غلامرضا گلی‌زواره
زادبوم و کانون نشو و نما
کشور نیجریه که زادگاه، محل نشو و نما و کانون فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی علامه شیخ ابراهیم زکزاکی است با حدود یک میلیون کیلومتر مربع مساحت در غرب آفریقا واقع است که به لحاظ چهاردهمین کشور آفریقا ولی از نظر میزان سکنه، پرجمعیت‌ترین کشور این قاره به شمار می‌رود. در سال ۱۳۹۲ش نیجریه ۱۷۴ میلیون نفر سکنه داشت که یک‌پنجم ساکنین این قاره را به خود اختصاص می‌داد.(۱)
در حدود ۲۵۰ گروه نژادی در این کشور زندگی می‌کنند که هرکدام از آنان با زبان ویژه‌ای تکلم می‌کنند و فرهنگ و آداب و رسوم مختص خود را دارند.(۲)
نیجریه علی‌رغم تنوع فرهنگی، ذخایر و منابع سرشار، موقعیت مطلوب جغرافیایی، رنج‌های زیادی را تحمل کرده، و روزگاران تیره‌ای را تجربه نموده است.(۳)
کشور یاد شده بعد از استقلال و رهایی از سلطه استعمار انگلستان، دچار کودتاهای پی‌درپی و روی کار آمدن ژنرال‌ها و نظامیان عالی‌رتبه بوده است که حکومت این افراد، موجب ناامنی و درگیری‌های خونین قومی بوده است، چنان که در ۱۳۸۶ق «ایبوها»ی ساحل باختری نیجریه، استقلال جمهوری «بیافرا» را اعلام کردند که به نبردی خونین بین دولت مرکزی و شورشیان منجر گردید و در طول چهار سال نزاع هراس‌آور، حدود دو میلیون نفر کشته و هزاران نفر معلول و مجروح شدند، بعد از سال‌ها حکومت نظامیان و تجدیدنظر در قانون اساسی و روی کار آمدن مدعیان ملی‌گرایی، انتظار می‌رفت به آشفتگی‌ها و اختلافات بین اقشار این سرزمین پایان داده شود، اما کماکان برخی درگیری‌ها و منازعات قومی و مذهبی همچنان ادامه دارد.(۴)
اگرچه در نیجریه اکثریت با مسلمانان است، اما استراتژی حاکمان این کشور در ارتباط با پیروان ادیان گوناگون به گونه‌ای است که آحاد جامعه می‌توانند بدون هرگونه قید و بندی به هر آئین و مذهبی اعتقاد داشته باشند و تا آزادی کامل مراسم، آئین‌ها و برنامه‌های ویژه خود را انجام دهند. همین سیاست درگیری‌های خونباری را بین مسیحیان و مسلمانان رقم زده است.(۵)
در سال ۱۳۸۱ ش مسیحیان به افراد مسلمان یورش بردند و عده‌ای را کشته و مجروح نمودند. دو سال بعد مسلمانان شهر کانو در شمال نیجریه، تظاهراتی علیه مسیحیان انجام دادند که منجر به زد و خوردهای خونین گردید، این حرکت در اعتراض به قتل‌عام صدها مسلمان توسط شبه‌نظامیان مسیحی در ایالت پلاتو در مرکز نیجریه صورت گرفت.(۶)
در سنوات اخیر گروه تکفیری تروریستی بوکوحرام، امواج ناامنی را در نیجریه به وجود آورده است، این فرقه‌ی منحرف، در یورش‌های وحشیانه خود شهروندان این کشور اعم از شیعه، سنی و مسیحی را به خاک و خون می‌کشند و به ربودن دختران از مدارس اقدام می‌کنند، چنان که در سال ۱۳۹۳ ش، ۲۶۷ نفر دختر نوجوان در ایالت بورنو را ربودند.(۷)
مرکز استقرار شیعیان
حدود ۱۰ درصد اهالی نیجریه پیرو مذهب شیعه اثنی عشری می‌باشند که در نواحی گوناگون این قلمرو پراکنده‌اند، البته رسانه‌های وابسته به استکبار، کشورهای مرتجع عربی، رژیم صهیونیستی و دولت مرکزی تلاش دارند رقم آنان را بسیار کمتر از این تعداد جلوه دهند و تعداد شیعیان این سرزمین را تا حدود ۵ میلیون نفر گزارش کرده‌اند.
