«فعاليت‌ها و
چشم‌انداز معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي» در گفتگوي پاسدار اسلام
با حجت‌الاسلام حميد محمدي
چشم‌انداز معاونت قرآن و عترت
منطبق بر مطالبات رهبري است
اشاره:
معاونت قرآن و عترت با مدیریت حجت‌الاسلام حميد
محمدي در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، رضايت بسياري از دلسوزان نظام و جامعه
متدينين زا به همراه داشته است. وي در گفتگو با پاسدار اسلام در باره اهداف و
راهبرد این معاونت توضيح مي‌دهد و اظهار مي‌دارد كه شكل‌گيري اين معاونت بر اساس
كارشناسي دقیق انجام پذيرفته و ظرفيت آن را دارد كه در آینده، اصل و متن حركت
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي قرار بگيرد. همچنين فعاليت‌هاي اين مجموعه را مقطعي
نمي‌‌داند و معتقد است در بايد منتظر توسعه اين معاونت باشيم. تبيين نوع فعاليت‌هاي
راهبردی تعيين شده و شرح مراكز و موسسات ذيل اين معاونت در گفتگو با معاون وزير
فرهنگ و ارشاد اسلامي فراروی شماست.
فعاليت‌هاي قرآني خود را از چه زماني شروع كردید
و چگونه براي اين جايگاه انتخاب شديد؟
در سال 1348 دوم دبستان روخواني قرآن را ياد گرفتم و از سال
1353 رسماً معلم قرآن مكتب وليعصر خيابان قنات‌آباد تهران شدم. در دوره اول
راهنمايي عربي‌ام خيلي خوب بود و از همان زمان مربي عربي شدم. سوم دبيرستان بودم
که در دانشگاه‌هاي تهران به تدريس ادبيات عرب مشغول شدم و از آن به بعد فعاليت‌هاي
قرآني‌‌ام شكل جدي به خود گرفت.
معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي چند
ماهي است که شروع به كار كرده است. به عنوان اولين مسئول اين مجموعه بفرمائيد چه
ضرورت‌ها باعث شكل‌گيري اين معاونت شد؟
قيد اسلاميت در وزارت فرهنگ اسلامي و ارشاد اسلامي فقط يك
اسم بی مسمي نیست و قاعدتاً جهت‌گيری اصلي فرهنگ و ارشاد را نشان می‌دهد. در مقدمه
قانون اساسي نظام جمهوري اسلامي ايران که براساس حكومت حق و عدل الهي يا همان قرآن
شكل گرفته، قرآن در همه تلاش‌ها و انديشه‌ها و افكاري كه نظام ما دنبال مي‌كند، نقش
محوري و كليدي دارد.
بعد از پيروزي انقلاب اسلامي ايران تلاش شد وزارت فرهنگ و
ارشاد اسلامي در اين مسير حركت كند. معاونت‌هاي متعدد هنري، سينمايي، مطبوعاتي و
فرهنگي در آن شكل گرفتند و با برگزاري جشنواره‌ها و نمايشگاه‌هاي مختلف، اين هدف
دنبال شد. البته آنچه در بعضي از مراحل مشاهده شد، كمرنگ شدن این هدف بود و در
بعضي از مقاطع شايد به اين هدف نزديك شده باشیم، ولي لزوم حركت وزارت فرهنگ و
ارشاد اسلامي بر محوريت قرآن و عترت به گونه‌اي است كه ما هر چه به سمت جلو آمديم،
اين ضرورت بيش از گذشته احساس شد، به طوري در آغاز دولت نهم و در سال 1385،
هم آقاي صفارهرندي و هم رئيس دولت رسماً متقاضي تأسيس چنين معاونتي در وزارت فرهنگ
و ارشاد اسلامي شدند.
