از افتادن روی قبور مطهره و کارهایی که گاهی مخالف شرع است جداً اجتناب کنند. امام خمینی
نیابت برای نماز طواف صحیح نیست. باید هرکس بهر نحو می تواند نماز بخواند و مجزی است. امام خمینی
درسی که حج به رهروان راه خدا می آموزد
در میان درسهای با ارزشی که مراسم پر شکوه حج به انسانها می دهد، درسی است که به بندگان عابد و سالکان راه خدا می آموزد. این درس در خلال کلیه مراسم حج از شروع مسافرت تا انجام و پایان مناسک تا برگشتن به وطن در همه موارد وجود دارد. در این نوشته فقط آداب احرام، واجبات، مستحبات و محرمات آنرا از نظر می گذرانیم تا به درسهای آن آشنا شویم.
در روایات آمده است که حج نزول به خداوند و وارد شدن به او است. از علی (ع) نقل شده که فرمود: کسانی که حج و عمره می روند میهمان وارد بر خدواند هستند و حق است بر خداوند که مهمانان خود را گرامی بدارد و آنها را بیامرزد.
«عن علی (ع) قال: و الحاج و المعتمر و فد الله و حق علی الله ان یکرم وفده و یحبوه المغفره»
(جامع الاحادیث ج۱۰ ص۱۵۴).
حاجی که بسوی خانه خدا حرکت می کند گویا می خواهد بر خدا وارد شود و مقصد او ورود بر خداوند است.
مراسم احرام که در آغاز حرکت زائر بسوی کعبه انجام می شود و به عنوان ادب و احترام ورود به حرم الهی است نشان می دهد که چگونه بنده خدا و انسان عابدی که در دنیا در مسیر حرکت بسوی خداوند است باید خود را بسازد تا بر خداوند وارد شود. در روایات آمده است که مستحب است هنگام محرم شدن بگوید:
«اللهم انی اسئلک ان تجعلنی ممن استجاب لک و آمن بوعدک و اتبع فانّی عبدک و ابن عبدک و فی قبضتک»
(جامع الاحادیث ج۱۱ ص۳)
خدایا از تو مسئلت دارم مرا از کسانی قرار داهی که دعوت تو را اجابت نمودند و به وعده تو ایمان آوردند و از فرمان تو پیروی کردند زیرا من بنده تو و فرزند بنده تو و در قبضه قدرت تو هستم.
زائر باید با ابراز بندگی و اظهار کوچکی لباس ادب بپوشد و بسوی خانه خدا حرکت کند. مستحب است قبل از پوشیدن لباس احرام، بدن خود را نظیف و پاکیزه نماید و بعد لباس احرام بپوشد.
از امام صادق (ع) نقل شده که فرمود: هنگامیکه به میقات رسیدی موهای زیر بغل خود را ازاله نما، ناخن های خود را بگیر، موهای عانه خود را بتراش و شارب خود را کوتاه کن. «فانتف ابطیک و احلق عانتک و قلم اظفارک و قص شاربک»
(جامع الاحادیث ج۱۱ ص۱۲)
این نظافت باید قبل از احرام باشد تا زائر در حال احرام تمیز و پاکیزه باشد. حرکت حاجی به سوی خانه خدا در جمع زائران است و باید بدن و لباس او نظیف باشد تا موجب اذیت و آلوده شدن دیگران نگردد.
بنده خدا و سالک راه او نیز که همیشه در حال حرکت به سوی خدا است باید نظیف باشد زیرا زندگی و عبادت او در بین اجتماع است و نباید انسان اجتماع را ناراحت و یا آلوده کند و در عین حال که تنظیف بدن و دوری از آلودگی ظاهری برای شخص محرم لازم است.
شاید این دستور اشاره ای هم داشته باشد که دوری از آلودگی گناه و پاکیزه نمودن باطن با آب توبه در حرکت بسوی خدا لازم است. مؤید این مطلب روایتی است که از حضرت سجاد (ع) نقل شده است، در این روایت آمده است که امام سجاد (ع) از مردی پرسید: نظافت کردی و محرم شدی و حج را منعقد نمودی؟ جواب داد: آری. فرمود: هنگامی که نظافت کردی و احرام بستی و حج را منعقد نمودی، نیت کردی که با نور توبه خالص برای خدا خود را پاکیزه نمائی. جواب داد: نه. فرمود: (پس گویا) نظافت نکرده ای و احرام نبسته ای و حج را منعقد ننموده ای.
«عن علی ابن الحسین (ع) مرسلاً انه قال (فی حدیث) تنظفت و احرمت و عقدت بالحج قال: نعم قال: فحین تنظفت و احرمت و عقدت الحج نویت انک تنظفت بنور التوبه الخالصه لله تعالی قال لا قال له ما تنظفت و لا احرمت و لا عقدت الحج».