۹۰ درصد افرادی که اکنون پیرو مذهب شیعه می‌باشند تا حدود چهل سال قبل پیرو مذهب مالکی بوده‌اند که در دهه‌های اخیر به تشیع گرویده‌اند. پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی(قدس سره) امواج بیداری اسلامی در خاورمیانه و شمال آفریقا و مقاومت در برابر اجانب با تکیه بر تعالیم و آموزه‌های شیعه و مکتب اهل‌بیت و نیز تلاش‌های بی‌وقفه، فداکارانه شیخ ابراهیم زکزاکی باعث شده است در سال‌های اخیر این مذهب مورد استقبال زایدالوصف مسلمانان نیجریه قرار گیرد و به رغم تبلیغات منفی و مسموم و سرکوب‌های متوالی از جانب مأموران امنیتی و نظامیان، فشارهای شدید سیاسی برای شیعیان، این نهال ناب تشیع در کشور نیجریه در حال رشد، می‌باشد. جوامع شیعی در سه ایالت کانو (شمال غربی)، لاگوس (جنوب غربی) و کادونا (مرکز نیجریه) استقرار یافته‌اند.(۸)
شهر زاریا از توابع ایالت کادونا که در ۲۵۰ کیلومتری مرکز حکومت نیجریه (آبوجا) و در نیمه شمالی این سرزمین قرار دارد، مهمترین کانون استقرار شیعیان است. این شهر ۱۲ میلیون نفر سکنه دارد. زاریا کانون فعالیت‌های آموزشی و فرهنگی علامه شیخ ابراهیم زکزاکی به شمار می‌آید. حسینیه بقیه‌الله زاریا محل اجتماع و کانون فعالیت‌های تبلیغی، و مجالس و محافل مذهبی آنان در مناسبت‌های گوناگون می‌باشد که تمامی این تلاش‌ها با هدایت و نظارت شیخ زکزاکی انجام می‌گیرد. شیعیان نواحی شمالی نیجریه هر ساله خود را به زاریا می‌رسانند تا در مراسم اربعین حسینی، در این مکان حضور یابند که از باشکوه‌ترین آئین‌های مسلمانان شیعه مذهب این کشور است.
شیعیان زاریا، رابطه‌ای بسیار خوب و توأم باعطوفت و مهرورزی با مسلمانان اهل سنت دارند و همراه با آنان در مساجد این دیار به اقامه‌ی نماز جماعت می‌پردازند و اتحاد و انسجام اسلامی و اخوت دینی را به نمایش می‌گذارند.(۹)
قرابت با قبایل اهل قبله
طایفه‌ای که زکزاکی از آن برخاسته است، از طریق والدین و نیاکان پدری و مادری به دو قوم هوسا و فولانی تعلق دارند. هوساها در شمال و شمال غربی نیجریه ساکن بوده‌اند. قبیله‌ی هوسا بزرگترین قوم نیجریه است که در نیمه شمالی نیجریه بیش از ۵۰ درصد جمعیت را به خود اختصاص داده است. آنان غالباً مسلمان‌اند و به دلیل برخورداری از علایق بومی و مذهبی از سایر قبال متمایز گردیده‌اند.
هوساها نقش فعالی در ترویج و نشر اسلام در غرب آفریقا داشته‌اند و تاریخ این قوم همواره با تعالیم و آموزه‌های دینی آمیخته است. ترجمه‌ی کاملی از قرآن کریم به زبان هوسا در سال ۱۳۵۷ ش انتشار یافت که مترجم آن شیخ محمود قمی قاضی‌القضاه نیجریه بود.
قبیله دیگری که زکزاکی به آن تعلق دارد، فولانی‌ها هستند. ایالات شمالی نیجریه وطن اولیه آنان است. افراد این قبیله افتخار دارند که گذشته‌ای مشرکانه و کفرآمیز نداشته و از ابتدا اسلام را اختیار کرده‌اند.
برخی عقیده دارند عده‌ای از سپاهیان خراسانی به فرماندهی عقبه بن نافع بعد از غلبه بر نواحی شمالی نیجریه، در این نواحی ساکن گردیدند و در اثر پیوند با بومیان از طریق ازدواج، قبیله فولانی را به وجود آورده‌‌اند.
فولانی‌ها به طور مشترک با هوساها زندگی می‌کنند و جمعیت آنان در شهرهای کانو، زاویا و آداماوا قابل توجه است. میان فرهنگ و زبان این دو قبیله پیوندهای استواری وجود دارد. فولانی‌ها مذهب مالکی دارند و عده‌ای از آنان شیعه‌اند. ترجمه قرآن کریم به زبان نولانی در سال ۱۳۷۰ ش منتشر شد.(۱۰)
شیخ دن فودیو که زندگی زاهدانه و مشی عالمانه داشت و هرگز در طول حیات خود تبلیغ دین و آموزش معارف اسلامی را فراموش نکرد، یکی از مشاهیر مبارز فولانی‌هاست که شیخ زکزاکی علاوه بر قرابت و خویشاوندی با وی، از قیام و حرکات اصلاحی این عالم مبارز بسیار متأثر بوده است.