پس طرح اين ايده به دولت نهم و شخص آقاي هرندي
برمي‌گردد؟
قبل از آن هم مطرح بود، اما عملياتي و اجرايي نشده بود. در
سال 1388 و در آغاز دولت دهم پس از تصويب منشور توسعه فرهنگ قرآني كشور، به مصوبه‌اي
برخورديم که طبق آن همه دستگاه‌هاي فرهنگي باید ساختارهاي قرآني داشته باشند و
حداقل در سطح يك اداره كل به بالا فعاليت كنند، لذا در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي،
معاونت وزير در امور قرآني در كنار مركز هماهنگي توسعه و ترويج فعاليت قرآني كشور
كه در حد يك اداره كل تعريف مي‌شد، شكل گرفت. از لحاظ ساختاري هم در حد 22 نفر
پست براي آن تعريف و حدوداً با 50 نفر اداره شد. 180 موسسه زيرمجموعه هم داشت كه
به هر كدام از آنها مجوز داده شد.
با اين ساز و كار حركت ما شروع و بحث تشكيل معاونت قرآن و
عترت از همان موقع به صورت جدي مطرح شد. ما احساس مي‌كرديم بعد از تصویب منشور
توسعه فرهنگ قرآني و ارتقاء سطح مطالبات و ساختارهاي قرآني در دستگاه‌ها باید به
سمت تشكيل يك سازمان علوم قرآني كشور در حد معاونت وزير يا معاونت رياست جمهوري و
نهايتاً وزارت قرآن حركت می‌كردند و با پيگيري‌هاي ويژه‌اي، نهايتاً معاونت قرآن و
عترت در كميسيون اجتماعي دولت و سپس در هيئت دولت تصویب و تشكيل اين معاونت در چند ماهه
گذشته رسماً اعلام شد.
پس از تصويب اين معاونت، پيگيري‌هاي لازم را از طریق معاونت
توسعه سرمايه انساني رئيس‌جمهور انجام داديم كه منتهي به تصويب یک نمودار سازمانی
بسيار قوي با پنج اداره كل و ساختار مناسبی كه قريب به 150 پست رسمي سازماني در
لایه ستادی آن وجود داشت، ایجاد شد. در عین حال داریم تلاش می‌کنیم تا معاونت قرآني و عترت را در سطح استاني شكل دهيم.
براي تشكيل ساختارهاي مناسب در سطح استان‌ها چقدر
زمان لازم است؟
نمي‌شود زمان دقيقي را براي آن تعیین كرد، اما تلاش زیادی
شده است. برخي از دوستان، مخالف معاونت مستقل در استان‌ها هستند، زیرا این
برنامه محدوديت خاص خود را دارد. به نظر آنان این معاونت باید ذیل معاونت اداري
مالي يا نهايتاً هنري و فرهنگي باشد، ولی ما سعي می‌کنیم معاونت مستقلی شكل بگيرد
که كاركرد و خروجي مناسب و مشخصی داشته باشد.
برنامه اين معاونت براي اعتلا و توسعه فرهنگ
قرآني در كشور چیست؟
هويتي كه قرار است در وزارت فرهنگ و ارشاد رقم بخورد و
محصولي كه قرار است از اين وزارتخانه به دست آید، بايد مبتني بر فرهنگ قرآن و عترت
باشد. به نظر من وضع موجود ما با این هدف، فاصله قابل توجهي دارد. به عنوان مثال
در سال حدود 70 تا 100 فيلم سينمايي توليد مي‌شود، اما محتوای اندکی از آنها قرآني است.
دليل اين امر چيست و چرا معاونت سينمايي وزارت
فرهنگ و ارشاد اسلامي اين گونه عمل مي‌كند؟
در طی این سال‌ها حدود
10 فيلم قرآني با مضمون و محتواي فاخر نظير ملك سليمان، حضرت يوسف(ع)، مردان
آنجلس، مريم مقدس و … جذاب‌ترين، پربيننده‌ترين و موثرترين فيلم‌هاي بعد از
انقلاب بوده‌اند. من نمي‌گويم همه فيلم‌ها بايد مستقيماً مضامين و محتواي قرآني
داشته باشند، اما بسياري از فيلم‌ها فاقد اصالت و هويت هستند و نمی‌توانند فضاي
مثبتي را در جامعه شكل دهند يا نگاه جديدي را در حوزه‌هاي تربيتي و اخلاقي و مبتني
بر قرآن و عترت به وجود آورند.