بعد از آنکه بدن خود را نظیف کرد مستحب است به عنوان احرام غسل نماید و این غسل نیز اشاره دارد که بنده خدا باید با طهارت باطن و غسل توبه و بیرون آمدن از گناه به سوی خدا حرکت کند. مرحوم صدوق می فرماید: هر گاه خواستی برای احرام غسل کنی چنین بگو: «اللهم طهرنی و طهرلی قلبی…» خدایا مرا پاکیزه گردان و قلب مرا نیز برایم پاکیزه نما.
(جامع الاحادیث ج۱۱ ص ۱۷)
هنگام محرم شدن، مرد باید لباسهای دوخته خود را بیرون آورد و لباس مخصوص احرام را بر تن کند، حتی اگر لباس احرام نداشته باشد قبای خود را وارونه و واژگونه بپوشد. یکی از چیزهائی که در انسان معمولاً نشان منیّت او از اسباب تظاهر او می گردد لباس است، چه اینکه یکی از بارزترین نشان طبقاتی که شاهان را از گدایان امتیاز میدهد لباس است. در اینجا کسی که عازم زیارت خانه خدا است و بسوی خدا میرود باید لباس های خود را بیرون بیاورد یعنی باید خود را از ریا و نفاق دور نگه دارد.
در ضمن روایتی که قسمتی از آنرا از حضرت سجاد «ع» نقل کردیم آمده است که امام سجاد «ع» از آن مرد پرسید: آیا هنگامی که لباس دوخته را از بدنت بیرون آوردی نیت نمودی که خود را از ریا و نفاق برهنه کرده باشی؟ جواب داد: نه. فرمود: (پس گویا) از لباس دوخته بیرون نیامده ای.
«فحین تجردت عن مخیط ثیابک نوبت انک تجردت من الریاء و النفاق والد خول فی الشبهات، قال لا… قال فلا تجردت عن مخیط الثیاب.»
و همینطور همه بندگان خدا که در زندگی خود همواره در حرکت بسوی خدا هستند باید خود را از ریا و نفاق دور نگهدارند.
لباس مخصوص احرام دو قطعه پارچه است که یکی را بر کمر می بندند و دیگری را روی شانه می اندازند و مستحب است که این دو قطعه ساده و سفید و بی نشان باشد تا همه را بدون تظاهر و ریا یکسان جلوه دهد. و مستحب است عقد احرام بعد از خواندن نماز باشد چه اینکه حرکت بندگان خدا به سوی خدا با نماز انجام می گیرد. سالک راه خدا باید بداند نماز بهترین عبادتی است که در هر حال می تواند رابطه عبد را با معبود محکم کند.
زائر بعد از اینکه لباسها را بیرون آورد و لباس احرام پوشید با گفتن لبیک، احرام را منعقد می کند. لبیک جواب ندای حق است که بندگان را به سوی خود فرا خوانده و یا جواب ندای ابراهیم خلیل است که مردم را به حج دعوت نموده است. اگر لبیک را به این صورت ادا کند، محرم می گردد: «لبیک، اللهم لبیک، لبیک لا شریک لک لبیک».
پس از اینکه احرام منعقد گردید و زائر با لبیک به دعوت و ندای حق پاسخ داد و رو به خانه خدا حرکت کرد، در حال احرام چند چیز بر او حرام می گردد که هر کدام اشاره ای دارد بر چگونه زیستن انسان و چگونه عبادت کردن او و چیزهائی که بر محرم حرام است از این قرار است:
۱-پوشیدن لباس دوخته (برای مرد)
همانگونه که قبلا اشاره شد، لباس دوخته یکی از بارزترین نشان شخصیت و منیت است و باید هر بنده ای که بسوی خدا در حرکت است محو در او باشد و از خود هیچگونه منیتی نداشته باشد.
۲-پوشیدن جوراب و کفشی که روی پا را بپوشاند:
پا برهنه حرکت کردن علامت خضوع و نهایت فروتنی است. پوشیدن کفشی که فقط کف پا را پوشانده باشد مانند پابرهنه بودن نشانه خضوع است. بنده خدا که بسوی خدا می رود باید با خضوع باشد، نمی تواند چکمه پوش باشد و با تبختر حرکت نماید.
۳-پوشاندن سر برای مرد:
سر برهنه بودن نیز علامت خضوع است که باید محرم رعایت نماید جز برای زن که حفظ حجاب و عفت برای او لازم تر است.