از تبار جان‌نثار عاشورایی
شیخ ابراهیم زکزاکی این افتخار را برای خود رقم زده است که با جون‌بن حوی که در حماسه‌ی کربلا در رکاب امام حسین«ع» به شهادت رسید، پیوستگی دارد. وی ارتباط با این سیاهپوست فداکار را فراتر از مسائل قومی می‌داند و می‌گوید ریختن خون این سیاهپوست آفریقایی در زمین گرم نینوا بیعت استوار شیعیان نیجریه با اهل‌بیت عصمت و طهارت و حضرت اباعبدالله الحسین«ع» در هر عصر و دوره‌ای می‌باشد و عده‌ای از آنان در سنوات اخیر به جرم همین ارادت توأم با بصیرت و معرفت نسبت به خاندان طهارت و اطاعت از امام خمینی و مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای به عنوان علمدار و طلایه‌دار عصر کنونی در ستیز با استبداد و استکبار به فیض شهادت نائل گردیدند و در واقع خون جون‌بن حوی در عروق آنان جریان دارد. جون، غلام سیاه‌پوستی بود که فضل‌بن عباس بن عبدالمطلب وی را دراختیار امیرمؤمنان«ع» قرار داد و حضرت علی«ع» وی را به ابوذر غفاری بخشید. جون بعد از رحلت ابوذر غفاری در ۳۲ هجری به مدینه بازگشت و به حضرت علی«ع» پیوست. او در نبرد صفین در حالی که بر دو طایفه‌ی کنده و اَزد ریاست داشت، در رکاب مولای متقیان با معاویه می‌جنگید. بعد از شهادت آن حضرت، در خدمت امام حسن مجتبی«ع» بود و با شهادت آن سبط نبی‌اکرم«ص»، در محضر اباعبدالله الحسین«ع» مشغول خدمت شد.
امام سجاد«ع» فرموده‌اند: «جون»، بعدازظهر روز عاشورا از امام حسین«ع» خواست تا به وی اجازه رزم با اشقیاء را بدهد، امام فرمود: تو در طلب عافیت و سلامتی از ما پیروی کردی، اکنون خود را به بلای ما مبتلا مکن، «جون»، بر روی پاهای مبارک حضرت افتاد و عرض کرد در ایام شادمانی و آسایش به نعمت شما متنعم و خرسند بودم، چگونه اکنون که روزی توأم با رنج و سختی است از شما دور شوم. ای سرور و آقای من، بوی بدنم متعفن است و فاقد حَسَب و نسب می‌باشم و چهره‌ام نیز تیره است، دعا کنید تا اهل بهشت باشم، بوی بدنم معطر گردد، سوگند به خداوند هرگز از شما جدا نمی‌شوم تا خونم با خون مطهر شما خاندان درآمیزد.
«جون» بعد از این مکالمه‌ی عاطفی، عازم میدان نبرد گردید و موفق شد هفتاد نفر از اشرار را به هلاکت رسانده و عده‌ای را نیز زخمی نمود، و سرانجام به شهادت رسید. امام پیکرش را از میدان خارج کرد و در خیمه مخصوص شهدای اصحاب خویش قرار داد. ارباب مقاتل نوشته‌اند: امام بر بالین او این گونه دعا کرد «پروردگارا! این غلام را روسفید گردان، بوی بدنش را نیکو نموده و او را با ابرار محشور نما و پیوند محبت و شناسایی بین او و محمد و آل او را استوارساز».
امام باقر«ع» فرموده‌اند: پدرم امام سجاد«ع» نقل نموده‌اند؛ وقتی طایفه بنی‌اسد پیکر شهدای کربلا را دفن می‌کردند، بعد از ۱۰ روز بدن جون را یافتند، در حالی که بوی مشک از بدنش ساطع بود. بنی‌اسد جسدش را در مقبره‌ی دسته‌جمعی، پایین پای مبارک امام حسین«ع» دفن کردند. جون، از جمله شهدای کربلاست که نامش در زیارت رجبیه و ناحیه مقدسه آمده است.(۱۱)
نشو و نما و دانش‌اندوزی
در پانزدهم شعبان‌المعظم ۱۳۷۲ ق که سالروز میلاد حضرت مهدی موعود«عج» می‌باشد، مطابق نیمه اردیبهشت ۱۳۳۲ ش یعقوب زاکزاکی در یکی از محلات سنتی زاریا واقع در ایالت کادونا در شمال نیجریه صاحب فرزندی گردید که او را ابراهیم نامید، به امید آنکه به تأسی از شیخ انبیاء حضرت ابراهیم خلیل«ع» بعد از رشد و شکوفایی برای درهم شکستن بت‌های استبداد و استعمار که نیجریه را در تنگنایی نگران‌کننده قرار داده بود مصمم گردد.