اين مسائل آزاردهنده
تا کی باید ادامه داشته باشند؟ به نظر مي‌رسد
اگر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي در مسیر«محوريت
دادن به قرآن كريم» عمل کند، مي‌تواند اين اوضاع نابسامان را به سامان برساند.
معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد در اين
زمینه چه نقشی دارد؟
يكي از رسالت‌هاي مهم اين معاونت كمك به تحقق اين امر در
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي است، يعني داشتن يك تعامل مثبت و پيش‌برنده با معاونت‌هاي
ساختاري وزارت فرهنگ و ارشاد. معاونت قرآن و عترت بايد به میدان بيايد تا اين ایده
به صورت جدي اتفاق بيفتد و دستمايه‌هاي ديني در توليدات سیما به‌خوبي نهادينه
شوند.
برنامه معاونت شما براي نهادينه كردن فرهنگ
قرآني در نهادها و مجموعه‌هاي زير نظر وزارت ارشاد و حوزه سينمايي چيست؟
البته من معتقد نیستم كه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي
محصولات ديني و قرآني ندارد، اما سطح توليدات و كيفيت آنها قابل قبول نیست. اساساً
فلسفه تشكيل معاونت قرآنی پاسخگوئي به نياز جامعه متدينين و حزب‌اللهي بود، لذا
يكي از كارهاي بسيار كليدي و اساسي در وزارتخانه، ايجاد تعامل مناسب و مثبت بين معاونت‌هاي
تخصصي در جهت تقویت بنيان‌هاي ديني است.
اين را هم بايد عرض كنم كه معاونت قرآن و عترت تنها معاونت
محتوائي وزارتخانه است. سایر معاونت‌ها مثلاً معاونت مطبوعاتي يا معاونت سينمايي، جنبه
ساختاري دارند، اما ماهیت معاونت قرآن و عترت، محتوايي است و ما بايد تلاش كنيم
اين محتوا به شكل قوي و مناسب و شايسته‌اي در اختيار معاونت‌هاي تخصصي اين
وزارتخانه قرار گیرد.
معاونت تحت نظر شما در این مدت چه فعاليت‌هايي براي
ترويج فرهنگ قرآني در كشور انجام داده است؟
فعاليت‌هاي قرآني و عترت در سطح ملي و بين‌المللي بر عهده
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي است. قبلاً حدود 180 موسسه قرآني در كشور وجود داشتند
که در حال حاضر به بيش از 2000 هزار افزایش پيدا كرده‌اند. راهبري كمي و كيفي اين موسسات به عهده وزارت
فرهنگ و ارشاد اسلامي و اين معاونت مسئول
اين امر است. ما در راه‌اندازي و ارتقاء سطح آموزش‌هاي قرآني اعم از آموزش‌هاي
عمومي قرآني، روخواني، روان‌خواني و زيباخواني، تدبر و درك مفاهيم و يا تفسير هم
در كشور هم قدم‌هاي خوبي برداشته‌ايم.
در حوزه هنرهاي قرآني، تربيت فيلمنا‌مه‌نويسي قرآني، نمايشنامه‌نويسي
قرآني، صنايع دستي قرآني و …مدتي است کارهای بزرگی را شروع كرده‌ايم. همچنین
جشنواره‌هاي بين‌المللي قرآني را راه‌اندازي كرده‌ايم، امسال 25 جشنواره برگزار شدند،
اما در سال آينده به تعداد استان‌ها جشنواره خواهيم داشت. در بخش بين‌المللي اين موضوع
به بيش از 50 كشور جهان توسعه پيدا خواهد کرد. برگزاري جشنواره‌هاي قرآني ـ عترتي
در قالب‌هاي هنري و مدرن و جديد با محتواي غني اسلامي یکی دیگر از اهداف ماست.