۴-زیر سایه رفتن در حال حرکت:
فلسفه احکام و علل تشریع عبادات از اسراری است که فقط شارع مقدس می داند و عقل بشر نمی تواند بدون کمک از معصومین آنرا بیابد ولی در اینگونه موارد گویا به رهروان راه خدا هشداری داده شده که پیمودن راه دوست و رسیدن به مقصود مشکلات فراوان دارد، انسان نمی تواند آنها را تحمل نکند، اگر بخواهد از تابش آفتاب بهراسد و به سایه پناهنده شود و بخواهد وسیله ای فراهم کند که همیشه زیر سایه باشد از قافله رهروان عقب میماند. عابد و سالک راه خدا باید همیشه همچون بردگان حلقه به گوش، سر برهنه و پا برهنه در آفتاب و گرما، با خضوع کامل، شتابان راه را طی کند تا به منزلگه مقصود برسد.
۵-استعمال بوی خوش:
یکی از چیزهائی که انسان را در سلوک راه حق از معنی باز میدارد لذت ها و کامیابی های بیش از حد لازم است. در احادیث وارده تمتعات و بهره گیری های دنیوی اگر بیش از حد لزوم باشد، مذموم شناخته شده و آنرا یک نوع سرگرمی دانسته اند که انسان را از معنویت باز میدارد، استعمال بوی خوش اگر به قصد لذت باشد توجه زائر را به خود جلب می کند و او را به خود مشغول می سازد.
۶-گرفتن بینی از بوی بد:
آری! زندگی، ناملایمات دارد. انسان باید ناملایمات را تحمل کند. اگر قرار باشد با هر ناملایمی که برخورد میکند بینی خود را بگیرد و بگونه ای از کنار آن بگذرد که هیچگونه آسیبی به او نرسد، نمی تواند بار خود را به مقصد برساند.
قحطی ها، جنگ ها، نارسائیها، همه ناملایماتی است که انسان باید آنها را تحمل نماید و از آنها نگریزد. مسلمان عابد در اسلام نمی تواند گوشه ای را برای عبادت اختیار کند تا همچون راهبان در مسیحیت هیچ بوی بدی را استشمام نکند و هیچ ناملایمی را تحمل ننماید بلکه باید در متن اجتماع باشد و با برادران مسلمان خود در غمها و شادیها شریک باشد.
۷-صید نمودن
برای محرم در حال احرام شکار نمودن حرام است و خوردن گوشت شکار هم که دیگران صید نموده اند برای او حرام می باشد و همینطور نشان دادن شکار به شکارچی و هر نوع کمک نمودن به او بر محرم حرام است.
برای بعضی از اعراب که همیشه کارشان صید بوده و صیادی برای آنها بصورت عادتی در آمده بود، ممنوعیت از صید امتحان بزرگی بود که آیا آنها خدا را در نهان و آشکار اطاعت مینمایند یا نه؟ صیاد کسی است که همیشه با صید خویش یک موجود زنده دیگری را برای بعاء خود یا لذت بیشتر خود، ازحیات و هستی ساقط می کند، سالک راه خدا نباید اینگونه باشد. ربا خواری، احتکار، گرانفروشی و زالو صفتی همان صیادی است که اگر انسان در دنیا گرفتار آن باشد به مقام قرب خدا راه پیدا نمی کند مگر توبه کند و آنرا تلافی نماید همانطوری که حاجی، مقرب نمی گردد مگر کفاره صید خود را بدهد.
۸- لذتهای جنسی:
همانگونه که یادآور شدیم لذت ها و کامرانی هائی که جنبه حیوانی دارد، از بعد معنوی انسان می کاهد و او را از مقام قرب معبود دور می سازد. باید در اینگونه امور به متن دستورات شرع مقدس توجه گردد، هر کجا ممنوع شده خود داری شود و هر کجا مشروع گردیده به میزان لازم عمل گردد.
۹-زینت نمودن و سرمه کشیدن
زینت نمودن و سرمه کشیدن و هر گونه خود آرائی نیز با خضوع و بندگی نمی سازد و محرم باید در هر حال، خضوع خود را حفظ نماید.
۱۰-نگاه کردن در آئینه:
در آئینه نگاه کردن موجب خودبینی است و خودبینی با خدا بینی منافات دارد. سالک راه خدا باید از هر گونه عجب و خودبینی و خودپسندی بپرهیزد.
۱۱-جدال:
جدال در مناسک حج و رساله های عملیه به قسم خوردن به «الله» تعبیر شده و گفته اند معنای جدال آن است که خدا را در معرض قسم آوری چه راست باشد و چه دروغ. آری! کسی که خدا را به عظمت یافته و در تمام عمر برای رسیدن به لقاء او در تلاش است هرگز به او سوگند دروغ یاد نمی کند و او را برای اندک مسئله مادی در معرض سوگند قرار نمی دهد ولو راست باشد.