ابراهیم در خانواده‌ای مذهبی و علاقمند و ملتزم به تعالیم آسمانی اسلام که از طریق زراعت و دامداری برای کسب روزی حلال و رزق پاکیزه تلاش می‌کردند، دوران کودکی خودرا سپری کرد. پرورش‌های پرمایه پدر و مادرش باعث گردید تا او از همان سنین صباوت، مشتاق فراگیری معارف اعتقادی و شرعی گردید. او هم‌زمان با تحصیل در مدرسه ابتدایی زادگاهش، در مرکز آموزش‌های سنتی درس می‌خواند. زکزاکی هم‌زمان با تحصیل در مدارس رسمی و دولتی تلاش خود را برای یاد گرفتن متون قرآنی، فراگیری اصول اعتقادی و مبانی مقدماتی زبان و ادبیات عربی به کار گرفت.
ایشان در خاطره‌ای به این نکته اشاره نموده است: «زندگی من به مدت هفده سال از دو چیز تأثیرپذیر بود، رفتن به صحرا و شرکت در مدارس سنتی اسلامی، ولی در سال ۱۳۸۹ق/ ۱۳۴۸ ش تحصیلات در مدارسی را که رسمی خوانده می‌شود، در «ایندیانا» شروع کردم، مدارسی که در آنها معلمان و مربیان، مقطع ابتدایی را آموزش می‌دهند، در شهر کول کام به تحصیل در زبان عربی پرداختم و به طور خصوصی به تحصیلات در موضوع حکومت و اقتصاد نیز مشغول شدم و در خاتمه در امتحانات این مواد درسی شرکت نمودم و همین آموزش‌ها زمینه‌ها را برای حضور و تحصیل من در دانشگاه فراهم ساخت».
زکزاکی از سال ۱۳۹۶ ق تحصیل در رشته‌ی اقتصاد و علوم سیاسی دانشگاه احمد بللّو واقع در زاریا را آغاز کرد و از بدو ورود به این مرکز آموزش عالی، مشغول فعالیت‌های سیاسی هم گردید و در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ ق دبیرکل انجمن دانشجویان مسلمان نیجریه بود، در سال ۱۳۹۹ ق معاون امور بین‌الملل کمیته‌های ملی همین انجمن دانشجویی گردید. چند ماهی به پایان دوران تحصیلات او نمانده بود که انقلاب اسلامی ایران به پیروزی رسید. زکزاکی از چهره‌های اصلی و تأثیرگذار اعتراض‌های سراسری دانشجویانی بود که درصدد بودند قوانین شرع اسلامی در قانون اساسی نیجریه لحاظ شود، تلاش‌های مبارزاتی و سیاسی ایشان در این دوران به دانشگاه محدود و منحصر می‌گردید، اما بعد از فارغ‌التحصیلی فعالیت‌هایش به سوی شهرها و روستاهای نواحی شمالی نیجریه گسترش یافت.(۱۲)
شرح درد اشتیاق
زاکزاکی درباره‌ی چگونگی آشنایی با امام خمینی«ره» می‌گوید: آن ایامی که در دانشگاه مشغول تحصیل بودم، فردی درباره‌ی نفوذ سیاسی سخنرانی می‌نمود و در فرازی از سخنان خود اظهار داشت میان قدرت و نفوذ تفاوت بارزی وجود دارد، بدین معنا که برخی رهبران از قدرت زیادی برخوردارند، اما فاقد نفوذند و برعکس عده‌ای دیگر اگرچه قدرت سیاسی قابل‌توجهی ندارند، اما نفوذشان بسیار شدید است.
وی پس از این توضیحات برای نمونه به ایران اشاره کرد و اضافه کرد، در این سرزمین قدرت سیاسی در دست محمدرضاشاه پهلوی می‌باشد، اما اکنون که سال ۱۳۹۷ ق است، متنفذترین مرد در ایران امام خمینی فرد در ایران امام خمینی(قدس سره) است.