بنابراين تلاش همه جانبه ما اين است كه ضمن كمك به معاونت‌هاي
ساختاري وزارتخانه برای ایفای نقش‌های خود، مستقلاً هم برای توسعه فعاليت‌هاي
قرآني تلاش کنیم. برای توسعه ساختارهاي قرآني كشور، يكي از كارهاي ابتكاري كه در
اين جهت شكل گرفته، تاسيس مكاتب قرآن و عترت است که در آینده، كار بسيار خوب و
اثرگذاری خواهد بود. اينها شبيه همان مكتبخانه‌هاي قديم هستند كه در دل روستاها و
شهرها و براي كودكان زير 7 سال و زنان خانه‌دار بنا می‌شدند. ما استاد و منبع درسي
را تامین می‌کنیم و بقيه ساز و كارها به عهده خود مردم است.
برگزاري مجدد جلسات قرآن و عترت در كشور، تشکیل سلسله
مهدكودك‌هاي قرآني برای آموزش بچه‌هاي زير 6 سال در كنار موسسات از دیگر فعالیتهای
این معاونت است.
در حال حاضردر سطح كشور چهار ساختار قرآنی داريم که عبارتند
از: موسسات قرآن و عترت كه طی دوره آن كمي
دشوار است و رسيدن به مدرك تحصيلي آن حدود 3 سال زمان مي‌برد. دوم مكاتب قرآن و
عترت، سوم جلسات قرآن و عترت و چهارم مهد كودك‌هاي قرآن و عترت.
آیا نيروي انساني تربيت شده و سازمان‌يافته‌اي هم
در این زمینه تربيت شده است؟
ما براي جبران كمبود نيروي انساني، 20 هزار مربي آموزش
مفاهيم، ترجمه و حفظ قرآن تربيت كرده‌ايم که كار بسيار بزرگی است. ما بر اساس يك
تفاهم‌نامه با موسسات با دادن سرانه به آنها كمك مي‌كنيم. در سال دو بار هم آزمون
ملي برگزار مي‌شود كه 50 درصد از هزينه را قبل از آزمون و 50 درصد بقيه را پس از
قبولي در آزمون مي‌پردازيم.
در سطح كشور دقیقاً چند نفر تحت پوشش معاونت شما هستند؟
آيا اين شبكه انساني قابليت گسترش بیشتری را هم دارد؟
در سطح ستادي بايد معاونتي شكل بگيرد و لذا ما آزمون استخدامي
ترتيب داده‌ايم و کسانی كه مايلند با مدارك كارشناسي و كارشناسي ارشد و دكترا با
اين معاونت تعامل كنند، مي‌توانند از طريق آگهی‌ای كه به‌زودي اعلام مي‌شود، در
این آزمون شركت كنند.
از سوی ديگر ما افرادي را به صورت پروژه‌اي به كار مي‌گیريم
و مجموعاً يك ميليون نفر به صورت مستقیم و
دو برابر به شکل غيرمستقيم تحت پوشش معاونت هستند. ما از طريق بيش از 2000 هزار
موسسه و تعداد قابل توجهي مكاتب قرآن و
عترت، جلسات قرآني و مهدكودك‌ها جمعيت زيادي را تحت پوشش قرار داده‌ايم.
قابل ذکر است كه وزارتخانه قصد تاسيس 7500 موسسه قرآني را
دارد. ما در طرح ملي حفظ قرآن، طرح ملي تلاوت يا طرح تبديل خوشخوان‌ها به قاريان
ملي و بين‌المللي اهداف خاصي را مدنظر گرفته و در 16 استان كشور اين را شروع
كرده‌ايم. كار بسيار فني و دقيقي است و حدود 3 هزار ساعت آموزش را شامل مي‌شود.