۱۲-فسوق (گناه):
خطرناکترین چیزی که انسان را از مقام قرب خدا دور میسازد گناه است. فسوق که در احرام ممنوع شده بیشتر بر دروغ گفتن و فحش دادن و به دیگران فخر فروختن اطلاق شده ولی واضح است که هر گونه گناه انسان را رو به سفوط می برد و او را از تقرب به خدا باز میدارد.
۱۳-کشتن جانوارنی که در بدن انسان ساکن هستند:
در خارج از احرام انسان می تواند جانورانی را که در بدن او هستند از خود دور کند زیرا آنها موجب اذیت انسان می گردند و چه بسا او را به بیماریها مبتلا نمایند ولی در احرام کشتن و کنار نمودن آنها حرام است.
شاید این تحریم به این مطلب اشاره داشته باشد که انسان عابد و سالک در زندگی پناهندگانی دارد که نمی تواند به بهانه اینکه توجه خلق خدا با توجه به خدا نمی سازد آنها را از خود دور نماید، پیمودن راه خدا با توجه نمودن به مخلوقات او که به انسان پناه آورده اند منافاتی ندارد بلکه پناه دادن و رسیدگی به مخلوق نیازمند و درمانده و توجه به آنها خود عبادتی است که انسان را بخدا نزدیکتر میسازد.
۱۴-برداشتن سلاح جنگ:
همراه داشتن سلاح جنگ یک نوع ترس و وحشتی در دیگران ایجاد می کند،حرم خداوند برای همه جایگاه امن است و زائر نباید در جایگاه امن، سلاح جنگ داشته باشد همینطور انسان در زندگی باید بگونه ای باشد که دنیا را برای همه جایگاه امن بداند و مردم از او در امان باشند و کسی از او خوفی نداشته باشد. اسلحه برداشتن و جنگیدن برای انسان در یک حالت اضطراری است که برای دفاع از خود و یا دفاع از کیان اسلام لازم است ولی در جای امن انسان نباید دیگران را بترساند و در دل آنها ایجاد خوف نماید.
۱۵-کندن گیاهان حرم:
از بین بردن و کندن گیاهان یک نوع خرابکاری در حرم خدا محسوب میگردد که بر محرم حرام شده است یعنی سالک راه خدا در زندگی نباید خرابکار باشد. خرابکاری در ملک خدا برای بنده خدا دور از شرط بندگی است.
برای محرم محرمات دیگری نیز وجود دارد که ریشه آنها به یکی از امور یاد شده برمیگردد.
کوتاه سخن اینکه، محرم زائری است که از میقات،پاسخ به ندای حق میدهد و لبیک گویان با آداب مخصوصی به سوی خانه خدا حرکت می کند و انسان نیز در دنیا موجودی است که در فطرت خود به ندای خدا لبیک گفته و بسوی او در حرکت است.
مراسم احرام به انسان این درس را می آموزد که ای انسان! تویی که حلقه عبودیت را بر گردن خود آویخته ای و در این راه توفیق سعادت یافته ای و بسوی معبود میروی! با صدای رسا لبیک بگو، از اوامر و نواهی حق اطاعت نما، لباس گناه را از تن بیرون بیاور، با غسل توبه خود را از آلودگی معصیت پاک گردان، بدون نفاق و تظاهر و ریا، بدون خودبینی و کبر و خود پسندی، با خضوع کامل به دور از همه سرگرمیها و غرق شدن در لذتها و کامرانیها، با تحمل مشقتها و سختی های راه و بدون خودداری از ناملایمات در حالیکه عده ای از مخلوقات خدا را نیز زیر پر بگیری و آنها را پناهنده خود بدانی و بدون اینکه دیگران را فدای خود سازی و بدون اینکه کوچکترین نا امنی برای دیگران بوجود بیاوری و بدون اینکه حتی ترسی از تو در دلهای بندگان خدا باشد و بدون کمترین عملی که موجب خرابکاری گردد، به راه خود ادامه بده، خدا تو را به مقام قرب خود راه میدهد و اگر اینگونه نباشی شرط بندگی را بجا نیاورده ای و به مقام قرب او راه پیدا نمی کنی مگر توبه کنی و همه را جبران نمائی.
طواف را به نحو متعارف که همه حجاج به جای می آورند، به جا آورند و از کارهایی که اشخاص جاهل می کند احتراز شود. امام خمینی
اگر اول ماه ذیحجه ترد علمای اهل سنت ثابت شد و حکم کردند به اول ماه، باید حجاج شیعه از آن ها تبعیت کنند. امام خمینی