برای زکزاکی این موضوع به قدری جالب بود و اهمیت داشت که آن را از طریق جراید پیگیری کرد، چنان که خودش توضیح داده است «در آن زمان عادت داشتم مجلات تایمز و نیوزویک را مرتب بخوانم که مطالبی درباره اوج گرفتن انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی داشت، اما اینگونه نشریات با نگرش‌های خاص، تجزیه و تحلیل‌های غیرواقعی و جانبدارانه مسائل مزبور را مطرح می‌کردند. در سال ۱۳۹۸ق که پیروزی انقلاب اسلامی ایران محرز گردید، مجلات مزبور در قالب گزارش‌ها، مقالات و تحلیل‌هایی غالباً به این موضوع می‌پرداختند.(۱۳)
او موفق گردید در همان ایام دانشجویی به فرانسه رفته و در دهکده نوفل‌لوشاتو واقع در حومه پاریس با امام خمینی دیدار نماید. یک سال بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به عنوان معاون دبیرکل دانشجویان مسلمان آفریقا به ایران آمد. در آن ایام امام خمینی«ره» به دلیل کسالت در بیمارستان به سر می‌برد، اما زکزاکی موفق شد به دیدار رهبر کبیر انقلاب برود، امام در این ملاقات به وی قرآنی اهداء کرد و خطاب به او فرمود «برو با تأکید بر این کلام الهی، مردم کشورت را هدایت کن». زکزاکی متذکر گردیده است بعد از بازگشت به نیجریه به تبلیغ و ترویج معارف قرآن و سنت با تأسی بر افکار و تعالیم امام خمینی پرداختم. مردم که مشتاق سخنانم در این باره بودند، کیلومترها راه را با رنج فراوان پیاده طی می‌کردند تا به گفته‌های من درباره انقلاب ایران و رهبری آن گوش دهند. این روند باعث شد تا کثیری از مردمان این کشور با آموزه‌های مذهبی و سیاسی امام آشنا شوند و به آیین تشیع گرایش یابند.(۱۴)
زکزاکی بارها تأکید می‌نمود: امام خمینی تجسم راستین اسلام در عصر حاضر است و قوانین اسلامی و موازین اخلاقی و شرعی را در کردار و رفتار خویش پیاده کرده است و ما هم باید در عرصه عمل از او پیروی کنیم.(۱۵)
او همچنین عقیده دارد؛ انگیزه‌ی امام فراتر از مسایلی چون واکنش به بی‌عدالتی و ستم‌های رژیم حاکم بود و پیامی برای تمام انسان‌ها در جهان داشته و در واقع ملت‌ها را نسبت به سرنوشت خود حساس و بیدار نموده است.(۱۶)
زکزاکی در هفتمین کنفرانس وحدت اسلامی که در شهریور سال ۱۳۷۳ ش در تهران برگزار گردید، گفت: امت اسلامی یک رهبر می‌خواست و یک احساس مشترک در این باره وجود داشت که با وجود شخصیت امام خمینی حل شد، ولی همان رهبری بود که مسلمانان جهان می‌خواستند. کاری که ما می‌بایست می‌کردیم، معرفی این رهبری بود.(۱۷)
تأسیس حرکت اسلامی در نیجریه
شیخ ابراهیم زکزاکی در سال ۱۳۵۸ش با الهام از افکار امام خمینی، با همکاری دوستانش جنبش اسلامی نیجریه را بنیانگذاری نمود و رهبری آن را عهده‌دار گردید. این تشکل با نام «الحرکه الاسلامیه فی نیجریا» موسوم می‌باشد. زکزاکی می‌گوید در آن ایام مسائلی چون عدالت اجتماعی اسلام و اینکه آینده نیجریه باید اسلامی باشد مطرح بود، ولی راهکار عملی مناسبی برای این موضوعات وجود نداشت تا آنکه انقلاب اسلامی ایران، شیوه‌ای کاربردی و عملی را پیش روی ما گذارد، از این پس به فکر افتاد که جنبش باید در نیجریه شکل گیرد که فراگیر و متعلق به تمامی اقشار مسلمان باشد و نه فقط دانشجویان.(۱۸)
حرکت اسلامی شمال نیجریه در بدو تأسیس موفق گردید افراد زیادی از میان جوانان مسلمان، دانشگاهیان و اعضای هیأت علمی را به سوی خود جلب کند. به تدریج این تشکل اتحاد و انسجام خاصی را میان شیعیان به وجود آورد و به مهمترین تشکیلات ایالات شمالی نیجریه مبدل گردید.
برخی اعضای این حرکت اسلامی به دلیل مبارزات سیاسی، توسط دولت مرکزی دستگیر و محبوس گردیده‌اند، متعاقب درگیری‌های خونین اعضای این نهاد دینی و مردمی با نیروهای امنیتی دولت نیجریه در سال ۱۳۷۵ ش که به شهادت سی نفر از اعضای آن و دستگیر گردیدن حدود ۷۰۰ نفر منجر گردید، مراکز این جنبش در شهرهای شمالی نیجریه تعطیل گردید.(۱۹)
واقعیت این است که استکبار جهانی به سرکردگی آمریکا، صهیونیست‌ها و رژیم مرتجع عربستان سعودی درباره حضور و نفوذشان در این کشور با یکدیگر تفاهم کامل دارند و از آنجا که جنبش مذکور، الگویی موفق از وحدت شیعیان و اهل تسنن را به نمایش می‌گذارد و انسجام جوامع مسلمان این کشور مانع اجرای توطئه‌های این مستکبران و مرتجعان می‌گردد، در پی آن هستند که از طریق نفوذ در نظام اداری، سیاسی و امنیتی نیجریه این تشکیل فراگیر، دینی، و مردمی را متلاشی سازند. از سوی دیگر، در مجموعه‌های اداری، مدیریتی و لشکری نیجریه فساد و سوءاستفاده مالی به وضوح وجود دارد و عناصری که می‌خواهند به هدف‌های پلید و هوس‌های آلوده خویش دست یابند، تکاپوهای این جنبش را مانع خلاف‌ها و منکرات خود می‌دانند و از بابت افشاگری‌های اعضای این جنبش احساس خطر می‌نماید، به همین دلیل درصددند این سد استوار و بازدارنده تخلفات و مفاسد اداری و مالی را از سر راه خود بردارند.(۲۰)
زکزاکی به اتهام فتنه و اخلال در نظم عمومی در تمام دولت‌های نیجریه دستگیر و بر روی هم از سال ۱۴۰۱ تا ۱۴۰۹ ق به مدت نه سال در زندان‌های متعددی محبوس بوده است.