اهميت قرآن كريم در ساختن و پرداختن يك جامعه
اسلامي را چگونه تبيين می‌کنید؟
ما يا شعار واقعي جامعه اسلامي را مي‌دهيم و به سمت آن حركت
كنيم يا بالعكس دچار توهم، شوخي و تعارف هستيم. قطعاً رسيدن به يك جامعه نمونه
اسلامي جز از طريق فهم معارف قرآن و عترت و عمل به مقتضاي آنها و اخلاص در عمل هيچ
راهي ندارد. ما فقط اگر بتوانیم فرهنگ قرآني را در جامعه توسعه دهيم، مي‌توانيم
ادعا كنيم كه برای جامعه اسلامي
فعاليت‌هاي مثبتی کرده‌ایم.
مقام معظم رهبري فرموده‌اند اقتدار فرهنگي حقيقي اقتدار فرهنگي
برخاسته از دانش‌هاي قرآن بنيان و فرهنگ توسعه يافته علوم قرآني است.
تفاوت توسعه فرهنگي قرآني و فعاليت قرآني در
چيست؟ آيا يكي مقدمه ديگري است؟ به كداميك باید بيشتر اهميت داد؟
اين دو با هم تفاوت‌هايي دارند، زیرا توسعه فرهنگ قرآني،
غير از فعاليت‌هاي قرآني است. ما چندان قائل به توسعه فعاليت‌هاي قرآني نيستيم،
بلكه معتقد به توسعه فرهنگ قرآني هستيم. فرهنگ قرآني يك مثلث سه ضلعي است. يك ضلع
آن، ايمان قرآني است، لذا باید هر روز ايمانمان نسبت به قرآن، وحيانيت و حقانيت،
سازندگي و بي بديل بودن این کتاب آسمانی افزايش پيدا كند. عامل مهم ديگر عمل قرآني
است که همان ركن سوم توسعه فرهنگ قرآني است.
بعد از
پيروزي انقلاب اسلامي توجه مردم به قرآن رشد فزاينده‌اي داشته است. به تأثیرتشويق‌هاي
مقام معظم رهبري در ترويج توسعه فرهنگ قرآني هم اشارتی داشته باشید.
من در مصاحبه با شبكه المنار مفصلاً در باره نقش رهبر معظم
انقلاب در توسعه فرهنگ قرآني حرف زده‌ام. بعد از مستند حضرت روح‌الله، شبكه المنار
مستند ديگري در مورد مقام معظم رهبري در دست ساخت دارد. در آن مصاحبه گفتم كه مقام
معظم رهبري از قبل از انقلاب در شهر مقدس مشهد فعاليت‌های قرآني را كليد زدند،
توسعه دادند و به‌صورت ويژه بر این امر اهتمام داشتند. بعد از انقلاب هم اين پرچم
روی دوش ايشان بوده است. امروز تمام قاريان كشور به عشق حضرت آقا زير اين پرچم
ايستاده‌اند. كدام مرجع ديني را در طول تاريخ سراغ داريد كه چهار ساعت و نيم
متوالی به تلاوت قاريان قرآن گوش بدهد. اقبال امروز جوانان به ساحت قرآن به خاطر
توجه حضرت آقا به اين حوزه است.
معاونت شما چگونه مطالبات رهبري را در اين زمينه
محقق خواهد کرد؟
ما به صورت مفصل روي اين موضوع كار كرده‌ايم كه بايد در
فرصتي ديگر در قالب جدول‌هاي مشخص به شما ارائه کنيم. آقا مطالبات متعددي دارند كه
ما روي هر كدام برنامه‌ريزي دقيقي کرده و اقدامات خاصي را انجام داده‌ايم.
يكي از مطالبات رهبري در حوزه فرهنگي بحث مقابله
با تهاجم يا ناتوي فرهنگي است، معاونت شما چه برنامه‌هايي در اين زمينه دارد؟
ما معتقديم هيچ فعاليتي در كشور به اندازه فعاليت‌هاي
قرآني در مصون‌سازي نسل جوان در مقابل تهاجم فرهنگی موثر نيست و عالي‌ترين و
بهترين پایداری، فعاليت‌هاي گسترده قرآني ـ عترتي است. جهان روز به روز به سمت
فتنه‌هاي پيچيده‌تر و ظلمت‌هاي تو در توتري حركت مي‌كند و تنها راه نجات انسان‌ها انس
با قرآن است.
