آله و اهل بيت طاهرين او عليهم
السلام است، كه با توسّل به آنان می‌توان خويشتن را مشمول نظر لطف و رحمت الهی
قرار داد، و البته چنانچه دشمنان ما و به خصوص فرقه ضالّه وهابيّت به ما نسبت می‌دهند،
معنی توسل اين نيست كه انسان مستقيماً حاجات خويش را از آن معصومين بطلبد، تا در
نتيجه به نوعی شرك مبتلا گردد، بلكه چنانچه در آيه به آن به اين صورت تصريح گرديده
« و ابتغوا اليه الوسيله » و در دعای توسّل عرضه می‌داريم « و توسّلنا بك الی
الله » تنها آنان وسيله توجه و تقرّب به خداوند بوده و به واسطه آنها حاجات خويش
را از خدا می‌طلبيم.