در آذر سال ۱۳۹۴ که مطابق با سالروز شهادت حضرت امام رضا(ع) بود، در زمان دولت بوهاری، نظامیان، کانون فعالیت‌های ترویجی زکزاکی را که حسینیه‌ای می‌باشد و نیز منزل مسکونی او را منهدم نمودند و عده زیادی از شیعیان را به شهادت رسانیدند و خود زکزاکی را که مورد اصابت چندین گلوله واقع و جراحات زیادی به وی وارد گردیده بود، دستگیر و به منطقه‌ی نامعلومی بردند.(۲۱)
شکوفه‌های باشکوه
تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، شیعیان نیجریه اندک و اکثراً مهاجرین لبنانی بودند، اما زکزاکی با تأثیرپذیری از اندیشه‌های امام خمینی و امواج نهضت اسلامی ایران، موفق گردید بوستان تشیع را در این سرزمین به شکوفایی باشکوهی برساند. با اهتمام ایشان بزرگترین کانون تشیع آفریقای باختری، در شمال نیجریه قرار دارد و هم‌اکنون حدود ۱۵ میلیون نفر شیعه در این قلمرو سکونت دارند. هنگامی این حرکت بابرکت و اعجاب‌انگیز تلقی می‌گردد که بدانیم شیخ زکزاکی در فضایی به چنین اقداماتی باارزش روی آورد که نیجریه در موجی از اختلافات، درگیری‌ها و تبلیغات فرقه‌ای فرو رفته بود. ارتجاع عرب، غربی‌ها و عوامل وابسته به رژیم اشغالگر قدس نیز در این ناحیه به منظور دست یافتن به منافع خود، نقشه‌های گوناگونی را علیه مسلمانان راستین و پیروان اهل‌بیت به اجرا گذاشته بودند. گروه‌های تکفیری محیط پژمرده و ناامنی را به جامعه اسلامی نیجریه تحمیل کرده‌اند.
علامه شیخ ابراهیم زکزاکی باید برای مبلغان و مروجان و نیز نهادهای فرهنگی و ترویجی الگویی مناسب قرار گیرد. او ثابت کرد اگر انگیزه‌ای صادقانه داشته باشیم، وظایف دینی را به درستی بشناسیم و معارف اهل بیت را از طریق رفتار و گفتار و اعمال، متناسب با مقتضیات زمان و سطح فکر و تمایلات مخاطبین و نیازسنجی معرفی کنیم و در این مسیر استقامت بورزیم، خداوند راه را برایمان می‌گشاید و نصرت الهی نصیب‌مان می‌گردد.(۲۲)
تلاش‌های ترویجی، فرهنگی و آموزشی
کانون مهم فعالیت‌های تعلیماتی و تبلیغی زکزاکی در شهر زاریا می‌باشد که در ۲۵۰ کیلومتری مرکز حکومت یعنی ابوجا قرار دارد. محل اجتماعات مذهبی و جلسات آموزشی و ترویجی شیعیان نیز حسینیه بقیه‌الله زاریا می‌باشد. علامه زکزاکی در این مکان جلسات تفسیر قرآن، نهج‌البلاغه، آموزش عقاید و مباحث کلامی را برگزار می‌کند و برخی آثار مهم امام خمینی چون تحریرالوسیله و ولایت فقیه و حکومت اسلامی را برای علاقمندان تبیین نموده. همچنین انواع ادعیه و زیارات معصومین و نیز مجالس و محافلی به مناسبت سالروز ولادت و شهادت ائمه هدی را در این حسینیه برگزار می‌نماید.