يكي از خواسته‌هاي رهبري در حوزه فعاليت‌هاي
قرآني بحث تدبر در قرآن است. شما برای تدبر بيشتر نسل جوان امروز در
آيات و مفاهيم قرآن كريم چه تدابیری اندیشیده‌اید؟
تدبر تعاريف مختلفي دارد، اما برای تحقق خواسته‌های رهبري، از
سال پيش تصميم گرفتیم دوره‌هاي آموزشي «تدبر» را در كل كشور برگزار كنيم. اكثر
استان‌هاي كشور دوره تدبر دارند و از اكثر آنها حمايت می‌کنیم. .
در طی سال‌هاي گذشته، برخي از معاونت‌ها يا
مجموعه‌ها در حوزه‌هاي مختلف شكل گرفته و فروغي مقطعي هم داشته‌اند، اما پس از
مدتي به كارهاي كليشه‌اي روي آورده‌اند. چه تضمینی وجود دارد که معاونت تحت حمايت
شما اين مسير را تكرار نکند؟
به هيچ عنوان اين گونه
نخواهد شد.
چرا؟
چون اين معاونت در آينده نزديكی خود وزارت فرهنگ و ارشاد
اسلامی خواهد شد، یعنی يا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي مسمای اسم خود خواهد شد و يا
صلاحيت تداومش را از دست می‌دهد، بنابراين برنامه‌ريزي اصلی وزارت ارشاد اين است
كه كار اين معاونت در داخل وزارتخانه تقويت شود و برنامه‌های آن هم تابعی از تغییر
افراد نباشد.
صاحب قرآن خداوند كريم است، لذا اين مجموعه به حاشيه نخواهد
رفت و هر روز شايسته‌تر از پیش به كار خود ادامه خواهد داد. ما بايد طوری تلاش
كنيم كه اين حركت با پايداري و استقامت كامل به سمت جلو حركت كند. بنده احساس مي‌كنم
وزارت فرهنگ و ارشاد كه تمام حقيقت خود را از قرآن و عترت مي‌گيرد، قاعدتاً در
توسعه فرهنگ قرآني آینده خوبی خواهد داشت. ما به سمتي حركت مي‌كنيم كه اصل
وزارتخانه، اين معاونت قرار بگيرد.
از اين كه وقت خود را در اختيار ماهنامه پاسدار
اسلام قرار داديد، متشكريم.
سوتیترها:
1.
هويتي كه قرار است در وزارت فرهنگ و ارشاد رقم بخورد و محصولي كه قرار
است از اين وزارتخانه به دست آید، بايد مبتني بر فرهنگ قرآن و عترت باشد. به نظر
من وضع موجود ما با این هدف، فاصله قابل توجهي دارد. به عنوان مثال در سال حدود
70 تا 100 فيلم سينمايي توليد مي‌شود، اما محتوای اندکی از آنها قرآني است.
2.
من در مصاحبه با شبكه المنار مفصلاً در باره نقش رهبر معظم انقلاب در
توسعه فرهنگ قرآني حرف زده‌ام. بعد از مستند حضرت روح‌الله، شبكه المنار مستند
ديگري در مورد مقام معظم رهبري در دست ساخت دارد. در آن مصاحبه گفتم كه مقام معظم
رهبري از قبل از انقلاب در شهر مقدس مشهد فعاليت‌های قرآني را كليد زدند، توسعه
دادند و به‌صورت ويژه بر این امر اهتمام داشتند.
3.
امروز تمام قاريان كشور به عشق حضرت آقا زير اين پرچم ايستاده‌اند.
كدام مرجع ديني را در طول تاريخ سراغ داريد كه چهار ساعت و نيم متوالی به تلاوت
قاريان قرآن گوش بدهد. اقبال امروز جوانان به ساحت قرآن به خاطر توجه حضرت آقا به
اين حوزه است.