ایشان درباره مسائل گوناگون مذهبی، سیاسی، ابعاد شخصیت، اندیشه و افکار امام خمینی(قدس سره)، مقام معظم رهبری، انقلاب اسلامی، مقاومت اسلامی، توطئه‌های غربی و صهیونیستی، سخنرانی‌های متعددی نموده که برخی از آنها به صورت مکتوب درآمده و به زبان نیجریه چاپ و دراختیار علاقمندان قرار گرفته است.(۲۳)
از هنگامی که امام خمینی«ره» آخرین جمعه ماه مبارک رمضان را به عنوان روز قدس تعیین نمود، در نیجریه با هدایت زکزاکی تظاهراتی در این روز برپا می‌گردد.(۲۴) در رمضان المبارک ۱۴۳۵، تیر ۱۳۹۳ ش هنگامی که شیعیان و دیگر مسلمانان نیجریه مشغول برپایی مراسم روز جهانی قدس در زاریا بودند، نیروهای نظامی به صفوف تظاهرکنندگان حمله کردند و در این یورش وحشیانه ۳۳ نفر از جمله ۳ تن از فرزندان شیخ زکزاکی را به شهادت رساندند.(۲۵)
اما شدیدترین و خونین‌ترین حملات علیه پیروان اهل‌بیت رسول اکرم«ص» در نیجریه هنگامی روی داد که شیعیان همراه دیگر مسلمانان در حال برگزاری مراسمی به مناسبت سالروز رحلت نبی‌اکرم«ص»، و شهادت سبط اکبرش حضرت امام حسن مجتبی«ع» و نیز شهادت حضرت امام رضا«ع» بودند. در این تهاجم وحشیانه که در آخر صفرالمظفر ۱۴۳۷ ق/ ۲۱ آذر ۱۳۹۴ ش روی داد، نیروهای نظامی، حسینیه بقیه‌الله را تحت محاصره قرار دادند، آنگاه به سوی عزاداران شلیک کردند و حدود هزار نفر را به ضرب گلوله به شهادت رساندند، اجساد کشته‌ها را در گورهای دسته‌جمعی دفن نمود و برخی جنازه‌ها را سوزانید، حسینیه را هم با خاک یکسان کردند.
بامداد روز بعد به منزل شیخ زکزاکی یورش بردند و تمام محافظان او را کشتند. در این تهاجم سبعانه، شیخ شیعیان نیجریه و همسرش به شدت مجروح شدند و تنها فرزندش هم به شهادت رسید. ایشان را به یک مرکز پزشکی نظام بردند که متأسفانه به دلیل کوتاهی در درمانش آسیب زیادی به وی وارد گردیده و تا حد زیادی بینایی خود را از دست داده و به دلیل جراحات زیاد به سختی می‌تواند راه برود،.(۲۶)
پی‌نوشت‌ها
۱ـ دانشنامه‌ی دانش‌گستر، ج ۲، ص ۶۵۰، شناخت اجمالی کشورها و نواحی مسلمان‌نشین جهان، ص ۳۸۲، مباحث کشورها و سازمان‌های بین‌المللی، ح ۳۷، صص ۲ـ۱،
۲ـ رشد جوان، ش ۲۷، بهمن ۱۳۶۶، ص ۲۴.
۳ـ تاریخ معاصر آفریقا، ص ۳۷۹، گیتاشناسی نوین کشورها، ص ۴۵۲.
۴ـ سرزمین اسلام، ص ۴۴۷، سرزمین و مردم نیجریه، نوید رسولی، ص ۴.
۵ـ خبرنامه‌ی دیدپژوهان، ش ۱۱، ص ۶۲، گلبانک، ش ۴۶، ۳۱ خرداد۱۳۸۳.
۶ـ نشریه گلبانگ، همان شماره و نیز کیهان، دوم آذر ۱۳۸۱.
۷ـ ماهنامه‌ی فرهنگی اجتماعی فکه، ش ۱۴۶، تیر ۱۳۹۴، روزنامه اطلاعات، ۵ خرداد ۱۳۹۳.
۸ـ سایت ویکی شیعه (wikishia) ذیل نیجریه، سرزمین و مردم نیجریه، ص ۱۷، روزنامه‌ی اطلاعات، ۱۴ دی‌ماه ۱۳۹۴.
۹ـ سایت الحرکه الاسلامیه فی نیجریا و امینها الشیخ الزکزاکی.
۱۰ـ نیجریه سرزمین زبان و قومیت‌ها، نوید رسولی، ص ۶ـ۵، اسلام در آفریقا، علی بیگدلی، ص ۵۰، مسلمانان آفریقا، ژوزف ام‌کوک، صص ۳۰۹ـ۳۰۸، تاریخ آفریقا، حسین الهی، صص ۸۹ـ۸۸.
۱۱ـ ابصارالعین، سماوی، اللهوف علی قتلی الطفوف، ص ۱۰۸، اعیان الشیعه، ج ۱، ص ۶۱۱، ج ۴، ص ۲۹۷، بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۲۲ ۱۲ـ مسلمانان آفریقا، ص ۳۰۷، سایت مهرنیوز ذیل شرح حال زکزاکی.
۱۳ـ مصاحبه با شیخ زکزاکی، مجله حضور، ش ۵۳، تابستان ۱۳۸۳، صص ۲۴ـ۲۳.
۱۴ـ خبرگزاری مهر، مرداد ۱۳۸۴، نشریه جوان، ۵ تیرماه ۱۳۸۴، حضور، ش ۵۴، پاییز ۱۳۸۴، صص ۲۷۰ـ۲۶۹.
۱۵ـ مصاحبه با رهبر حرکت اسلامی نیجریه، مجله حضور، ش ۴، خرداد ۱۳۷۱، ص ۸۰.
۱۶ـ انقلاب جهانی در گفت‌وگو با استاد شیخ ابراهیم زکزاکی، همان مأخذ، ش ۵۳، صص ۲۷ـ۲۳.
۱۷ـ گزارش میزگرد امام خمینی منادی حق و احیای تفکر دینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، پاییز ۱۳۷۳.
۱۸ـ مصاحبه با شیخ ابراهیم زکزاکی، فصلنامه حضور، ش ۵۳، صص ۲۴ـ۲۳.
۱۹ـ سرزمین و مردم نیجریه، صص ۳۱۱ـ۳۱۰.
۲۰ـ سایت ویکی شیعه (ذیل نیجریه)، مصاحبه با جومای کروفی نویسنده و کارگردان نیجریه، ماهنامه فکه، ش ۱۴۶، تیر ۱۳۹۴، گفت‌وگو با جعفر قنادباشی کارشناس مسایل آفریقا، روزنامه اطلاعات، ۱۵تیر سال ۱۳۹۴،
۲۱ـ سایت جنبش اسلامی نیجریه با عنوان: htty://www.islamimovement.org
تاریخ السید الزکزاکی: htty://www.horkalislamiya.org
۲۲ـ فرصت‌ها و چالش‌های حضور شیعیان در آفریقا، سیده مطهره حسینی، ماهنامه خبری تحلیلی اخبار شیعیان جهان، ش ۸۱، مرداد ۱۳۹۱، صص ۲۴ـ۲۳، سرزمین زبان و قومیت‌ها، ص ۱۰۴، پاسدار اسلام، ش ۴۰۷ و ۴۰۸، ص ۳۰، سایت ویکی شیعه.
۲۳ـ سایت تاریخ السید الزکزاکی، سایت ویکی شیعه و نیز نشریه گنجینه، ۱۶ مرداد ۱۳۹۳، ص ۴، مصاحبه با شیخ ابراهیم زکزاکی، فصلنامه حضور، شماره ۵۳، ص ۲۵، هفته‌نامه مبعث، نیمه دوم آذر ۱۳۹۴، سایت ریشه.
۲۴ـ مصاحبه با استاد یعقوب یحیی، حضور، ش ۱۱، ص ۲۷.
۲۵ـ ویکی‌پدیا (دانشنامه آزاد)، سایت ویکی شیعه، ویژه‌نامه گنجینه، ۱۶ مرداد ۱۳۹۳، ص ۶.
۲۶ـ مصاحبه با خانم بدیعه‌ی زکزاکی دختر شیخ ابراهیم زکزاکی، سیمای جمهوری اسلامی ایران، شبکه‌ی دوم، ۲۷ آذرماه ۱۳۹۳، بیانیه جنبش اسالمی نیجریه که در ۲۵ آذرماه ۱۳۹۴ در جراید ایران درج گردیده است. دست‌های پشت پرده‌ی سرکوب شیعیان نیجریه، روزنامه اطلاعات، ش ۲۶۳۴۳،
سوتیتر:
۱٫
حدود ۱۰ درصد اهالی نیجریه پیرو مذهب شیعه اثنی عشری می‌باشند که در نواحی گوناگون این قلمرو پراکنده شده اند، لذا جمعیت شیعیان این سرزمین را تا حدود ۵ میلیون نفر گزارش کرده‌اند. ۹۰ درصد افرادی که اکنون پیرو مذهب شیعه می‌باشند تا حدود چهل سال قبل پیرو مذهب مالکی بوده‌اند که در دهه‌های اخیر به تشیع گرویده‌اند.
۲٫
شیخ ابراهیم زکزاکی این افتخار را برای خود رقم زده است که با «جون‌بن حوی» که در حماسه‌ی کربلا در رکاب امام حسین«ع» به شهادت رسید، پیوستگی دارد. وی ارتباط با این سیاهپوست فداکار را فراتر از مسائل قومی می‌داند
۳٫
زکزاکی از چهره‌های اصلی و تأثیرگذار اعتراض‌های سراسری دانشجویانی بود که درصدد بودند قوانین شرع اسلامی در بازه جهانی قانون اساسی نیجریه لحاظ شود، تلاش‌های مبارزاتی و سیاسی ایشان در این دوران به دانشگاه محدود و منحصر می‌گردید، اما بعد از فارغ‌التحصیلی، فعالیت‌هایش به سوی شهرها و روستاهای نواحی شمالی نیجریه گسترش یافت